Website ของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
สร้างขึ้นมาเพื่อผู้สนใจในการศึกษา
โดยไม่จำกัดคุณวุฒิ

หากต้องการติดต่อกับ
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
ส่ง mail ตามที่อยู่ข้างล่างนี้
midnight2545(at)yahoo.com

ครั้นต่อมาถึงสมัยรัชกาลที่ ๘ ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ ๒
ทางราชการได้กำหนดให้มีเพลงสรรเสริญพระบารมีอย่างสั้นหรือ
โดยสังเขปขึ้นอีกเพลงหนึ่ง เพื่อใช้ในการบรรเลงทั่วไปนอกเหนือ
จากงานพระราชพิธี เพลงสรรเสริญพระบารมีแบบสังเขปนั้น
มีเนื้อร้องตัดทอนจากแบบพิสดารเหลือเพียงดังนี้

ข้าวรพุทธเจ้า ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด
จงสฤษดิดัง หวังวรหฤทัย ดุจถวายชัย ชโย.

แต่ต่อมาทางราชการคงจะเห็นว่าเพลงสรรเสริญพระบารมีนั้น
สั้นห้วนเกินไป บรรเลงและขับร้องแล้วไม่ไพเราะสง่าภาคภูมิเหมือน
เพลงสรรเสริญพระบารมีแบบพิสดาร จึงได้ประกาศเลิกใช้และใช้
แบบพิสดารแต่เพียงแบบเดียวเรื่อยมาจนกระทั่งปัจจุบัน (1)

ในปี พ.ศ. 2478 สมัยพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนาเป็นนายกรัฐมนตรี
ได้มีการตัดทอนเพลงสรรเสริญพระบารมีให้สั้นลง ทำย่อเป็นเพลงสังเขป
โดยมีเหตุผลว่า เพลงประจำชาติต่างๆ ที่เป็นชาติใหญ่หรือชาติมหาอำนาจ
สำคัญ มักจะมีเพลงประจำชาติสั้นๆ แต่ชาติเล็กๆ น้อยๆ มักใช้เพลง
ประจำชาติยาวๆ ชาติยิ่งเล็กเท่าไร ยิ่งมีความยาวของเพลงมากขึ้นเท่านั้น
ผู้บริหารของประเทศขณะนั้นพิจารณาเห็นว่าเพลงสรรเสริญพระบารมี
ซึ่งเป็นเพลงประจำชาติมีความยาวมากเกินไป ย่อมไม่สมควรที่ประเทศไทย
จะยอมตนเป็นชาติเล็กให้ถูกเย้ยหยันได้จากบทเพลง สมควรที่จะตัดทอน
ให้สั้นลงเพื่อความยิ่งใหญ่ของชาติไทย (2)

ข้าวรพุทธเจ้า เหล่ายุพยุพดี
ยอกรชุลี วรบทบงสุ์
ซร้องศัพท์ถวายชัย ในนฤปทรง
พระยศยิ่งยง เย็นศิระเพราะพระบริบาล
ผลพระคุณ รักษา ชนนิกายะศุขสานต์
ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด
จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย
ดุจถวายชัย ฉะนี้ ฯ

วันที่ ๑๓ กรกฎาคม ร,ศ, ๑๒๓
แจ้งความมายัง พระยาวิสุทธิสุริยศักดิ์

จดหมายส่งคำสรรเสริญพระบารมีมา ได้รับแล้ว คำที่ท่านแก้มานั้นไม่สู้เพราะ แต่ว่าใช้ได้ไม่ขัด ข้าพเจ้าคิดจะทำใหม่ แต่จะเอาเร็วไม่ได้เพราะเป็นการยากมากด้วย เสียงพูดของเรามีเสียงดนตรีอยู่แล้ว จำเป็นต้องเลือกคำสูงประจุลงในที่สูง คำต่ำประจุลงในที่ต่ำ ให้พอเหมาะกับเพลงดนตรีจึงจะฟังร้องเสียงเกลี้ยงเกลาดี ข้อความที่จะสรรเสริญพระบารมีข้าพเจ้าได้รับพระราชทานกระแสพระราชดำริห์ไว้แล้ว เมื่อได้แต่งแล้วจะส่งมาให้ในระหว่างที่ยังไม่ได้บทใหม่มานั้น ขอให้ท่านใช้บทที่ท่านได้แก้ไขนั้นไปพลางก่อน

โอกาสนี้ขอแสดงความนับถือต่อท่าน
นริศ. (4)

แปลงเปนสำหรับโรงเรียนผู้ชาย
ข้าวรพุทธเจ้า เหล่าดรุณากุมารา
โอนศิรวันทา วรบทบงสุ์
ฯลฯ

แปลงเปนสำหรับโรงเรียนผู้หญิง
ข้าวรพุทธเจ้า เหล่าดรุณะกุมารี
โอนศิรชุลี วรบทบงสุ์
ฯลฯ

ข้าวรพุทธเจ้า เอามโนและศิระกราน
นบพระภูมิบาล บุญดิเรก
เอกบรมจักริน พระสยามินทร์
พระยศยิ่งยง เย็นศิระเพราะพระบริบาล
ผลพระคุณ ธ รักษา ปวงประชาเป็นสุขศานต์
ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด
จงสิทธิ์ดัง หวังวรหฤทัย
ดุจถวายชัย ฉะนี้ ฯ

ด้วยคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สังเกตว่า การบรรเลงเพลง
สรรเสริญพระบารมีนั้น ในต่างประเทศมีสองอย่าง คือ ธรรมดา และ
โดยสังเขปและมักมีการบรรเลงอย่างสังเขปในงานต่างๆ อันมิใช่ทางราชการ
เช่น ในงานมหรศพ เป็นต้น และเห็นว่า ถ้าเป็นการสมควรน่าจะอนุโลม
แบบนี้มาใช้บ้าง จึ่งใคร่ให้ท่านนำเรื่องนี้มาปรึกษาคณะรัฐมนตรีพิจารณา
เสนอความเห็นประกอบการพิจารณาต่อไป (14)

ร่าง
ความเห็นกรมศิลปากร
เรื่องบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีอย่างสังเขป

ความคิดที่จะจัดให้มีเพลงสรรเสริญพระบารมีอยางสังเขปสำหรับบรรเลงในงานอันมิใช่ราชการ เช่น ในงานมหรศพเป็นต้น โดยอนุโลมตามแบบอย่างในต่างประเทศนั้น กรมศิลปากรเห็นชอบด้วย

ตามที่ทำกันอยู่ในต่างประเทศนั้น เมื่อจะบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีอย่างสังเขป ก็มักจะตัดเอาตอนท้ายของเพลงพิสดารมาใช้ ฉะนั้นถ้าในเมืองไทยเราจะเอาตอนท้ายมาใช้บ้าง ก็จะเป็นการอนุโลมตามแบบอย่างของต่างประเทศ และก็ไม่มีทางอื่นที่จะทำให้ผิดไปจากนี้ได้ ปัญหาจึงมีว่า ควรจะตัดเอาเพียงไหน กรมศิลปากรขอเสนอให้ตัดเอาคำท้าย ๓ วรรคมาใช้ คือ

" ขอบรรดาล ธ ประสงค์ใด
จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย
ดุจถวายชัย ชโย"

การตัดเอามาเช่นนี้ ไม่ได้หมายความว่า เอาเนื้อเพลงมาร้องที่จริงหมายถึงให้ดนตรีบรรเลง แต่จะให้ดนตรีบรรเลงเพียงตอนไหนก็จำต้องระลึกถึงเนื้อถ้อยคำร้องด้วย เพราะผู้ที่รู้ภาษาไทย เมื่อได้ฟังดนตรีบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี ย่อมจะระลึกถึงเนื้อเพลงไปด้วย และคำใน ๓ วรรคนี้ ได้ความเพียงพอ สำหรับจะแสดงความเคารพรักในพระมหากษัตริย์ ถ้าบรรเลงเพลงเท่านี้ในสถานที่ซึ่งได้เห็นพระฉายาลักษณ์เช่นในโรงมหรศพ การที่ผู้ฟังนึกถึงคำเหล่านี้ ก็เป็นการถวายชัยมงคลแต่องค์พระมหากษัตริย์ ซึ่งเราเห็นภาพหรือพระฉายาลักษณ์อยู่ตรงหน้า ถ้าบรรเลงในที่ ๆ ไม่มีพระบรมรูปหรือพระฉายาลักษณ์ คำว่า " ธ" นั้น ก็ย่อมหมายถึงพระมหากษัตริย์จะเป็นคนอื่นไม่ได้ เป็นอันว่าได้ความและได้ผลเพียงพอ

กรมศิลปากรมีความเห็นดั่งนี้.

(ลงนาม) วิจิตรวาทการ (16)

ข้าพระพุทธเจ้าได้รับคำสั่งคณะรัฐมนตรี ให้เสนอความเห็นเรื่องการตัดเพลงสรรเสริญพระบารมีให้สั้น สำหรับบรรเลงอย่างสังเขปในงานอันมิใช่ราชการ คำสั่งของคณะรัฐมนตรี มีดังนี้

" ด้วยกระทรวงวังรายงานว่า คณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สังเกตว่าการบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีในต่างประเทศมีสองอย่าง คือ ธรรมดา และโดยสังเขป และมักมีการบรรเลงอย่างสังเขปในงานต่างๆ อันมิใช่ทางราชการ เช่นในงานมหรศพเป็นต้น และเห็นว่าถ้าเป็นการสมควรน่าจะอนุโลมแบบนี้มาใช้บ้าง คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาลงมติเมื่อวันที่ ๒๙ เดือนนี้ ให้กรมศิลปากรพิจารณาเสนอความเห็นเรื่องนี้ต่อไปโดยด่วน"

ข้าพระพุทธเจ้าได้ทำความเห็นโดยอัตโนมัติ เพื่อเสนอคณะรัฐมนตรีแต่เกรงด้วยเกล้าว่า ความเห็นอันนี้อาจผิดพลาด จึงระลึกถึงบุคคลที่ข้าพระพุทธเจ้าควรไต่ถามขอคำแนะนำ ก็เห็นอยู่แต่ฝ่าลอองพระบาท ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าจะอาศัยพระบารมีขอประทานพระโอวาทในเรื่องนี้ได้ ข้าพระพุทธเจ้าจึงขอประทานโอกาศ ถวายร่างความเห็นที่ทำขึ้นแล้วมาพร้อมกับหนังสือนี้โดยทางอันมิใช่ราชการ เพื่อขอประทานพระกรุณาเป็นส่วนตัวได้โปรดเกล้าฯ พิจารณาความเห็นของข้าพระพุทธเจ้า แล้วประทานพระโอวาทตามควร จะเป็นพระคุณหาที่สุดมิได้

ควรมิควรสุดแต่จะโปรดเกล้าฯ
(ลงนาม) ข้าพระพุทธเจ้า หลวงวิจิตรวาทการ

หนังสือของท่าน ลงวันที่ ๔ หารือไปด้วยเรื่องตัดเพลงสรรเสริญพระบารมีนั้น ได้รับทราบความแล้ว

ฉันเห็นจะให้ความเห็นแก่ท่านไม่ได้ถนัดนัก เพราะการตัดเพลงสรรเสริญพระบารมีนั้น เป็นการที่จะทำเอาอย่างฝรั่ง ฉันเป็นผู้รู้น้อยในทางข้างฝรั่ง ไม่ทราบเลยว่าเขาตัดกันอย่างไร เมื่อท่านสอบสวนได้ความว่าเขาตัดเอาท้ายเพลง เราจะตัดเอาท้ายเพลงอย่างเขาบ้าง ก็นับว่าเปนทางที่ทำไม่ผิด

ที่นี้ปัญหาที่ว่าจะควรตัดเอาเพียงไหน ท่านออกความเห็นให้เอาคำท้ายสามวรรคเท่านั้น ฉันก็เห็นว่าไม่ขัดข้อง แต่มานึกถึงคำฝรั่งที่เคยได้ยินเขากล่าวปรามาท ว่าชาติใหญ่แล้วเพลงสรรเสริญบารมีสั้น ถ้าเปนชาติเล็กแล้วเพลงสรรเสริญบารมียาว หมายความว่าชาติเล็ก ๆ รู้สึกว่าเพลงสรรเสริญบารมีสั้นไม่เปนเกียติยศพอ ฉันติดจะกระดากใจอยู่ในคำปรามาสอันนี้ เมื่อท่านหารือถึงการตัดเพลงสรรเสริญพระบารมีว่าจะเอาเพียงไร จึงอยากจะตัดให้สั้นเข้าไปอีก คิดว่าเอาแต่เพียงสองวรรค คือ

" จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย
ดุจถวายชัย ชโย "

เท่านี้ก็ยังได้ความ

อนึ่งฉันควรจะบอกความเปนมาในอดีตกาลให้ท่านทราบไว้ด้วย แต่ก่อนเพลงสรรเสริญพระบารมีได้เคยตัดมาแล้ว มีครึ่งเพลงและเต็มเพลง ครึ่งเพลง คือตั้งแต่ต้นลงมาจน " เย็นสิรเพราะพระบริบาล " สำหรับบรรเลงรับเสด็จกรมพระราชวังบวรสถานมงคล เต็มเพลงสำหรับบรรเลงรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ครั้นกรมพระราชวังบวรสถานมงคลทิวงคตแล้ว สรรเสริญพระบารมีครึ่งเพลงก็ไม่มีที่ใช้ละลายไป

มีข้อติดใจฉันอยู่อีกต่อไป เพลงสรรเสริญพระบารมีของเรา ถืออย่างชะงัดทีเดียว จะบรรเลงถวายได้ก็แต่พระเจ้าแผ่นดินพระองค์เดียว จะบรรเลงถวายเจ้านายไม่ได้ การบรรเลงถวายเจ้านายทุกวันนี้ใช้เพลงมหาชัย ซึ่งเปนเพลงเดินธง ไม่ใช่เพลงคำนับ ส่วนเจ้าต่างประเทศที่เข้ามาเมืองไทย เห็นจะบรรเลงเพลงสรรรเสริญบารมีของชาตินั้นเต็มที่ จะเปนการทำผิดหรือทำถูกฉันไม่ทราบ และที่ในเมืองฝรั่งเขาทำกันอย่างไรฉันก็ไม่ทราบ ท่านควรจะสอบสวนคิดให้ตลอดไปเสียด้วย ฉันคิดว่า ถ้าเปนข้อบังคับในการใช้เพลงสรรเสริญพระบารมีเสียให้เรียบร้อยตลอดไปจะเปนการดี

(ลงพระนาม) นริศ (18)

ฉันขอให้ความเห็นในเรื่องตัดเพลงสรรเสริญพระบารมีเพิ่มเติมอีกหน่อยหนึ่ง ด้วยฉันได้พิจารณาเนื้อเพลงสรรเสริญพระบารมีตามที่แตรเป่า เขาไม่เป่าให้มีเสียงเสมอกัน ลางตอนเขาเป่ากระโชกให้เสียงแขงขึ้น ทั้งนั้นเขาก็ทำไปตามท่าแห่งเนื้อเพลงที่อ่อนที่แขง เนื้อเพลงตรงที่ได้กับเนื้อร้องที่ว่า " ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด " นั้น อยู่ในตอนที่เขาเป่าแผ่วเสียง ครั้นถึงตรงเนื้อร้องว่า " จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย " และต่อไปจนจบ เขาเป่ากระโชกเสียงแขงมากทีเดียว อาการที่เขาเป่าเช่นนั้น เปนการสนับสนุนความเห็นฉันที่ให้มาก่อน ว่าตัดเอาแต่สองตอนเปนสมควร เพราะจะได้ลีลาศแห่งเนื้อเพลงสม่ำเสมอเรียบร้อยดีกว่าเอาสามตอน แม้จะประกอบเนื้อร้องด้วยก็ไม่ขัดข้องเลย

(ลงพระนาม) นริศ (19)

ตามหนังสือที่ จ. ๑๗๒๖ / ๒๔๗๘ ลงวันที่ ๒๕ เดือนนี้ ให้ข้าพเจ้าจัดทำโน๊ตเพลงสรรเสริญพระบารมีอย่างสังเขป ตามที่คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาเห็นชอบด้วยความเห็นของคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ในการที่จะให้มีสรรเสริญพระบารมีอย่างสังเขป และลงมติเห็นควรใช้ ๒ วรรคท้าย คือ " จงสิทธิดังหวังวรหฤทัย ดุจถวายชัย ชโย "

เรื่องนี้ข้าพเจ้าได้ตรวจเพลงสรรเสริญพระบารมีดูแล้วเห็นว่า เท่าที่จะเริ่มต้นแต่ " จงสิทธิดัง " (หมายถึงลูกศรสีน้ำเงินที่โน๊ต) แล้ว สำหรับโน๊ตตัวเริ่มต้นซึ่งกล่าวตามหลักไวยากรณ์ของการดนตรีเรียกว่าตัวโน๊ตประจำชั้นที่ ๖ Sumediant ของ Major Scale
ซึ่งบทเพลงใด ๆ จะเริ่มด้วยโน๊ตตัวนี้หรือคอร์ดที่ประสานด้วยโน๊ตเสียงนี้หาได้ไม่ ถ้าจะกล่าวตามหลักนี้แล้วการเริ่มต้นของบทเพลงใด ๆ จะต้องเริ่มด้วยโน๊ตประจำชั้นที่ใช้ Tonic chord หรือ Dominant chord โดย Tonic chord ติดตามมาทันที

ในโอกาสนี้ข้าพเจ้าใคร่ออกความเห็นว่า เพื่อให้ได้ผลทั้งสองฝ่าย คือทั้งย่อและทั้งไม่ให้เสียหลักแห่งไวยากรณ์ของการดนตรีด้วยแล้ว อย่างน้อยควรเริ่มต้นตั้งแต่ห้องที่ ๕ หมายถึงดินสอแดง (คือตั้งแต่คำ ปวงประชา ฯลฯ ) (20) เพราะเริ่มต้นด้วย Dominant chord ติดต่อด้วย Tonic chord และในการบรรเลงจะกินเวลา ๒๕ วินาที แต่จะให้ดีที่สุดก็ควรเริ่มตั้งแต่ต้นทีเดียวเพียง ๔ ห้อง แล้วตัดทิ้งตอนกลางไปจับเอาห้องที่ ๕ (หมายดินสอแดง) ต่อไปจนจบ (21) แต่การบรรเลงจะกินเวลา ๓๕ วินาที ในแบบนี้ประโยคเพลงก็จะไม่เสีย (เพลงสรรเสริญพระบารมีอังกฤษ God save the king บรรเลงย่อเพียง ๘ ห้องแรก กินเวลา ๒๐ นาที) พร้อมกับหนังสือฉะบับนี้ข้าพเจ้าได้ส่งเพลงสรรเสริญพระบารมี และได้ขีดเครื่องหมายดินสอน้ำเงินและแดงไว้เป็นที่สังเกตด้วยแล้ว แต่อย่างไรก็ดีจะตกลงเห็นชอบประการใดขอได้โปรดแจ้งให้ข้าพเจ้าทราบด้วย เพื่อจะได้ปฏิบัติให้ถูกต้องตามความประสงค์.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด.
(ลงนาม) พระเจนดุริยางค์ (22)

ตามหนังสือของข้าพระพุทธเจ้าลงวันที่ ๒๙ เดือนก่อน กราบทูลมาว่าคณะรัฐมนตรีเห็นชอบตามพระดำริ ในเรื่องการตัดเพลงชาติ (24) นั้น
ต่อมาเลขาธิการคณะรัฐมนตรีแจ้งมาว่า ได้ให้พระเจนดุริยางค์ ทำโน๊ตเพลงสรรเสริญพระบารมีอย่างสังเขปแล้ว พระเจนดุริยางค์รายงานว่า การที่จะเริ่มต้นแต่ "จงสิทธิดัง" ยังไม่ถูกต้องด้วยหลักไวยากรณ์แห่งการดนตรี จึงเสนอความเห็นมาใหม่ คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาลงมติให้ส่งความเห็นของพระเจนดุริยางค์ มาให้กรมศิลปากรพิจารณาอีกครั้งหนึ่ง

ข้าพระพุทธเจ้าตั้งใจจะมาเฝ้ากราบทูลฝ่าลอองพระบาทด้วยด้วยตนเอง แต่ทราบเกล้าฯ ว่ามิได้ประทับอยู่ในกรุงเทพฯ ครั้นจะรอจนกว่าจะเสด็จกลับก็เกรงจะช้าไป จึงขอประทานถวายสำเนาหนังสือเลขาธิการคณะรัฐมนตรี สำเนารายงานพระเจนดุริยางค์และโน๊ตเพลงที่พระเจนดุริยางค์คิดตัด มาเพื่อขอประทานพระกรุณาได้ทรงช่วยพิจารณาพร้อมกับหนังสือนี้

ข้าพระพุทธเจ้าได้ไตร่ตรองดูในเรื่องนี้แล้วเห็นด้วยเกล้าฯ ว่า ถ้าพูดถึงการตัด ก็ควรตัดให้เหลือน้อย อย่างที่ประทานพระดำริไป และควรตัดเอาตอนท้ายอย่างที่ข้าพระพุทธเจ้าเคยเห็นของฝรั่งเศส มีบางประเทศเช่น อังกฤษ ได้ตัดเอาแต่ตอนต้น ก็เพราะว่าความเห็นในเรื่องนี้ไม่เหมือนกัน บางคนเห็นว่าตอนต้นสำคัญ บางคนเห็นว่าตอนปลายสำคัญ ถ้าฝ่ายเทฆนิคในทางดนตรี เห็นว่า การขึ้นต้นด้วย "จงสิทธิดัง" จะผิดหลักไวยากรณ์ ก็น่าจะเพิ่มเสียงข้างหน้าแต่น้อยที่สุดเท่าที่จำเป็น และถึงอย่างไรก็ไม่ควรให้เกิน ๘ ห้อง เพราะถ้ามากกว่านั้น ก็เท่ากับสร้างเพลงสรรเสริญพระบารมีใหม่ ไม่ใช่ย่อ อย่างไรก็ดี ในเรื่องนี้คณะรัฐมนตรีได้ฟังคำชี้แจงความเห็นหลายทางพอที่จะเข้าใจได้ รูปปัญหาแล้ว ควรให้คณะรัฐมนตรีวินิจฉัยเองตามแต่จะเห็นสมควร ข้าพระพุทธเจ้าจะคิดตอบไปอย่างนี้ ขอพระบารมีเป็นที่พึ่งได้ทรงพระกรุณาช่วยทรงพิจารณา และประทานพระโอวาทเป็นเครื่องแนะนำแก่ข้าพระพุทธเจ้าด้วย.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดเกล้าฯ
(ลงนาม) ข้าพระพุทธเจ้า หลวงวิจิตรวาทการ (25)

ขอประทานกราบทูล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

หนังสือของท่าน ลงวันที่ ๑๓ เดือนนี้ เรื่องตัดเพลงสรรเสริญพระบารมี ได้ทราบความแล้ว ฉันเห็นว่าคำคัดค้านของพระเจนดุริยางค์นั้นฟังขึ้น ลีลาสแห่งเนื้อเพลงที่เหลือจากการคิดตัดเมื่อคราวก่อนจะฟังไม่ไพเราะจริง แต่ตามที่พระเจนดุริยางค์คิดแนะนำมาฉันก็รู้สึกว่ายาวไป จึงได้ลองคิดตัดดูใหม่ เขียนมาให้เป็นสองอย่าง มี ๘ ห้องอย่างหนึ่ง มี ๔ ห้องอย่างหนึ่ง คิดว่าทางเนื้อเพลงจะฟังดีทั้งสองอย่าง อย่าง ๘ ห้องนั้น ปรุงให้เนื้อเพลงฟังติดต่อกันไพเราะ และรักษาเนื้อร้องไว้ให้มีระเบียบดีด้วย แต่ดูจะยาวไป อย่าง ๔ ห้องจะได้สั้น และเนื้อเพลงก็เป็นระเบียบดี มีต้น ๒ ห้อง ปลาย ๒ ห้อง แต่เนื้อร้องนั้นความบกพร่อง ถ้าไม่เป็นห่วงแก่เนื้อร้องด้วยคิดจะไม่ใช้ร้องแล้ว เอาอย่าง ๔ ห้องจะเป็นดี

ฉันคิดว่าท่านควรเรียกพระเจนดุริยางค์มาหารือดู ถ้าเห็นดีด้วยกันแล้วก็ควรเสนอความเห็นขึ้นไปใหม่ ที่จะสลัดให้คณะรัฐมนตรีพิเคราะห์เองนั้น ถ้าหากว่าในคณะรัฐมนตรีไม่มีผู้เข้าใจในทางเพลงอยู่ในนั้นแล้ว อาจลงมติพลาดพลั้งไปก็ได้ หาเป็นทางที่ดีไม่ แต่ทั้งนี้จะควรมิควรประการใด ก็แล้วแต่ท่านจะพิจารณาเห็นสมควร ได้ส่งโน๊ตเพลงของพระเจนดุริยางค์กลับคืนมาให้ด้วยแล้ว

(ลงพระนาม) นริศ (26)

ด้วยเดิมกระทรวงวังรายงานว่า คณะผู้สำแร็จราชการแทนพระองค์สังเกตว่าการบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีในต่างประเทศมี ๒ อย่าง คือ ธรรมดา และโดยสังเขป และมักบรรเลงอย่างสังเขปในงานอันมิใช่ทางราชการ จึ่งเห็นว่าน่าจะอนุโลมนำมาใช้บ้างและขอให้ปรึกษาคณะรัฐมนตรีต่อไป คณะรัฐมนตรีได้ลงมติให้กรมศิลปากรพิจารณาเสนอความเห็นในเรื่องนี้ ซึ่งกรมราชเลขาธิการคณะรัฐมนตรีได้แจ้งมติคณะรัฐมนตรีให้กระทรวงวังในครั้งนั้นทราบเป็นลำดับมา บัดนี้กระทรวงธรรมการรายงานว่า กรมศิลปากรได้พิจารณาเรื่องนี้โดยติดต่อกับสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และพระเจนดุริยางค์เป็นที่ตกลงกันแล้ว ดั่งโน๊ตประกอบบทร้องพร้อมปิอาโน ซึ่งได้แนบมาพร้อมกับหนังสือนี้ และว่าถ้าประสงค์จะให้ทำฉะบับรวมเครื่อง(Score ) สำหรับวงเครื่องสาย(Orchestra ) หรือวงแตรทหาร (Millitary Band ) ด้วยแล้ว ก็จะได้ดำเนินการต่อไป คณะรัฐมนตรีได้ประชุมปรึกษาลงมติเห็นชอบด้วย และให้กระทรวงธรรมการสั่งกรมศิลปากรดำเนินการทำฉะบับรวมเครื่องขึ้นต่อไปด้วย

จึ่งแจ้งมาเพื่อจักได้นำความเสนอคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ทราบต่อไป.

ขอแสดงความนับถืออย่างสูง
(ลงนาม) ดิเรก ชัยนาม
ผู้ช่วยเลขาธิการคณะรัฐมนตรี
ลงนามแทน.(28)

ประกาศระเบียบการบรรเลง
เพลงสรรเสริญพระบารมีและเพลงชาติ

โดยที่เห็นสมควรวางระเบียบการบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีและเพลงชาติ คณะรัฐมนตรีจึงได้ปรึกษาลงมติด้วยความเห็นชอบของคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ให้ประกาศระเบียบการบรรเลงดังต่อไปนี้

๑. เพลงสรรเสริญพระบารมีและเพลงชาตินั้นมีแบบสังเขปและแบบพิสดารดังตัวอย่างที่สอบดูได้ ณ กรมศิลปากร

๒. โอกาสอันใดสมควรจะบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีและเพลงชาตินั้น อาศัยหลักเกณฑ์ดังนี้ คือ ในกรณีที่มุ่งหมายจะถวายความเคารพแก่พระมหากษัตริย์ เฉพาะพระองค์ก็ดี หรือในฐานะที่ทรงเป็นพระประมุขแห่งชาติก็ดี สมควรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี และในกรณีที่มุ่งหมายจะแสดงความเคารพต่อชาติก็สมควรบรรเลงเพลงชาติ ทั้งนี้ภายใต้เงื่อนไขดังจะกล่าวต่อไป

๓. ในการพิธีซึ่งเสด็จพระราชดำเนินหรือมีการกำหนดเสด็จพระราชดำเนิน หรือมีความมุ่งหมายที่จะถวายความเคารพแก่พระมหากษัตริย์นั้น โดยปรกติสมควรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีแบบสังเขป แต่ถ้าเป็นพิธีใหญ่ เช่น ที่มีกำหนดให้แต่งเครื่องแบบเต็มยศก็สมควรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีแบบพิสดาร

ในการพิธีดังกล่าวแล้วถ้ามีความประสงค์จะแสดงความเคารพต่อชาติด้วย จะบรรเลงเพลงชาติด้วยก็ได้ ส่วนจะบรรเลงแบบสังเขปหรือแบบพิสดารนั้นให้อนุโลมตามความในวรรคก่อน

๔. ในการพิธีอื่นๆ ที่เกี่ยวกับประชาชนนั้นโดยปรกติสมควรบรรเลงเพลงชาติแบบพิสดาร

๕. ในการสโมสรสันนิบาต ถ้าดื่มถวายพระพรพระมหากษัตริย์สมควรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี ถ้าดื่มเพื่อความเจริญของชาติและรัฐธรรมนูญก็สมควรบรรเลงเพลงชาติ
โดยปรกติสมควรบรรเลงแบบสังเขป แต่ถ้ามีการเลี้ยงเป็นพิธีใหญ่ก็สมควรบรรเลงแบบพิสดาร

๖. ในการมหรสพ สมควรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีแบบสังเขป แต่ถ้ามีการแสดงเป็นพิธีใหญ่ก็สมควรบรรเลงแบบพิสดาร

๗. ระเบียบการนี้เกี่ยวกับการบรรเลง เพราะฉะนั้นถ้ามีการร้องเพลงสรรเสริญพระบารมีหรือเพลงชาติแล้ว ก็ย่อมบรรเลงประกอบคำร้องจนสิ้นบทเพลง

๘. ในกรณีอื่นๆ ที่มิได้บ่งไว้ในระเบียบการนี้ให้นำข้อความในระเบียบการนี้มาใช้ โดยอนุโลมทั้งนี้ให้เริ่มใช้ระเบียบนี้ตั้งแต่วันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๗๘ เป็นต้นไป

ประกาศมา ณ วันที่ ๔ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๗๘
พอ. พหลพลพยุหเสนา
นายกรัฐมนตรี (30)

โดยเหตุที่ได้บัญญัติให้เรียกชื่อประเทศว่าประเทศไทย รัฐบาลจึงเห็นควรแก้ไขบทเพลงสรรเสริญพระบารมีมิให้มีคำว่าสยาม และตัดตอนข้อความ และทำนองให้กะทัดรัดเหมาะสมยิ่งขึ้น คณะรัฐมนตรีจึ่งลงมติเป็นเอกฉันท์ให้ประกาศเป็นรัฐนิยม แก้ไขบทเพลงสรรเสริญพระบารมีแบบพิสดาร ให้มีข้อความดั่งต่อไปนี้

ข้าวรพุทธเจ้า เอามโนและศิระกราน
นบพระภูมิบาล บรมกษัตริย์ไทย
ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด
จงสิทธิดั่ง หวังวรหฤทัย
ดุจถวาย ไชย ชโย.

ส่วนทำนองเพลงแบบสังเขปนั้น ให้คงไว้ตามเดิม
ประกาศมา ณ วันที่ ๒๖ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๘๓
พิบูลสงคราม
นายกรัฐมนตรี (37)

เมื่อได้ยินเพลงสรรเสริญพระบารมี ซึ่งทางราชการบรรเลงในราชการก็ดี
ซึ่งบุคคลบรรเลงในโรงมหรศพ หรือในงานสโมสรใดๆ ก็ดี ให้ผู้ที่ร่วมงาน
หรืออยู่ในวงงาน หรือในโรงมหรสพนั้นแสดงความเคารพ โดยปฏิบัติตาม
ระเบียบเครื่องแบบหรือตามประเพณีนิยม (39)

ปฐมบทของเพลงสรรเสริญพระบารมีและการเมืองว่าด้วยการถวายความจงรักภักดีในที่นี้ก็มีด้วยประการฉะนี้

 

เชิงอรรถ

1 ไขแสง ศุขะวัฒนะ "ประวัติความเป็นมาของเพลงสรรเสริญพระบารมี" ที่ระลึกในงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ ๒๐๐ ปี
(กรุงเทฑฯ: ราชบัณฑิตยสถาน, ๒๕๒๕) น. ๔๖๘

2 สุกรี เจริญสุข. 99 ปีเพลงสรรเสริญพระบารมี (กรุงเทพฯ : เรือนแก้วการพิมพ์, ๒๕๓๐) น. ๕๙ แม้ในงานอื่น เช่น
ครูเงิน (นามแฝง) เพลงไทยตามนัยประวัติ กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร์, ๒๕๒๑ และ มนตรี ตราโมท. "ประวัติเพลงสรรเสริญพระบารมีและเพลงชาติ" วารสารศิลปากร ๑๖: ๒ กรกฎาคม, ๒๕๑๒ ก็ยังคงมีปัญหาในแบบเดียวกับที่ปรากฎในงานไขแสงและสุกรี และโดยรวมแล้วแม้จะกล่าวไว้เพียงเท่านี้ก็ใช่ว่าจะไม่มีปัญหาอะไรกว่านั้น ข้อมูลต่างๆ ยังพบว่ามีการคลาดเคลื่อนกันอีกด้วย ซึ่งจะชี้ให้เห็นในชั้นต่อไป

3 อย่างไรก็ตาม บทความนี้ก็เป็นความพยายามหนึ่งที่จะ "ต่อยอด" ให้กับพรมแดนความรู้ในเรื่องนี้ โดยเลือกศึกษาประเด็น "ประวัติการย่อฯ" เป็นการเฉพาะ ทั้งนี้ผู้เขียนตระหนักดีถึงข้อจำกัดของผู้เขียนเอง ซึ่งไม่มีความรู้ในเพลงสรรเสริญพระบารมีมากไปกว่าหรือเทียบเท่าที่ท่านนักประวัติเพลงทั้งในอดีตและปัจจุบันเคยกระทำสั่งสมกันมา

ข้อมูลหลักฐาน และการตีความต่างๆ ในที่นี้ยังจำเป็นอยู่มากสำหรับการตรวจสอบวิพากษ์วิจารณ์หรือหากผู้รู้ท่านใดมีข้อมูลฯ ที่ต่างไปจากผู้เขียนก็สามารถที่จะยกมา "หักล้าง" หรือเสนออะไรที่ใหม่ไปกว่านี้ได้ อันจะเป็นคุณประโยชน์แก่การศึกษากันต่อไป .

4 หจช.ศธ. ๔/๑๓ เรื่องคำสรรเสริญพระบารมีสำหรับนักเรียนร้อง (๑๓ - ๑๕ ก.ค. ๒๔๔๗) เท่าที่ผู้เขียนค้นดูงานเกี่ยวกับเพลงสรรเสริญฯ น่าแปลกที่พบว่า แม้จะเป็นงานที่มีประเด็นกล่าวถึงเพลงสรรเสริญฯสมัยสมบูรณาญาสิทธิ์เอง ที่ผ่านมาก็ยังไม่มีการให้ความสำคัญกับหลักฐานนี้เท่าที่ควร.

5 เพิ่งอ้าง. ฯลฯ หมายถึง ส่วนอีก ๖ บรรทัดที่เหลือก็ให้ร้องเหมือนบทร้องทั่วไปต่อจนจบเพลง.

6 ครูเงิน. เพลงไทยตามนัยประวัติ., น. ๒๑๒ นอกจากนี้ยังเปลี่ยน "จงสิทธิดัง" เป็น "จงสฤษดัง" อีกด้วย ทั้งนี้การเปลี่ยนคำดัง
กล่าวหาได้แตกต่างหรือมีนัยสำคัญที่ผิดไปจากเค้าโครงความหมายเดิมแต่อย่างใด หากแต่ความสำคัญของข้อมูลนี้ได้แก่ การสะท้อนอีกอย่างหนึ่งในข้อเท็จจริงที่ว่าเพลงสรรเสริญพระบารมีนี้มีการปรับปรุง/เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอด ไม่ได้หยุดนิ่ง และก็ไม่ได้มีเพียงฉบับมาตรฐานบังคับเพียงฉบับเดียวเช่นปัจจุบัน.

7 ผู้เขียนได้ข้อคิดส่วนหนึ่งจากงานเขียนหัวเดียวกันนี้ใน สุลักษณ์ ศิวรักษ์ "การเมืองว่าด้วยการถวายความจงรักภักดี" ปจารยสาร ๓: ๒๗ (มีนาคม - มิถุนายน ๒๕๔๔) น. ๒๓ - ๓๒ แต่ประเด็นที่ผู้เขียนต้องการนำเสนอในที่นี้ แตกต่างอย่างมีนัยสำคัญจากการวิจารณ์ตามแบบฉบับ(style) ของผู้จงรักภักดีของท่าน อ.สุลักษณ์.

8 พระยาทรงสุรเดช (เทพ พันธุมเสน) บันทึกพระยาทรงสุรเดช เมื่อวันปฏิวัติ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ นรนิติ เศรษฐบุตร และชาญวิทย์ เกษตรศิริ (บก.) (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แพร่พิทยา, ๒๕๒๗) น. ๒๗ อนึ่งการเล่า "ความจริง" ของพระยาทรงฯ เกี่ยวกับบทบาทของตนที่มีต่อการวางแผนยึดอำนาจในวันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ตามที่ปรากฎในเล่มนี้มีข้อขัดแย้งกับที่ฝ่ายนิยมปรีดีเสนอไว้ภายหลังอีกอย่างหนึ่ง ในหนังสือน่าอ่านโดย สุพจน์ ด่านตระกูล ท่านปรีดีฯ กับราชบัลลังก์ นนทบุรี: สำนักพิมพ์สันติธรรม, ไม่ระบุปีพิมพ์.

สุพจน์เขียนไว้ว่า "นอกจากท่าน(ปรีดี - กำพล) จะรับภาระเป็นผู้วางแผนการทางการเมืองและเศรษฐกิจ ท่านปรีดีฯ ยังได้มีส่วนสำคัญในการวางแผนการทางทหารอีกด้วย โดยท่านเป็นผู้เสนอแนะในแผนยุทธศาสตร์ยึดอำนาจโดยฉับพลัน ซึ่งเป็นวิธีเดียวที่ฝ่ายที่มีกำลังน้อยจะพึงประสบชัยชนะได้โดยไม่ต้องเสียเลือดเนื้อหรือเสียก็น้อยที่สุด การไม่เสียเลือดเนื้อไม่ว่าจะเลือดไพร่หรือเลือดเจ้าเป็นที่ประสงค์อันสำคัญของคณะราษฎร" (น..๒)

เช่นเดียวกับงานเกือบทั้งหมดของสุพจน์เจือจางด้วยคำสำคัญ เช่น "ศักดินา" "ซากเดนศักดินา" หรือ "ศักดินาทรากเดน" ฯลฯ แต่คำเหล่านี้สำหรับท่านผู้เฒ่าดูเหมือนจะกินความอยู่เพียงบางส่วนจากฝ่าย royalist ( ตามคำปรีดี ซึ่งสุพจน์รับมาอีกต่อหนึ่ง หมายถึง พวกนิยมราชาธิปไตยยิ่งกว่าองค์ราชาธิบดี) และพวกแอนตี้ปรีดี เป็นที่น่าสังเกตว่า "ศักดินา" ในคำกล่าวของสุพจน์ไม่ครอบคลุมถึงพระปกเกล้าฯ ซึ่งก็เป็นข้อขัดแย้งในงานสุพจน์เองอยู่ในตัว ขณะที่ผลิตงานด้วยความสุดซึ้งต่อปรีดีและคณะราษฎร แต่กลับไม่มีความชัดเจนในประเด็นพระปกเกล้าฯ กับการเมืองไทยทศวรรษ ๒๔๗๐ ( ดู. จิตตะเสน ปัญจะ. "พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวสั่งประหารคณะผู้ก่อการ 2475" ปจารยสาร ๑ : ๒๖ กรกฎาคม - ตุลาคม, ๒๕๔๒)
อาจกล่าวได้ว่าผู้ภักดีต่อคณะราษฎรกับพระปกเกล้าฯ ควบคู่กันก็คือ metarfor. ของสุพจน์นั่นเอง.

9 ชัยอนันต์ สมุทวณิช และขัตติยา กรรณสูต. เอกสารการเมือง - การปกครองไทย พ.ศ. ๒๔๑๗ - ๒๔๗๗ (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, ๒๕๑๘) น. ๒๐๙

10 สมเกียรติ วันทะนะ. " เมืองไทยยุคใหม่: สัมพันธภาพระหว่างรัฐกับประวัติศาสตร์สำนึก" อยู่เมืองไทย รวมบทความทางสังคมการเมืองเพื่อเป็นเกียรติแด่ศาสตราจารย์ เสน่ห์ จามริก ในโอกาสอายุครบ ๖๐ ปี (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๓๐) น. ๗๑ - ๑๒๓

11 ปรีดี พนมยงค์. "คณะราษฎรกับการอภิวัฒน์ประชาธิปไตย ๒๔ มิถุนายน " ปรีดี พนมยงค์ กับสังคมไทย (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๒๖) น. ๓๔๖

12 พระยาทรงสุรเดช (เทพ พันธุมเสน) บันทึกพระยาทรงสุรเดช เมื่อวันปฏิวัติ ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ , น. ๒๗ นอกจากนี้แล้ว (ต่อเนื่องจากเชิงอรรถที่ ๘ ) พระยาทรงยังสะท้อนไว้ในงานบันทึกของตนอย่างน่าคิดเช่นว่า "ผู้ที่ทราบความจริงแห่งรายละเอียดของการปฏิวัติครั้งนี้ ( ๒๔ มิ. ย. ๗๕ - กำพล) มีอยู่เพียงไม่มากนัก และในจำนวนนี้ยังไม่พูดความจริงเสียอีกส่วนหนึ่งด้วย

ฉะนั้นจึงเป็นการยากสำหรับผู้ที่มีเจตนาจะรู้ความจริงในการค้นคว้าหาหลักฐานอันแน่นอนที่เชื่อถือได้ เหตุสำคัญที่ทำให้ความจริงเลอะเลือนไปก็เนื่องจากการเกิดเป็นศัตรูกันขึ้นในพวกปฏิวัติด้วยกัน เมื่อเป็นศัตรูกันขึ้นแล้วก็ใส่ร้ายกัน ยกเอาความดีขึ้นมาเป็นของตัวปั้นความชั่วใส่ผู้อื่น สำหรับราษฎรที่มิได้เห็นเหตุการณ์ด้วยตาตนเองก็ย่อมเชื่อไปตามที่ได้ยินได้ฟังมาโดยไม่มีหลักฐานอันใด ส่วนผู้ที่มีการศึกษาเพียงพอก็ย่อมใช้สติปัญญาพิจารณาประกอบ มีส่วนที่ใกล้ความจริงบ้าง แต่ก็คงไม่รู้จริงโดยตลอดนั่นเอง " (น. ๒๑)

13 ประยูร ภมรมนตรี. บันทึกเรื่องการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ (กรุงเทพฯ: บรรณกิจ, ๒๕๑๗) น. ๗

14 หจช. (๓) สร. ๐๒๐๑. ๖๔/๔ เรื่องย่อเพลงสรรเสริญพระบารมี (๒๕ เม.ย. - ๑๒ ก.ย. ๒๔๗๘) เอกสารที่ใช้พิจารณาเป็นหลักฐานในหัวข้อนี้นำมาจากแฟ้มดังกล่าวนี้เป็นส่วนใหญ่ โดยผู้เขียนจะพยายามคงรูปแบบอักษรตามเอกสารจริงให้ได้มากที่สุด.

15 รายงานการประชุมคณะรัฐมนตรีครั้งที่ ๙ / ๒๔๗๘ วันที่ ๒๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๘

16 หจช. (๓) สร. ๐๒๐๑. ๖๔/๔.
17 เพิ่งอ้าง.
18 เพิ่งอ้าง.
19 เพิ่งอ้าง.

20 หมายถึง " ปวงประชาเป็นศุขะสานต์ ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย ดุจถวายชัย ชโย."
21 หมายถึง " ข้าวรพุทธเจ้า เอามโนและศิระกราน ปวงประชาเป็นศุขะสานต์ ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด จงสิทธิดัง หวังวรหฤทัย ดุจถวายชัย ชโย."
22 หจช. (๓) สร. ๐๒๐๑. ๖๔/๔.
23 รายงานการประชุมคณะรัฐมนตรีครั้งที่ ๑๕ / ๒๔๗๘ วันที่ ๒๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๘

24 ขณะนั้นมีการคิดตัดเพลงชาติ (ฉบับขุนวิจิตรมาตรา) กันด้วย แต่การนำมากล่าวปะปนกันไว้ในจดหมายฯ นี้ด้วยนั้นเป็นความสับสนของหลวงวิจิตรเอง เพราะจดหมายฯ ฉบับนี้เป็นจดหมายกราบทูลฯ ปรึกษาเรื่องเพลงสรรเสริญพระบารมีไม่ใช่เพลงชาติ กรมนริศฯ จึงไม่ได้ดำรัสตอบในเรื่องเพลงชาติ แต่เป็นเรื่องเพลงสรรเสริญพระบารมี ซึ่งก็ไม่มีอะไรมากกรมนริศฯท่านไม่สับสนหรือว้าวุ่นใจไปกับหลวงวิจิตรด้วยจึงได้ตอบจดหมายมาดังที่จะกล่าวต่อไปในเนื้อหาบทความ.

25 หจช. (๓) สร. ๐๒๐๑. ๖๔/๔.
26 เพิ่งอ้าง.
27 เพิ่งอ้าง.
28 เพิ่งอ้าง.

29 เช่น เกียรติชัย พงษ์พาณิชย์. การปฏิวัติ 2475 กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แพร่พิทยา, ๒๔๑๔

เกษียร เตชะพีระ. " แด่ปรีดี พนมยงค์: นักอภิวัฒน์ประชาธิปไตยแห่งระบบราชการไทย" วิสามัญสำนึก (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ทางไท, ๒๕๓๗) น. ๗๖- ๘๑

นครินทร์ เมฆไตรรัตน์. การปฏิวัติสยาม พ.ศ. ๒๔๗๕ กรุงเทพฯ: อัมรินทร์วิชาการ, ๒๕๔๐

เจษฎา อุรพีพัฒนพงศ์. "ผลสะท้อนของการปฏิวัติ พ.ศ. ๒๔๗๕ ที่มีต่อกระบวนการเมืองไทยระหว่าง พ.ศ. ๒๔๗๕- ๒๔๙๕" การเมือง - การปกครองไทยสมัยใหม่: รวมงานวิจัยทางประวัติศาสตร์และรัฐศาสตร์ (กรุงเทพฯ: เอกสารวิชาการของสมคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย(พิมพ์โดยโรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์), ๒๕๒๒) น.๔๖๘- ๕๒๑

ผาสุก พงษ์ไพจิตร และคริส เบเคอร์. เศรษฐกิจการเมืองไทยสมัยกรุงเทพฯ เชียงใหม่: ตรัสวิน, ๒๕๓๙

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. 2475 การปฏิวัติของสยาม กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ประพันธ์สาส์น, ๒๕๓๕

ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์. 2475 และ 1 ปีหลังการปฏิวัติ สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, ๒๕๔๓

เสน่ห์ จามริก. การเมืองไทยกับพัฒนาการรัฐธรรมนูญ สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และ มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, ๒๕๒๙

Batson, Benjamin A. The End of Absolute Monarchy in Siam Singapore: Oxford University Press, 1984 เป็นต้น

30 ขณะนั้นยังนับเดือนเมษายนเป็นเดือนเริ่มต้นปีใหม่อยู่ ฉะนั้นเดือนกันยายน ๒๔๗๘ จึงมาก่อนเดือนกุมภาพันธ์ ๒๔๗๘
อนึ่งผู้เขียนเห็นจะต้องกล่าวไว้ในที่นี้ด้วยว่า นักประวัติเพลงที่เคยใช้เอกสารนี้มาก่อนผู้เขียนนั้นได้แก่ ครูเงิน(นามแฝง) ใน
"เพลงไทยตามนัยประวัติ". เพียงแต่การตีความของผู้เขียนในที่นี้มีความแตกต่างอย่างมากกับกรณีสารคดีเชิงบรรยายของครูเงิน.

31 หัวข้อนี้ส่วนหนึ่งเป็นการโน๊ตย่อไอเดียที่ผู้เขียนเคยเสนอไว้ใน . กำพล จำปาพันธ์. การเมืองของการสมมตินามประเทศ: จากสยามเป็นไทยในทศวรรษ ๒๔๘๐ (พิมพ์ในวารสารอักษรศาสตร์ ม.ศิลปากร ฉบับประจำเดือนธันวาคม ๒๕๔๗ - พฤศจิกายน ๒๕๔๘)

32 กล่าวกันว่าการกระทำในครั้งนั้นเป็นผลงานของบุคคลสนิททั้ง ๔ ซึ่งถูกขนานนามว่าเป็น "จตุสดมภ์" (ยูร, เถียร, เพียร, นวล) ได้แก่ จอมพลเรือหลวงยุทธศาสตร์, หลวงวิเชียรแพทยาคม, พระราชธรรมนิเทศ, และหลวงสารานุประพันธ์ ทั้งนี้จะเห็นได้ว่าไม่มีหลวงวิจิตรหรือกล่าวอีกนัยคือหลวงวิจิตรไม่ได้ถูกผนวกรวมเป็นจตุสดมภ์หรือ "สี่ปุโรหิตของระบอบพิบูล" ทั้งที่จริงปรากฎว่าหลวงวิจิตรเป็นผู้มีบทบาทอย่างยิ่ง ต่อภาพลักษณ์ความเป็นผู้นำใหม่นี้ ขณะเดียวกันก็ดูเหมือนว่าบทบาทของจอมพล ป. ในฐานะผู้กระทำการฯ จะถูกเคลียร์โดยอ้างเป็นเพราะ "จตุสดมภ์" มากกว่า ส่วนตัวจอมพลป. นั้นถือว่า "บริสุทธิ์" หรือไม่มี "มลทิน" อะไรในกาลต่อมา

แต่อย่างไรก็ดี ในคำให้การต่อคณะกรรมการสอบสวนคดีอาชญากรสงคราม หลวงอดุล อดุลเดชจรัส ( บัตร พึ่งพระคุณ ) ผู้ซึ่งเป็นทั้งเพื่อนสนิทและผู้ทำงานร่วมรัฐบาลจอมพล ป. ได้ตั้งข้อสังเกตโดยกล่าวพาดพิงถึงเรื่องนี้ไว้ว่า " จอมพล ป. มักชอบคนประจบสอพลอ แต่ผู้ที่ไปสอพลอนั้น มักเป็นผู้ที่โง่กว่าและมีชื่อเสียงไม่ดี ไม่เป็นที่เคารพของผู้อื่น บุคคลเหล่านี้ถือเอาจอมพล ป. เป็นที่พึ่ง เพราะถ้าปราศจากจอมพลป. แล้วตัวก็จะต้องพ้นจากตำแหน่งหน้าที่ต่างๆ ไป แต่ถ้าบุคคลใดซึ่งเป็นคนหลักแหลมรู้เท่าถึงการณ์ของจอมพล ป. แล้ว จอมพล ป. ก็มักไม่ไว้วางใจ แม้ผู้นั้นจะมีความสามารถเป็นที่นิยมชมชอบของผู้อื่น ก็ต้องเป็นผู้ที่อยู่ในสายตาและความสังเกตของจอมพล ป. แล้วก็พยายามที่จะกระทำด้วยประการใดๆ ให้ผู้นั้นขาดความนิยมเลื่อมใสลงไป

ผู้ที่ไปประจบสอพลอและเป็นผู้ที่จอมพลป. ไว้เนื้อเชื่อใจนั้น เท่าที่ข้าฯ ได้สังเกตพบเห็นมี พล ท. พระวิชัยยุทธเดชาคนี พล ท. พระประจนปัจนึก หลวงวิจิตรวาทการ หลวงสารานุประพันธ์ หลวงยุทธศาสตร์โกศล เป็นต้น" ( จากหน้า ๑๐๔ ใน. สุพจน์ ด่านตระกูล (รวบรวม) พล ต.อ. อดุล อดุลเดชจรัส พูดถึงข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์เกี่ยวกับนายปรีดี พนมยงค์ และจอมพล ป. พิบูลสงคราม กรุงเทพฯ: ศิริพรการพิมพ์, ๒๕๒๒ ).

33 ความข้อนี้ผู้เขียนโน๊ตย่อและตีความจากคำกล่าวของหลวงพิบูลที่ว่า "คำว่าสร้างชาตินั้นเป็นคำสั้นอันได้ละความหมายไว้ให้เข้าใจกันมากกว่าตัวอักษรสองพยางค์ที่ปรากฎอยู่ เพราะฉะนั้นจึงอาจมีผู้เถียงว่า ชาตินั้นมีมานานแล้ว เหตุใดจึงจะต้องมาสร้างกันให้เป็นอะไรขึ้นมาอีก แท้จริงความหมายของการสร้างชาตินั้นมีว่า ชาติไทยมีอยู่แล้ว แต่สถานะบางอย่างของชาติไทยยังไม่ขึ้นระดับสมความต้องการประชาชาติไทย เราจำเป็นต้องพร้อมใจกันสร้างเพิ่มเติมให้ดีขึ้นกว่าเดิม ช่วยกันปรับปรุงไปจนกว่า เราทุกคนจะพอใจ หรืออย่างน้อยก็จะได้ระดับเสมออารยะประเทศ " (จาก. เอกสารสำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ๑ : ๓๕ / ๑ เรื่องคำวิงวอนของนายกรัฐมนตรีแด่พี่น้องสตรีไทย. ๒๔ มิถุนายน ๒๔๘๔)

อนึ่งเกี่ยวกับการสร้างชาติสมัยรัฐบาลหลวงพิบูลฯ นี้มีผู้ศึกษาไว้อย่างเป็นเรื่องเป็นราวอยู่พอสมควร อาทิเช่น แถมสุข นุ่มนนท์. " จอมพล ป. พิบูลสงครามกับการสร้างชาติไทย" ฟื้นอดีต (กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์เรืองศิลป์, ๒๕๒๒) น. ๑๓๑- ๑๖๘ เจริญรัตน์ สุวรรณภูสิทธิ์. " จอมพล ป. พิบูลสงครามกับการสร้างชาติ: วิเคราะห์จากเพลงปลุกใจ" ศิลปวัฒนธรรม ๙: ๖ เมษายน ๒๕๓๑ และใน. ชาญวิทย์ เกษตรศิริ ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ และวิกัลย์ พงศ์พนิตานนท์ (บก.) บันทึกการสัมมนาจอมพล ป. พิบูลสงคราม กับการเมืองไทยสมัยใหม่ กรุงเทพฯ: มูลนิธิดครงการตำราสังคมศาสตร์ และมนุษยศาสตร์, ๒๕๔๔ เป็นต้น

อย่างไรก็ตามเนื่องจากคำกล่าวของหลวงพิบูลที่ผู้เขียนยกมาในที่นี้ เกิดขึ้นโดยทิ้งระยะห่างจากเวลา (period) ที่มีการออกประกาศรัฐนิยม ฉบับที่ ๑ เรื่องการใช้ชื่อประเทศ ประชาชน และสัญชาติ (ลงวันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๒) ขณะเดียวกันรัฐนิยม "เรื่องชักชวนให้ประชาชนชาวไทยร่วมกันสร้างชาติ" นั้นเป็นรัฐนิยม ฉบับที่ ๗ ออกภายหลัง (ลงวันที่ ๒๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๒ การสร้างชาติ (ไทย) จึงน่าจะเป็น "ผล" ข้างเคียงที่ตามติดมาจาก "เหตุ" ซึ่งก็ได้แก่ การประกาศบังคับใช้ชื่อประเทศ(ไทย) อย่างเป็นทางการ (?)

34 ผู้เขียนวิเคราะห์เรื่องวันชาติ และวันสำคัญต่างๆ ในสังคมไทยไว้แล้วใน. กำพล จำปาพันธ์. "วันสำคัญของชาติ: ความหมาย อำนาจ และการเมือง" นิตยสาร open. ปีที่ ๕ ฉบับที่ ๓๘ ประจำเดือนธันวาคม ๒๕๔๖

35 ใน. รัฐนิยม และการอบรมจรรยามารยาท ( กรมสรรพสามิตพิมพ์เป็นมิตต์พลีเนื่องในงานถวายพระกฐินพระราชทาน ณ. วัดศาลาปูน จ. พระนครศรีอยุธยา เมื่อวันที่ ๓ พฤศจิกายน ฑ.ศ. ๒๔๘๓) น. ๒ (เน้นคำโดยผู้เขียน) ทั้งนี้ทั้งนั้นรัฐนิยมฉบับที่ ๑ นี้หาได้ส่งผลต่อการบังคับใช้ชื่อประเทศเป็น "ไทย" เท่าที่ควรไม่ feedback จากประกาศฉบับนี้โดยตัวมันเองมีได้น้อยมาก เนื่องจากถูกยกเลิกไปในระยะเวลาไม่นานหลังประกาศใช้โดยการที่กรมโฆษณาการงดอ่านประกาศนี้ผ่านทางวิทยุกระจายเสียงฯ ในปี ๒๔๘๔ ขณะที่เพิ่งเริ่มประกาศใช้ในวันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๒ ความสำคัญของรัฐนิยมฉบับนี้ได้แก่ การที่มันกลาย "กฎหมาย" ในกาลต่อมา โดยมาตรา ๓ แห่งรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมว่าด้วยนามประเทศ พ.ศ. ๒๔๘๒ ข้อมูลประกอบการพิจารณานี้มาจาก. หจช. (๒) สร. ๐๒๐๑.๔๕/๘ เรื่องงดอ่านรัฐนิยมบางฉบับทางวิทยุกระจายเสียง ( ๑๑ ก.ค. ๒๔๘๔- ๒๙ ส.ค. ๒๔๘๕)

36 ผู้เขียนตกผลึกในการคิดประเด็นนี้ (และได้แก้ไขปัญหาบางประการ) จากที่ได้อ่าน. มานิตย์ นวลละออ. การเมืองไทยยุคสัญลักษณ์รัฐไทย กรุงเทพฯ: รุ่งเรืองรัตน์ปริ้นติ้ง, ๒๕๔๐

ทั้งนี้ในงานมานิตย์ก็ยังไม่ได้เสนอหลักฐานอะไรให้เห็นเป็นที่แน่ชัดสำหรับที่มาของการพิจารณาตีความของเขา ตรงข้ามมานิตย์กลับอาศัยการคิดเชิงตรรกะ (หรือเดาสุ่ม?) โฟกัสประเด็นนี้ว่า "การเปลี่ยนชื่อประเทศ อาจถือได้ว่ามีลักษณะของการต่อต้านเจ้านายเช่นกัน เพราะชื่อ "สยาม" นั้นเป็นสิ่งที่มาจากผู้ปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ นอกจากนั้น คำว่า "สยาม" อาจมีผลต่อการเรียกพระนามของพระมหากษัตริย์ด้วย โดยที่พระนามของพระมหากษัตริย์เรียกได้หลายอย่าง เช่น "พระสยามินทร์" ดังนั้นถ้าเปลี่ยนชื่อ "สยาม" เป็น "ไทย" ก็จะไม่มี "ไทยมินทร์" อันมีผลทำให้ความสำคัญของสถาบันพระมหากษัตริย์ลดลงได้ทางหนึ่ง" (น.๙๑)

ไม่เพียงแต่เจือจางด้วย agenda เรื่องการแอนตี้เจ้าของรัฐบาลคณะราษฎร ซึ่งไม่จริงทั้งหมด ไม่เป็น absolute truth หากเป็นแต่เพียงสัจจะสมมติ (assumed truth) หรือไม่ก็เพียง half truth ที่เกิดขึ้น/ก่อรูปกันภายหลัง "จุดอ่อน" ของมานิตย์ในประเด็นนี้ยังอยู่ตรงที่ประเมินอาณาเขตอำนาจเชิงสถาบันของกษัตริย์หลัง ๒๔๗๕ ในระดับที่ไม่อาจจะกล่าวได้เลยว่า สอดคล้องกับความจริงที่เป็นส่วนทั้งหมด ประเด็นที่น่าสนใจก็คืออำนาจสถาบันฯ ไม่เพียงไม่ลดน้อยลงโดยการต่อต้านจากคณะราษฎรดังที่มานิตย์สะท้อน แต่เปลี่ยนเงื่อนไขไปจากเดิม (สมัยสมบูรณาญาสิทธิ์) ต่างหาก

และอันที่จริงคณะราษฎรหรือแม้แต่จอพล ป. พิบูลสงครามในงานมานิตย์เองก็ยังเป็นผู้ที่จงรักภักดีอีก "รูปแบบ" หนึ่ง ซึ่งภายหลังมีพัฒนาการคลี่คลายมาจนถึงสมัยรัชกาลปัจจุบัน ( ดูรูปภาพผนวกท้ายบทความ) แม้จะถูกกล่าวหาจากพระองค์เจ้าอาทิตย์ฯ และฝ่ายปรีดีว่า ครั้งนั้นจอมพล ป. "กระทำการเพื่อจะเป็นพระเจ้าแผ่นดินเสียเอง" ภายหลังจอมพล ป. ก็ยังสามารถปฏิเสธได้อยู่ดี ( ดูเอกสารหลักฐานใน. ปรีดี พนมยงค์. บางเรื่องเกี่ยวกับพระบรมวงศานุวงศ์ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่ ๒ กรุงเทฑฯ: คณะกรรมการดำเนินงานฉลอง ๑๐๐ ปีชาตกาล นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโส, ๒๕๔๓ ) และครั้งนั้น (ทศวรรษ ๒๔๘๐) จอมพล ป. เพียงแต่อ้างว่า " พระมหากษัตริย์ยังเป็นเด็กเห็นแต่รูป" ( รายงานการประชุมคณะรัฐมนตรี ครั้งที่ ๒๐/๒๔๘๕ วันที่ ๒๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๘๕) ปล. กระนั้นก็ตามโดยรวมแล้วการวิจารณ์นี้ก็ไม่ได้มีผลต่อส่วนที่เป็นคุณูปการซึ่งมานิตย์ได้ให้ไว้แก่ผู้เขียน.

37 รัฐนิยมฯ, น. ๑๗- ๑๘

38 มีข้อน่าสังเกตอีกว่า การออกรัฐธรรมนูญฉบับแก้ไขว่าด้วยนามประเทศมาบังคับใช้ในปี ๒๔๘๒ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวิธีการเปลี่ยนแปลงชื่อประเทศด้วยนั้น จัดเป็นการแก้ไขบทบัญญัติรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวเป็นครั้งแรกนั่นเอง. สามารถอ่านเปรียบเทียบดูตัวบทในรัฐธรรมนูญทั้งสองฉบับนี้ได้ใน. ชัยอนันต์ สมุทวณิช และขัตติยา กรรณสูต. เอกสารการเมือง - การปกครองไทย พ.ศ. ๒๔๑๗ - ๒๔๗๗. (๒๕๑๘) และสอบค้นอีกทางได้ใน. ราชกิจจานุเบกษา ฉบับพิเศษ เล่ม ๔๙ ตอนที่ ๒๐ ลงวันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ และ เล่มที่ ๕๙ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๕.

39 รัฐนิยมฯ, น. ๙- ๑๐ เกี่ยวกับเพลงชาติและธงชาติ ผู้เขียนทำไว้อีกที่หนึ่งใน. " เพลงชาติ : การสมมติเชิงพิธีกรรม รัฐนิยม และอุดมการณ์" ซึ่งขณะที่กำลังเขียนบทความนี้ต้นฉบับยังไม่พร้อมสำหรับการตีพิมพ์.

สารบัญข้อมูล : ส่งมาจากองค์กรต่างๆ

ไปหน้าแรกของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน I สมัครสมาชิก I สารบัญเนื้อหา 1I สารบัญเนื้อหา 2 I สารบัญเนื้อหา 3
ประวัติ ม.เที่ยงคืน

webboard(1) I webboard(2)

e-mail : midnightuniv(at)yahoo.com

หากประสบปัญหาการส่ง e-mail ถึงมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจากเดิม
midnightuniv(at)yahoo.com

ให้ส่งไปที่ใหม่คือ
midnight2545(at)yahoo.com
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจะได้รับจดหมายเหมือนเดิม

มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนกำลังจัดทำบทความที่เผยแพร่บนเว็ปไซคทั้งหมด กว่า 500 เรื่อง หนากว่า 6000 หน้า
ในรูปของ CD-ROM เพื่อบริการให้กับสมาชิกและผู้สนใจทุกท่านในราคา 120 บาท(รวมค่าส่ง)
เพื่อสะดวกสำหรับสมาชิกในการค้นคว้า
สนใจสั่งซื้อได้ที่ midnightuniv(at)yahoo.com หรือ
midnight2545(at)yahoo.com

สมเกียรติ ตั้งนโม และคณาจารย์มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
(บรรณาธิการเว็ปไซค์ มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน)
หากสมาชิก ผู้สนใจ และองค์กรใด ประสงค์จะสนับสนุนการเผยแพร่ความรู้เพื่อเป็นวิทยาทานแก่ชุมชน
และสังคมไทยสามารถให้การสนับสนุนได้ที่บัญชีเงินฝากออมทรัพย์ ในนาม สมเกียรติ ตั้งนโม
หมายเลขบัญชี xxx-x-xxxxx-x ธนาคารกรุงไทยฯ สำนักงานถนนสุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม่
หรือติดต่อมาที่ midnightuniv(at)yahoo.com หรือ midnight2545(at)yahoo.com

มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนกำลังจัดทำบทความที่เผยแพร่บนเว็ปไซคทั้งหมด กว่า 500 เรื่อง หนากว่า 6000 หน้า ในรูปของ CD-ROM ในราคา 120 บาท(รวมค่าส่ง) สนใจสั่งซื้อได้ที่
midnightuniv(at)yahoo.com หรือ ส่งธนาณัติถึง
สมเกียรติ ตั้งนโม : ไปรษณีย์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 50202

กรุณาส่งธนาณัติแลกเงินไปยัง สมเกียรติ ตั้งนโม : คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ถนนสุเทพ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ 50202
อย่าลืมเขียนชื่อ ที่อยู่ ของผู้รับตัวบรรจงด้วยครับ เพื่อป้องกันความผิดพลาดในการจัดส่งทางไปรษณีย์