Lawer - legal

ผู้สมัครทั้งสองเห็นว่าการตัดสิทธิตนดังกล่าว เป็นการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมเพราะเหตุแห่งความแตกต่างทางร่างกาย จึงขอความเป็นธรรมต่อผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาให้เสนอเรื่องพร้อมความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญ เพื่อวินิจฉัยในประเด็นความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมายดังกล่าว

ประเด็นต่อสู้ทางกฎหมายสำคัญของผู้สมัครสอบพิการคือ การยืนยันในหลักสำคัญของรัฐธรรม ม. 30 ที่บัญญัติว่าบุคคลย่อมเสมอกันในกฎหมายและได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายเท่าเทียมกัน….. (และ)การเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมต่อบุคคลเพราะเหตุแห่งความแตกต่างในเรื่อง….สภาพทางกายหรือสุขภาพ…..จะกระทำมิได้ โดยเห็นว่า พ.ร.บ. ระเบียบข้าราชการฝ่ายตุลาการศาลยุติธรรมไม่มีลักษณะต้องห้ามดังต่อไปนี้….. (10)ไม่เป็นคนไร้ความสามารถ….. หรือมีกายหรือจิตใจไม่เหมาะสมที่จะเป็นข้าราชการตุลาการ เป็นกฎหมายที่ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญ

ภายหลังการพิจารณาข้อโต้แย้ง ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัย(เสียงข้างมาก)ว่า พ.ร.บ.ระเบียบข้าราชการตุลาการ เป็นกฎหมายที่ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญ ม.30 โดยให้เหตุผลพอสรุปได้ว่า

ก. บทบัญญัติที่เป็นปัญหาใน พ.ร.บ. ระเบียบข้าราชการตุลาการฯ มีลักษณะที่เข้าข้อยกเว้นของรัฐธรรมนูญ ม. 29 ที่บัญญัติให้มีข้อยกเว้นการจำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลที่อาจกระทำได้ โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายเฉพาะเพื่อการที่รัฐธรรมนูญนี้กำหนดและเท่าที่จำเป็นเท่านั้น โดยที่ ม. 26(10) แห่ง พ.ร.บ. ระเบียบข้าราชการตุลาการฯจะใช้ควบคู่กับ ม. 26(11) ที่กำหนดให้ผู้สมัครสอบคัดเลือกต้องผ่านการตรวจร่างกายโดยคณะกรรมการแพทย์ซึ่ง กต.กำหนด บทบัญญัติของ พ.ร.บ. ระเบียบข้าราชการตุลาการฯ ม.26 (10) จึงเป็นไปตามความจำเป็นเหมาะสมของฝ่ายตุลาการ มีลักษณะเข้าข้อยกเว้นของรัฐธรรมนูญ ไม่เป็นการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมแต่อย่างใด

ข. การจำกัดตัดสิทธิในการสมัครสอบของคนพิการ ด้วยเหตุแห่งความจำเป็นและเหมาะสมของฝ่ายตุลาการ ศาลรัฐธรรมนูญอ้างเหตุที่ต้องพิจารณาความสมบูรณ์ของสุขภาพร่างกายที่จะสามารถปฏิบัตหน้าที่ผู้พิพากษาได้ โดยอธิบายว่าการปฏิบัติหน้าที่บางครั้งของผู้พิพากษาต้องเดินทางไปนอกศาลเช่นเพื่อเดินสืบพยานที่มาศาลไม่ได้ ทั้งยังอ้างเหตุแห่งความเหมาะสมในการเป็นผู้พิพากษาที่ต้องมีบุคลิกลักษณะที่ดีพอ เนื่องจากเป็นตำแหน่งที่มีเกีรยติโดยปฏิบัติหน้าที่ในพระปรมาภิไทยพระมหากษัตริย์ น่าสังเกตว่าภายหลังจากมีคำวินิจฉัยแล้ว ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญบางท่าน ยังให้สัมภาษณ์เพิ่มเติมในเชิงว่าคำวินิจฉัยเป็นไปตามค่านิยมของสังคมไทย หากภายหลังค่านิยมเปลี่ยนคำวินิจฉัยก็สามารถเปลี่ยนได้

คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญที่อ้างเหตุผลเรื่อง ความจำเป็นและเหมาะสม เพื่อสนับสนุนลักษณะที่เป็นข้อยกเว้นของ ม. 26(10)แห่ง พ.ร.บ. ระเบียบข้าราชการฝ่ายตุลาการฯ เมื่อวิเคราะห์ศึกษาในทางวิชาการอย่างจริงจัง ในทรรศนะของผู้เขียน น่าจะเป็นคำวินิจฉัยที่ผิดพลาดบกพร่องบนฐานของความไม่รู้ และความรู้สึกในทางลบต่อคนพิการมากกว่าตระหนักเคารพต่อหลักการพื้นฐานแห่งศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ในรัฐธรรมนูญ หลักการไม่เลือกปฏิบัติและหลักการตีความกฎหมาย

บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่วางหลักการสำคัญว่า ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิและเสรีภาพของบุคคลย่อมได้รับความคุ้มครอง(ม.4)และตามมาด้วยการย้ำว่า การใช้อำนาจโดยองค์กรของรัฐทุกองค์กรต้องคำนึงถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญ(ม.26) นับเป็นการวางหลักนิติปรัชญาของรัฐไทยสมัยใหม่ที่ผูกมัดองค์กรทั้งหมด รวมทั้งศาลรัฐธรรมนูญให้ต้องพิจารณาหลักศักดิ์ศรีความเป็นมุษย์อันเป็นรากฐานของสิทธิมนุษยชน เชื่อมโยงกับกฎหมายและการใช้อำนาจทางกฎหมายในทุกกรณี

หลักการอันเป็นแม่บทใหญ่เช่นนี้เองที่เป็นฐานที่มาให้รัฐธรรมนูญย้ำว่า บุคคลย่อมเสมอกันในกฎหมาย ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายอย่างเท่าเทียมกัน และการเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมต่อบุคคลจะกระทำไม่ได้

ภายใต้หลักการแม่บทดังกล่าว เกียรติหรือศักดิ์ศรีของมนุษย์จึงดำรงอยู่ภายในตัวมนุษย์ทุกคนรวมทั้งคนพิการทั้งปวง โดยนัยนี้ บทบัญญัติของกฎหมายที่กำหนดลักษณะต้องห้ามอย่างกว้างๆ คลุมเครือว่า มีกายไม่เหมาะสมที่จะเป็นข้าราชการตุลาการ ย่อมจัดเป็นกฎหมายที่ไม่ยอมรับต่อศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์อันเท่าเทียมกันของคนพิการ ดังเปิดช่องให้มีการใช้ดุลยพินิจเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมภายใต้ข้ออ้างเรื่องความไม่เหมาะสม แม้จะมีข้ออ้างเรื่องการตรวจสอบร่างกายโดยคณะกรรมการแพทย์ หากอำนาจในการวินิจฉัยความเหมาะสมในท้ายสุดก็เป็นของคณะกรรมการตุลาการบนฐานอ้างอิงของกฎหมายที่กว้างขวางคลุมเครืออยู่ดี

ในขณะที่ศาลรัฐธรรมนูญอ้างว่าบทกฎหมายที่มีปัญหามีลักษณะเข้าข้อยกเว้นของรัฐธรรมนูญ ประเด็นพึงใส่ใจในเชิงนิติวิธีเบื้องต้นคือ การตีความข้อยกเว้นทางกฎหมาย โดยเฉพาะข้อยกเว้นต่อหลักการพื้นฐานสำคัญเรื่องความเสมอภาคเท่าเทียมกัน ย่อมต้องตีความอย่างเคร่งครัดและเท่าที่จำเป็นเท่านั้น ทว่าเมื่อพิจารณาจากคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ เราจะพบความบกพร่องละเลยต่อหลักนิติวิธีนี้ การอธิบายถึงความจำเป็นและเหมาะสมในการดำรงอยู่ของบทกฎหมายที่เป็นปัญหาด้วยการหยิบยกเรื่องการเดินเผชิญสืบ และเรื่องบุคลิกลักษณะที่ดีพอของผู้พิพากษา ล้วนขาดน้ำหนักในเชิงข้อเท็จจริงและหลักการของความจำเป็น

แทนที่ศาลรัฐธรรมนูญจะกล่าวถึงความสามารถ-ไม่สามารถของบุคคลพิการในการปฏิบัติหน้าที่พื้นฐานของผู้พิพากษาอันเป็นเนื้องานที่สำคัญจำเป็น (Essential Function) ในการพิจารณาตัดสินคดีซึ่งเป็นเรื่องการใช้ความรู้ความสามารถ ตลอดจนคุณธรรมในตัวบุคคลเป็นสำคัญ ศาลรัฐธรรมนูญกลับเลี่ยงไปหยิบยกประเด็นปลีกย่อยในการปฏิบัติหน้าที่ผู้พิพากษา คือเรื่องการเดินเผชิญสืบที่เกี่ยวข้องกับการเดินทางไปปฏิบัติหน้าที่นอกศาล เพื่อสืบพยานบุคคลมาเป็นข้ออ้างในการกีดกันคนพิการที่เชื่อว่ามีสภาพร่างกายอันเป็นอุปสรรคในการทำงานดังกล่าว ทั้งที่แท้จริง ในทางปฏิบัติการเดินเผชิญสืบเป็นกรณีที่นานๆ ครั้งจึงจะปรากฏ และศาลก็มีสิทธิที่จะปฏิเสธการเดินเผชิญสืบตามที่คู่ความร้องขอได้ หากเห็นว่าไม่มีเหตุอันควร

ยิ่งหันมาพิจารณาเรื่องบุคลิกลักษณะที่ดีของผู้พิพากษาอันมีข้อพิจารณาในเชิงอัตวิสัยอยู่มาก ก็ยิ่งมองเห็นข้ออ่อนในโลกทัศน์ที่คำนึงเพียงลักษณะภายนอกของบุคคล แทนที่จะเน้นความสำคัญของความรู้ความสามารถและคุณธรรมภายในตัวบุคคล ซึ่งเป็นผู้ใช้อำนาจประสิทธิประสาทความยุติธรรมแก่แผ่นดิน ก็มิใช่ประเด็นปัญหาใหญ่เรื่องคุณธรรมหรือ ที่ทำให้เมื่อเร็วๆ นี้ประธานศาลฎีกาต้องวางแนวเข้มกำหนดวิธีการเดินทางไปตรวจราชการของผู้พิพากษาทั่วไป (มติชน 21 มิ.ย. 2545)

เมื่อพิจารณาเพิ่มเติมจากคำกล่าวของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ(เสียงข้างมาก)บางท่านที่กล่าวถึงอิทธิพลของค่านิยมในสังคมไทยเหนือคำวินิจฉัย ก็ยิ่งทำให้เราต้องตระหนกมากขึ้นและเห็นชัดถึงความไม่เคารพใส่ใจแท้จริงต่อหลักการพื้นฐานในรัฐธรรมนูญ โดยกลับมีสิ่งที่(บางคน)เชื่อว่าเป็นค่านิยมสังคมไทยอยู่เหนือการใช้การตีความกฎหมายในเรื่องนี้ คำอธิบายเรื่องค่านิยมสังคมไทยที่เป็นเสมือนเชิงอรรถเพิ่มเติมของคำวินิจฉัย ชี้ให้เห็นถึงความเป็นกฎหมาย(ในคำวินิจฉัย)ที่ไม่ได้เคารพผูกพันต่อหลักศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ หรือหลักการไม่เลือกปฏิบัติอันเป็นหลักกการสากลที่เป็นฐานทางปรัชญาของรัฐธรรมนูญปัจจุบัน หากกลับอยู่ใต้อิทธิพลของคติความคิดที่ลื่นไหล ค่านิยมความเชื่อ อัตวิสัยในตัวบุคคลผู้ใช้อำนาจจึงกลายเป็นปัจจัยชี้ขาดการตีความหรือการสถาปนาความเป็นกฎหมายที่แท้จริง โดยปิดทับบดบังการดำรงอยู่และความงดงามของหลักการอุดมคติในรัฐธรรมนูญ

น่าคิดว่าเรากำลังดำรงอยู่ในนิติรัฐ สังคมที่ปกครองโดยกฎหมายหรือตัวบุคคลกันแน่ พ้นไปจากนี้แล้ว เราคงต้องตั้งคำถามว่า เหตุใดจึงเกิดค่านิยมความเชื่อหรือลักษณะแห่งอัตวิสัยดังกล่าว สิ่งเหล่านี้เกี่ยวพันกับการเมือง ในแง่การผูกขาดยึดครองและปักปันอำนาจให้กับกลุ่มชนต่างๆ ในสังคมอย่างไร อันเป็นการเมืองแห่งอำนาจที่กลุ่มคนด้อยโอกาสต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นผู้หญิง ชนกลุ่มน้อย ชาวบ้านที่ยากจน หรือคนพิการมักถูกขีดวงให้อยู่ในพื้นที่แห่งอำนาจแคบๆ ตลอดมา กระนั้นก็ดี เรายังอาจมีความหวังอยู่บ้างที่ยังปรากฏคำวินิจฉัยของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเสียงข้างน้อย (3 คน) ที่ยืนอยู่เคียงข้างคนพิการ

น่าสังเกตเพิ่มเติมว่า หากพิจารณาลึกลงในรายละเอียดของตัวบุคคลทั้งหมดที่เป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ซึ่งเป็นผู้วินิจฉัยปัญหานี้ ในจำนวนตุลาการเสียงข้างมาก 8 คนที่เป็นผู้ชี้ขาดคำตัดสิน มีตุลาการถึง 5 คนที่เป็นผู้พิพากษาศาลฎีกา มีพื้นฐานการศึกษาระดับเนติบัณฑิตไทย ขณะที่ตุลาการอีก 3 ท่าน ที่เหลือมาจากเจ้ากรมพระธรรมนูญ อดีตเอกอัครราชฑูตและศาสตราจารย์ด้านรัฐศาสตร์ในมหาวิทยาลัย ส่วนตุลาการเสียงข้างน้อย 3 คนเป็นดุษฎีบัณฑิตที่มาจากสายผู้เชี่ยวชาญกฎหมายมหาชนและศาสตราจารย์ทางด้านรัฐศาสตร์ในมหาวิทยาลัย ภูมิหลังการทำงานและการศึกษาดังกล่าว น่าคิดว่าจะสะท้อนนัยสำคัญบางประการที่เชื่อมโยงกับคำวินิจฉัยหรือไม่ อย่างไร โดยเฉพาะในกรณีของตุลาการเสียงข้างมากที่เป็นอดีตตุลาการศาลยุติธรรม ทัศนคติและท่าทีดั้งเดิมต่อสถาบันตุลาการที่ตนเคยสังกัดอยู่จะมีอิทธิพลต่อการวินิจฉัยปัญหามากน้อยเพียงใด

ถึงที่สุดแล้ว ความจำกัดบกพร่องในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญที่กล่าวมา ดูจะแยกไม่ออกจากทัศนคติส่วนบุคคลเชิงอนุรักษ์นิยม ความเคยชินในวิธีคิดแบบเก่าหรือค่านิยมอันบกพร่องในสังคมไทย ที่อาจมีผู้เรียกว่าเป็นอคติทางวัฒนธรรม น่าเศร้าที่ปัจจัยในเชิงนามธรรมดังกล่าวที่ท้ายสุด ดำรงอยู่เพื่อรักษาอำนาจของคนปกติเหนือคนพิการ ล้วนวนเวียนแทรกซึมอยู่ในกฎหมายและการบังคับใช้กฎหมาย เป็นตัวสร้างความพิกลพิการแก่ตัวบทกฎหมายและผู้บังคับใช้กฎหมายให้ชำรุด ห่างไกลจากธรรมชาติดั้งเดิมเชิงอุดมคติของกฎหมายและความเป็นตุลาการ ที่โดยแก่นแท้ต้องมีหลักอินทภาษ(ในอดีต)และหลักศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ที่มั่นคงอยู่ในใจ เบื้องหน้าความพิกลพิการดังกล่าวที่เป็นตัวย่ำยีซ้ำเติมความด้อยโอกาสของคนพิการให้เพิ่มมากขึ้น ย่อมสะท้อนความจำกัดของกฎหมายและกลไกทางกฎหมายในการปกป้องคุ้มครองสิทธิของคนพิการ

ถึงแม้ว่าเราจะมีรัฐธรรมนูญที่วางหลักการพื้นฐานไว้ดีเพียงใดก็ตาม ก่อนการเคลื่อนไหวเพื่อปรับปรุงแก้ไขความบกพร่องเหล่านี้ ประสพการณ์และบทเรียนในทางสากล น่าจะเป็นส่วนหนึ่งการศึกษาที่สำคัญ สังคมไทยคงจำต้องเรียนรู้มากขึ้นต่อการดำรงอยู่ของบรรทัดฐานสากลต่างๆ ในการปกป้องสิทธิคนพิการ ดังตัวอย่างสหประชาชาติที่ออกปฏิญญาว่าด้วยสิทธิของบุคคลพิการมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1975 หรือมีกฎเกณฑ์มาตรฐานว่าด้วยการสร้างความเสมอภาคในโอกาสแก่บุคคลพิการในปี ค.ศ. 1993 กระทั่งเมื่อต้นเดือนมิถุนายนเร็วๆ นี้เอง สหประชาชาติก็ร่วมจัดประชุมผู้เชี่ยวชาญระดับภูมิภาคที่เม็กซิโก เพื่อร่วมพิจารณาร่างอนุสัญญาระหว่างประเทศ ว่าด้วยการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิและศักดิ์ศรีของบุคคลพิการ

หรือหากจะศึกษาเปรียบเทียบแบบอย่างของกฎหมายต่างประเทศที่สมบูรณ์/สมประกอบมากกว่าเรา ตัวอย่างศึกษาที่เป็นประโยชน์เบื้องต้นอาจดูจากกรณีของอเมริกาที่มีกฎหมายคุ้มครองสิทธิคนพิการอยู่หลายฉบับโดยเฉพาะที่เกี่ยวกับการทำงาน นับตั้งแต่ Civil Rights Act 1964, The Rehabilitation Act of 1973 หรือ The Americans with Disability Act 1990 อีกทั้งมีกลไกสำคัญในการคุ้มครองสิทธิเสมอภาคในการทำงานของคนพิการใน US Equal Employment Opportunity Commission

หรือในกรณีศึกษาประเทศที่ค่อนข้างใกล้ตัวเราอย่างออสเตรเลีย กฎหมายพื้นฐานสำคัญอย่าง Human Rights & Equal Opportunity Commission Act 1986 หรือ Disability Discrimination Act 1992 ก็น่าจะเป็นตัวแบบศึกษาหนึ่งของกฎหมายที่สมบูรณ์มากกว่า ดังแม้กระทั่งในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนและความเสมอภาคในโอกาสของประเทศนี้ยังมีองค์ประกอบสำคัญคือ กรรมการด้านการเลือกปฏิบัติต่อคนพิการเป็นเอกเทศชัดเจน

ความก้าวหน้าในตัวบทกฎหมายตลอดจนกลไกในการคุ้มครองสิทธิคนพิการในต่างประเทศที่หยิบยกขึ้นเป็นตัวอย่างหยาบๆ ย่อมสะท้อนความล้าหลังอยู่มากในกฎหมายและกลไกการบังคับใช้กฎหมาของไทย พร้อมๆ กับการเคลื่อนไหวต่อเนื่อง เพื่อสร้างสำนึกความเข้าใจใหม่ต่อศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของคนพิการ สังคมไทยตลอดจนองค์กรที่เกี่ยวข้องกับการเสนอกฎหมาย ไม่ว่าจะเป็นคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติหรือสภาผู้แทนราษฎร จำเป็นต้องริเริ่มผลักดันให้มีการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายที่เลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรม เพื่อลบล้างรอยด่างอันเกิดจากคำวินิจฉัยที่จำกัดบกพร่องดังกล่าวมา ตลอดจนเร่งรัดการเสนอร่างกฎหมายว่าด้วยการเลือกปฏิบัติอันไม่เป็นธรรมทั้งที่มีลักษณะทั่วไป และ/หรือที่เกี่ยวข้องกับการเลือกปฏิบัติต่อคนพิการเป็นการเฉพาะ พร้อมกับการสร้างกลไกหรือหน่วยงานที่มีอำนาจรับผิดชอบโดยตรงในการปกป้องคุ้มครองสิทธิคนพิการทั้งปวง

ข้อเสนอเหล่านี้อาจฟังดูเป็นสูตรสำเร็จเกินไป ซึ่งแน่นอนว่าย่อมไม่ใช่เป็นคำตอบสุดท้ายของการแก้ไขปัญหา หากแท้จริงแล้ว ความสำคัญมากกว่าของข้อเสนอในการเคลื่อนไหวผลักดันในเชิงนิติบัญญัติดังกล่าว น่าจะอยู่ที่ กระบวนการเคลื่อนไหวต่อสู้ในท่ามกลางการผลักดันเพื่อสร้างกระแสความตื่นตัวทางสังคม เพื่อเปลี่ยนแปลงโลกทัศน์ จิตสำนึกหรืออคติทางวัฒนธรรมต่อคนพิการ ดังประโยชน์จะมีมากเพียงใดเล่าต่อการมีกฎหมายที่ดูดีสมบูรณ์ หากอยู่ใต้การถือครองหรือกำหนดนิยามโดยองค์กรหรือกลุ่มบุคคลที่ยังไม่ยอมเปิดใจรับต่อการดำรงอยู่ของศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์อันเท่าเทียมกัน หรือที่สุดแล้วไม่ยอมตระหนักระลึกรู้ต่อคติการรู้จักเอาใจเขามาใส่ใจเราอย่างแท้จริง

ไปหน้าแรกของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน I สมัครสมาชิก I สารบัญเนื้อหา I webboard

e-mail : ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

หากประสบปัญหาการส่ง e-mail ถึงมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจากเดิม
~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

ให้ส่งไปที่ใหม่คือ
~~midnight2545(at)yahoo.com~~
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจะได้รับจดหมายเหมือนเดิม

สำหรับสมาชิกที่ต้องการ download ข้อมูล อาจใช้วิธีการง่ายๆดังต่อไปนี้

1. ให้ทำ hyper text ข้อมูลทั้งหมด
2. copy ข้อมูลด้วยคำสั่ง Ctrl + C
3. เปิด word ขึ้นมา (microsoft-word หรือ word pad)
4. Paste โดยใช้คำสั่ง Ctrl + V
จะได้ข้อมูลมา ซึ่งย่อหน้าเหมือนกับต้นฉบับทุกประการ
(กรณีตัวหนังสือสีจาง ให้เปลี่ยนสีเป็นสีเข้มในโปรแกรม word)