Untitled Document

ไม่ว่าจะนำไปใช้กับมูลจำนวนหน่วยใดก็เป็นแบบเดียวกัน เช่น มูลจำนวนหน่วยความยาว คือ เมตร ก็ดี มูลจำนวนหน่วยเวลา คือ second ก็ดี มีความหมายเดียวกัน เช่น หนึ่งมิลลิเมตรเท่ากับหนึ่งในพันส่วนของเมตร หนี่งมิลลิ second เท่ากับหนึ่งในพันส่วนของ second ( ยกเว้น เรื่องมวลเพราะว่ามูลจำนวนหน่วยของมวลคือ Kilogram ไม่ใช่ gram )เป็นต้น ความสัมพันธ์ระหว่างขนาดของหน่วยจะขึ้นกับคำอุปสรรคของหน่วยเป็นสำคัญ

แต่หน่วยในสังขยาปกาสกฎีกาไม่เป็นเช่นนั้น หน่วยในมาตรา ชั่ง ตวง วัดโบราณ สัมพันธ์กันด้วยเรื่องราว ร้อยเรียงเป็นลำดับ ทำให้หน่วยมีความหมายมากกว่าเป็นคำเรียกหน่วยธรรมดา ดังจะยกข้ออรรถาธิบาย ของพระสิริมังคลาจารย์ที่ขยายความหมายในแต่ละชื่อหน่วย โดยจะพิจารณามาตราวัดระยะทาง และมาตราชั่ง เป็นกรณีตัวอย่าง และจะเสริมด้วยมาตราเวลาในจักกวาฬทีปนี ผลงานอีกเรื่องหนึ่งของท่าน มาเชื่อมโยงเป็นมิติทางเวลาไว้ด้วย ดังต่อไปนี้

ว่าด้วยเรื่องอัทธาสังขยา : มาตราวัดระยะทาง
ปรากฏคำที่ใช้เป็นชื่อหน่วย จากเล็กละเอียดไปจนถึงขนาดใหญ่ ประกอบด้วยคำว่า

ปรมาณู, อณู, ตัชชารี, รถเรณู, ลิกขา, อูกา, ธัญญมาสะ,
อังคุลี, วิทัตถิ, หัตถะ (รตนะ), พยามะ(วฺยามะ), อุสภะ,
คาวุตะ, และโยชนะ

นอกจากนี้ยังมีมาตราวัดระยะอีก 8 แบบ ที่เริ่มต้นตั้งแต่ปรมาณูเหมือนกัน แต่มาต่างกันที่หัตถะ จนถึงคาวุตะ จึงมีคำเรียกชื่อหน่วยเพิ่มขึ้นมา คือ

กรีสะ, คาวี, โกสะ, สรูสภะ, พลูสภะ, สรีรูสภะ, ทัณฑะ, อัพภันตระ

โดยแต่ละคำมีความหมายและเรื่องราวสัมพันธ์กัน ดังนี้

คำและความหมาย

ปรมาณู พระญาณวิลาสกล่าวถึงคำนี้ว่า "ละอองที่ละเอียด ควรแก่อารมณ์ ของทิพยจักษุ หาเป็นอารมณ์ของประสาทจักษุไม่ ชื่อว่า ปรมาณู" พระสิริมังคลาจารย์ ได้วิเคราะห์แยกศัพท์อธิบายเพิ่มเติมว่า "ละออง ใดของทิพยจักษุญาณเป็นละอองที่ละเอียดเล็กเหลือเกิน ไม่ควรแก่ อารมณ์ ของจักษุวิญญาณที่อาศัยอยู่ในประสาทจักษุเลย ธุฬีนั้นชื่อว่า ปรมาณู" โดยนัยนี้ก็คือ ปรมาณูเป็นสิ่งที่ละเอียดเกินกว่าตามนุษย์จะ มองเห็นได้ เกินว่าวิสัยอินทรีย์ของมนุษย์ ท่านใช้คำว่า "เป็นส่วนเท่า อากาศ" ไม่เป็นอารมณ์ของมังสจักษุ เป็นอารมณ์ของทิพย์จักษุเท่านั้น คำว่า "ธุฬี" นั้นหมายถึง "ย่อมไหว" คือ ย่อมฟุ้งด้วยลม ดังนั้น ธุฬีที่ ละเอียดยิ่งกว่าอณู ชื่อว่า "ปรมาณู"

ข้อพึงสังเกตก็คือ คำและความหมายของหน่วยในส่วนเล็กละเอียดที่ สุดแสดงนัย แห่งความเคลื่อนไหวไม่หยุดนิ่ง ไม่คงตัว และเปลี่ยนแปร ไปตามเหตุปัจจัย

อณู เป็นส่วนที่มีขนาดใหญ่กว่าปรมาณูด้วยขนาด 36 เท่า ตัชชารี ท่านบอกว่า ธุฬีใดยังวัตถุนั้นๆ ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของตนให้คร่ำคร่า ด้วยการกระทำที่เศร้าหมอง เรียกว่า "ตัชชารี" ประกอบด้วยคำ "ชร" หมายถึง ความคร่ำคร่า คือธรรมชาติที่นำไปสู่ความเสื่อมวัยหรือที่ เรียกว่า ฝุ่น ขนาดของตัชชารีเท่ากับ 36 อณู

รถเรณู มีขนาดใหญ่ขึ้นมาอีกเป็นลักษณะของละอองฝุ่นที่เกิดจากรถวิ่ง ฝุ่น ละเอียดที่ปลิวไปในขณะรถวิ่งนั้น จึงเรียกว่ารถเรณู มีขนาดเท่ากับ 36 ตัชชารี

ลิกขา หมายถึง "ไข่เหา" มีขนาด 36 เท่าของรถเรณู เป็นละอองที่เห็นได้แม้ ด้วยปกติจักษุ

อูกา หรือ โอกา หมายถึง "ตัวเหา" มีขนาดเป็น 7 เท่า ของไข่เหา

ธัญญมาสะ หมายถึง ข้าวเปลือก คือขนาดใหญ่เพิ่มขึ้นจากตัวเหา จะเป็น ขนาดของข้าวเปลือก ด้วยความสัมพันธ์ว่า ตัวเหา (อูกา) 7 ตัว มีขนาดเท่ากับความยาวของเมล็ดข้าวเปลือกหนึ่งเมล็ด

อังคุลี โดยศัพท์ หมายถึง "กิ่งแห่งแขน" ก็คือนิ้ว มีขนาดเท่ากับ เมล็ด ข้าวเปลือก 7 เมล็ด

วิทัตถิ ท่านวิเคราะห์ว่า "นิ้วหัวแม่มือพร้อมทั้งนิ้วก้อยอันบุคคลย่อมกางออก คือว่าย่อมเหยียดออก" หมายถึง คืบ โดยขนาดของวิทัตถิ (คืบ) นั้น เท่ากับ 12 อังคุลี (นิ้ว)

หัตถะ เป็นส่วนที่ใหญ่ขึ้นมาอีก (ภาษาไทย เรียกว่า ศอก) ท่านบอกว่า
หรือ "รตนะ" "หัตถะ" และ "รตนะ" โดยความหมายเป็นอันเดียวกัน รตนะ หมายถึง "บุคคลย่อมยินดี คือว่าเล่นด้วยวัตถุนั้น" ส่วน หัตถะ หมายถึง "บุคคลย่อมหัวเราะร่าเริงด้วยวัตถุนั้น" ขนาดของหัตถะ หรือรตนะ (ศอก) เท่ากับ 2 วิทัตถิ (คืบ)

พยามะ มีความหมายว่า "ขนาดของแขนที่บุคคลเหยียดออกไป"
หรือ วฺยาม พระสิริมังคลาจารย์ ยังได้ยกมติของพระโมคคัลลานาจารย์ มากล่าว ไว้ด้วยว่า "แขน 2 ข้างพร้อมทั้งมือกางออกแล้วในข้างทั้งสองชื่อว่า พยามะ" ก็คือว่า มีขนาดเป็น 4 เท่าของหัตถะ หมายถึง4 ศอก เป็น 1 วา

อุสภะ คือโค อุสภะในที่นี้เป็นเสียงร้องของโคทั้งหลาย มีขนาดระยะเท่ากับ 25 พยามะ (วา) สำหรับหน่วยอุสภะนี้ยังมีหน่วยแยกออกไป มี 3 ชื่อ ทีเกี่ยวข้องคือ "สรูสภะ", "พลูสภะ" และ "สรีรูสภะ"

1. สรูสภะ หมายถึงเสียงของโคจ่าฝูง (อุสภะ) ที่เปล่งอยู่ดังออก ไปไกลเท่าใด ขนาดของความไกลที่ถือเอาเสียงของ โคจ่าฝูงเป็นประมาณนั้นเรียก 1 สรูสภะ มีขนาด เท่ากับ 1000 หัตถะ (ศอก)
2. พลูสภะ เป็นระยะที่เกิดจากการคำนวณด้วยกำลังกายของ โคจ่าฝูงที่โลดแล่นไป 1 พลูสภะ เท่ากับ 14 หัตถะ (ศอก) (พลูสภะ มีความหมายว่าเป็นแรงโค ทำนอง เดียวกับแรงม้าในปัจจุบัน)
3. สรีรูสภะ เป็นระยะที่เกิดจากการคำนวณด้วยสรีระ คือโดยขนาด ของโคจ่าฝูง ตัวที่เหยียดคอและหางออก 1 สรีรูสภะ เท่ากับ 7 ศอก

คาวุต ยังคงมีความหมายเป็นระยะอันเนื่องมาจากเสียงร้องของโคคือเป็น "ระยะ (คาวุต,คาวี) ทางที่วางกำหนดแน่นอนซึ่งประมาณจากระหว่างเสียงร้องของโคทั้ง หลาย" มีขนาด 1 คาวุตะ เท่ากับ 80 อุสภะ หรือเท่ากับ 80 x 25 = 2000 วา

โยชนะ มีขนาดเท่ากับ 4 คาวุตะ หรือเท่ากับ 8000 วา ซึ่งถ้าใช้เณฑ์ของหน่วย (โยชน์) ปัจจุบันว่า 1 วาประมาณเท่ากับ 2 เมตรแล้ว หนึ่งโยชน์จะมีค่าเท่ากับ 16,000 เมตร หรือเท่ากับ 16 กิโลเมตร นั่นเอง

สำหรับหน่วยวัดระยะที่มีอีก 8 แบบนั้น จะเริ่มต้นจากปรมาณูเหมือนกัน มาต่างกันตรง หัตถะ (ศอก) ถึงคาวุตะ มีคำเรียกหน่วยดังนี้

กรีสะ ท่านให้ความหมายว่า "ชื่อว่ากรีสะ เพราะอรรถวิเคราะห์ว่า ชาวนาย่อม ทำการงาน มีการไถและการหว่านเป็นต้นในที่นั้น" กรีสะมีระยะเท่ากับ 125 หัตถะ (ศอก)

โกสะ พระสิริมังคลาจารย์ยกมติต่างๆ มาแสดงว่า บางมติโกสะหมายถึงธนูที่ ขึ้นสายแล้ว บางมติก็ว่าธนูที่ยังไม่ขึ้นสาย หนึ่งโกสะ เท่ากับ 500 ชั่วธนู และ 4 โกสะเป็น 1 คาวุตะ ท่านยังอธิบายเพิ่มเติมในสิ่งที่เกี่ยวข้องกับ พระวินัยด้วยว่า เสนาสนะสุดท้ายที่ตั้งอยู่ 500 ชั่วธนู ถือว่าเป็นเสนาสนะ ป่า

ทัณฑะ หมายถึงไม้วัด หรือไม้เท้า มีขนาดยาวเท่ากับ 7 ศอก และ 20 ทัณฑะ ยาวเท่ากับ 1 อุสภะ

อัพภันตระ ท่านให้ความหมายว่า "พื้นที่ซึ่งวัดในร่วมใน คือว่าในส่วนภายใน คือว่า ไม่ใช่ส่วนภายนอก ชื่อว่า 1 อัพภันตระ" และขยายความต่อไปว่า "บุคคลยืนแล้วหรือนั่งแล้วในที่ใดๆที่บุคคลนั้นยืนแล้วหรือว่านั่งแล้วนั้น วัดโดยรอบ มีประมาณ 28 พยามะ (วา) ที่นั้นชื่อว่าอัพภันตระ" ซึ่งความ หมายนี้น่าสนใจในคำนิยามมาก เพราะเสมือนบ่งถึงเส้นรอบวงของวง กลม ที่มีคนเป็นศูนย์กลาง มีเส้นรอบวงเท่ากับ 28 วา คำนี้จึงนอกจาก จะแทนระยะทางของเส้นรอบวง ดังกล่าวแล้ว ยังมีนัยะแห่งพื้นที่อีกด้วย อาจเป็นพื้นที่วงกลม หรือพื้นที่สี่เหลี่ยมที่มีด้านทุกด้านรวมกันได้ 28 วา นั้น

การศึกษาวิเคราะห์ มาตราวัดระยะทาง : กรณีปรมาณู จุดเริ่มต้นแห่งการเชื่อมโยง
ปรมาณูเป็นชื่อหน่วยวัดความยาวหรือระยะทางที่เล็กละเอียดที่สุด และที่ปรมาณูนี้เองเป็นสภาวะเชื่อมต่อระหว่างโลกที่ตามองเห็นกับแดนแห่งจิตใจ ดังนั้นเมื่อสำรวจดูระบบหน่วยวัดระยะทาง ตั้งแต่ปรมาณูที่เล็กละเอียดในระดับที่ตามองไม่เห็น แต่ต้องใช้ สมรรถภาพทางจิตเท่านั้นจึงจะสัมผัสได้ ไปจนถึงระดับหน่วยขนาดที่มองเห็นได้ จนถึงไกลระดับโยชน์นั้น เมื่อ 1 โยชน์ ประมาณเท่ากับ 1.6 กิโลเมตร (โยชน์ = 8000 วา = 16,000 เมตร)

จะสามารถคำนวณจากอัทธาสังขยาได้ว่า

4.424511652 x 10(14) ปรมาณู = 1 โยชน์
หรือ 1 ปรมาณู = 0.036 x 10(-9) เมตร
หรือ 1 ปรมาณู = 0.036 นาโนเมตร (nm = 10(-9) m)

ในขณะที่ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ แสดงการคำนวณหารัศมีของอะตอมของธาตุไฮโดรเจน ซึ่งเป็นขนาดของอะตอมที่เล็กที่สุด ตามทฤษฎีของ Bohr ได้รัศมีของไฮโดรเจน rH = 0.053 นาโนเมตร(ค่านี้ เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า Bohr's radius) ค่า 0.036x10(-9) และ 0.053x10(-9) แม้จะแตกต่างกัน แต่ถือว่าอยู่ใน order เดียวกัน คือในลำดับความละเอียด ขนาด 10(-9) เมตรเหมือนกัน

ยิ่งกว่านั้นยังมีข้อน่าสังเกตบางประการคือ

1. การที่สังคมไทยรับความรู้ด้านวิทยาศาสตร์จากตะวันตกเข้ามา และแปลคำว่า "atom" ด้วยคำว่า "ปรมาณู" มีประเด็นศึกษาว่า ความหมายของ atom นั้น หมายถึง indivisible คือสิ่งซึ่งไม่สามารถแบ่งแยกต่อไปได้อีกแล้ว เรียกว่า atom ดังรากศัพท์ของ atom จากภาษาฝรั่งเศสว่า atom ; ภาษาละตินว่า atomus ; ภาษากรีกว่า atomos แปลว่า indivisible

ซึ่งสมัยหนึ่งเชื่อกันว่ามีสิ่งที่เล็กละเอียดที่สุดที่ไม่สามารถแบ่งแยกได้ แนวคิดนี้เป็นแนวคิดหลักของสายวิทยาศาสตร์กายภาพ ที่มองโลกแบบคตินิยมลดทอน (reductionism) คือคิดว่าในโลกแห่งวัตถุจะต้องประกอบไปด้วยอนุภาคเล็กที่สุดจนไม่สามารถแบ่งแยกได้ แต่ต่อมาก็พบว่าใน atom ยังประกอบไปด้วยอนุภาคมูลฐานอีกมาก เช่น electron proton neutron และลึกลงไปใน electron, protron, neutron ก็ประกอบไปด้วยอนุภาคมูลฐานยิ่งกว่าอีกมากมายจนกระทั่งถึง quark ที่กำลังศึกษาอยู่ในปัจจุบัน ด้วยเหตุนี้ คำว่า atom คือ indivisible นี้ จึงไม่เป็นความจริงและไม่สื่อความจริง เพราะที่จริงมัน divisible ดั้งนั้นการศึกษา atom ในปัจจุบันเป็นการศึกษาในความหมายที่ว่ามันเป็นสิ่งที่แบ่งแยกได้ไปแล้ว ไม่ได้ใช่ความหมายเดิม

ยิ่งไปกว่านั้นอนุภาคขนาดเล็ก เช่น electron แทนที่จะมีคุณสมบัติเป็นอนุภาค คือเป็นวัตถุอย่างเดียว กลับแสดงคุณสมบัติของความเป็นคลื่นออกมาด้วย ซึ่งคุณสมบัติของความเป็นอนุภาคกับความเป็นคลื่นนั้นในความรู้เดิมถือว่าเป็นคนละเรื่อง คนละธรรมชาติเลยทีเดียว

2. ด้วยเหตุนี้ "ปรมาณู" จึงมีความหมายแตกต่างจาก "atom" อย่างสิ้นเชิงความรู้ใหม่ในทางวิทยาศาสตร์ ทำให้มองเห็นว่า โลกแห่งวัตถุขนาดเล็ก ที่ตามนุษย์ธรรมดา (ประสาทจักษุ) มองไม่เห็นนั้น เป็นโลกแห่งความเปลี่ยนแปลง เป็นโลกแห่งความเคลื่อนไหวไม่หยุดนิ่ง อันสอดคล้องกับโลกทัศน์ที่ปรากฏในคำว่า "ธุฬี"" ที่พระสิริมังคลาจารย์ อรรถาธิบายว่า "ย่อมไหว" และในคำว่า "ชร" อันหมายถึง "ความคร่ำคร่า คือ ธรรมชาติที่นำไปสู่ความเสื่อมวัย"

ในขณะที่การจะรู้เข้าใจ atom เกิดขึ้นได้ก็ด้วยการหาแบบจำลอง (model) ทางคณิตศาสตร์ มาอธิบายผลการทดลอง ซึ่งเป็นสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์อย่าง Sir Athur Eddington เรียกวิธีนี้ว่าเป็นการศึกษา a shadow world of symbols คือศึกษา "โลกแห่งสัญลักษณ์ที่เป็นเพียงเงา" เท่านั้น

แต่ปรมาณูที่เป็นคำเดิมนี้สามารถรู้เข้าใจด้วยคุณลักษณะทางจิต อันได้ชื่อว่า เหนือประสาทจักษุ และจากปรมาณู มาเป็นอณูนั้น ก็เป็นจุดเริ่มต้นของการเชื่อมต่อระหว่างแดนทางจิต มายังโลกแห่งวัตถุ อันประสาทสัมผัสพิสูจน์ได้ จะเห็นว่าหน่วยในมาตราการวัดระยะทางนี้ มีคุณภาพของหน่วยไปพร้อมกับความเป็นปริมาณ มีความสัมพันธ์กันอย่างถือเป็นเรื่องปกติธรรมดาของการอิงอาศัยกันของรูปธรรมกับนามธรรมนี่คือธรรมชาติที่ต้องเป็นไปเช่นนั้น

ว่าด้วยเรื่อง ปมาณสังขยา : มาตราชั่ง
คำที่ใช้เป็นชื่อหน่วยของการชั่ง จากปริมาณน้ำหนักที่น้อยไปจนถึงหนักมาก ประกอบด้วย คำดังต่อไปนี้

วีหิ, คุญชา, มาสกะ, อักขะ, ธรณะ, สุวัณณะ, นิกขะ, ปละ, ตุลา, ภาระ, สกฏะ (เกวียน)

โดยแต่ละคำมีความหมายและเรื่องราวที่สัมพันธ์กันดังนี้

คำและความหมาย

วีหิหมายถึงเมล็ดข้าวเปลือก ซึ่งพระสิริมังคลาจารย์ได้แจกแจงวิเคราะห์ ศัพท์ว่า หมายถึง "ย่อมนำไป คือว่าย่อมชุบเลี้ยงชีวิต สัตว์ทั้งหลาย" หรือ "ถึงความเจริญ" จะเห็นว่าการชั่งวัตถุสิ่งของอันเป็นเรื่องราวของ ประสาทสัมผัสนั้น เริ่มต้นด้วยเมล็ดข้าวเปลือก ที่เป็นสัญลักษณ์ของ เครื่องหล่อเลี้ยงชีวิต สัตว์ และมนุษย์ รวมถึงสัญลักษณ์ของความเจริญ เป็นต้น

คุญชา ท่านแจงศัพท์ว่า "คุช ธาตุ ลงในอรรถะว่า "เสียง" เป็น "อ" ปัจจัยลง นิคคหิตอาคมที่ต้นธาตุ" (ในปาลี-สยามอภิธาน ของนาคะประทีป ให้ ความหมายว่า คุญชา หมายถึง มะกล่ำ) มีขนาดในมาตราว่า 4 วีหิ (เมล็ดข้าวเปลือก) เป็น 1 คุญชา

มาสกะ ความหมายของศัพท์ "มาสะ" คือ "ชื่อของพืชพิเศษ
หรือ มาสก จำพวก อปรัณณชาติ* อันบุคคลย่อมกินคือว่าย่อมบริโภค ในเวลาที่ กำหนดไว้" แต่พืชนอกจากอปรัณณชาตินี้ ก็เรียกว่า "มาสะ" เช่นกัน เพราะ "อันบุคคลย่อมกิน คือว่าแตะต้อง คือว่า ถือเอา คือว่า กล่าวว่านี้ เป็นของเรา"
ขนาดของหน่วยคือ 2 คุญชา เป็น 1 มาสกะ
[*ในปาลี-สยามอภิธาน ของนาคะประทีป ให้ความหมายของ อปรัณณชาติ์ ไว้ดังนี้ kidney beans; a name given to certain sorts of vegetable. ได้แก่ "มุคฺค" ถั่วเขียว a sort of kidney bean, Phaseolus Mungo, "มาส" ถั่วราชมาส Phaseolus Radiatus, "ติล" งา Sesamum Indicum, "กุลตฺถ" ถั่วดำ Dolichos Uniflorus, "อลาพุ" น้ำเต้า a pumpkin, "กุมฺภณฺฑ" ฟักเขียว Coloquintida.]

อักขะ ท่านให้ความหมายว่า "ย่อมกิน คือว่าย่อมบริโภคซึ่งโรค" และกล่าวอีก ว่า "ชื่อว่าอักขะ เพราะมีน้ำหนัก เท่าผลสมอพิเภก"
ขนาดของหน่วย 5 มาสกะ ชื่อว่า 2 อักขะ

ธรณะ หมายถึง "ทรงไว้" หรือการจำไว้ มีขนาดว่า 8 อักขะ เป็น 1 ธรณะ

สุวัณณะ มีความหมายว่า "ผิวพรรณอันสวยงามของวัตถุใดมีอยู่ วัตถุนั้นชื่อว่า "สุวัณณะ" หมายถึงทองคำ

นิกขะ ความหมายโดยอรรถว่า "สว่าง, ไปถึงและใคร่" และแปลว่า "ลิ่ม" ก็คือ ทองเงินที่ทำเป็นลิ่ม กำหนดหนักนิกขะ หนึ่ง มีขนาด 5 สุวัณณะ เป็น 1 นิกขะ

ปละ คือ "กำจัดมูลและตัดมูล" หมายถึง "การเกี่ยว การตัด การกำจัด การ ชำระ" มีขนาด 10 ธรณะ เป็น 1 ปละ ซึ่งเมื่อเทียบมาเป็นนิกขะ แล้วจะ ได้ว่า 0.4 นิกขะ เป็น 1 ปละ นั่นเอง

ตุลา หมายถึง คันชั่ง โดยพระสิริมังคลาจารย์ยกคำกล่าวของจตุรงค์พลอำมาตย์ ที่อธิบายไว้ว่า "เสาดั้งในไม้ขื่ออันยึดไม้ของตัวเรือนเป็นไปในอิตถีลิงค์. ลงในอรรถะว่า คันชั่ง, ความคล้ายคลึงและร้อยปละที่รวมเข้าเป็นกอง" ซึ่งเป็นการแสดงให้เห็นภาพความหมายของตุลาและกำหนดว่า 100 ปละ เป็น 1 ตุลา

ภาระ มีความหมายว่า "ทรงไว้และชุบเลี้ยง" มีขนาด 20 ตุลา เป็น 1 ภาระ

สกฏะ หมายถึงเกวียน มีขนาด 10 ภาระ เป็น 1 สกฏะ (เกวียน)

การศึกษาวิเคราะห์ มาตราชั่ง : กรณีวีหิ จุดเริ่มต้นแห่งการเชื่อมโยง
เมื่อพิจารณาเกี่ยวกับมาตราชั่ง นับตั้งแต่น้ำหนักขนาดเมล็ดข้าวเปลือกไปจนกระทั่งถึงเกวียน ผลจากระบบความสัมพันธ์ตามขนาดดังได้กล่าวแล้วนั้นพระสิริมังคลาจารย์ได้คำนวณให้เห็นว่า

32,000,000 วีหิ (เมล็ดข้าวเปลือก) = 1 เกวียน

จะเห็นได้ว่าน้ำหนักจะมากหรือน้อยก็ขึ้นกับชนิดและขนาดของเมล็ดข้าวเปลือกในท้องถิ่นภูมิประเทศนั้นๆ ในกรณีศึกษานี้ ได้ทดลองชั่งเมล็ดข้าวเปลือกแล้วเลือกเมล็ดข้าวเปลือก (วีหิ) ที่มีขนาด = 31.25 มิลลิกรัม (mg) สามารถนำมาคำนวณเทียบเคียงกับระบบเมตริกได้ ดังนี้

4 วีหิ เป็น 1 คุญชา = 125 mg
2 คุญชา เป็น 1 มาสกะ = 250 mg
2.5 มาสกะ เป็น 1 อักขะ = 625 mg
8 อักขะ เป็น 1 ธรณะ = 5,000 mg = 5 gm
5 ธรณะ เป็น 1 สุวัณณะ = 25 gm
5 สุวัณณะ เป็น 1 นิกขะ = 125 gm
0.4 นิกขะ เป็น 1 ปละ = 50 gm
100 ปละ เป็น 1 ตุลา = 5,000 gm = 5 kg
20 ตุลา เป็น 1 ภาระ = 100 kg
10 ภาระ เป็น 1 เกวียน = 1,000 kg

ซึ่งถือเป็นเลขลงตัวที่แสดงมวลของวัตถุสิ่งของต่างๆ ได้อย่างน่าสนใจ อย่างไรก็ตามดังได้กล่าวแต่ต้นว่า วิธีประเพณี เป็นเรื่องของความหลากหลาย ดังนั้น เมล็ดข้าวเปลือกที่ใช้ของแต่ละท้องถิ่นก็จะมีความแตกต่างกันไปน้ำหนัก 1 เกวียน ไ่ม่จำเป็นต้องเท่ากับ 1000 kg เสมอไป

ดังจากงานวิจัย* แสดงให้เห็นว่าข้าวไทย ซึ่งมีสายพันธุ์เดียวกับของประเทศอินเดีย ที่ชื่อ Indica นั้น มีน้ำหนักเฉลี่ยใกล้เคียงกัน เช่น ข้าวเปลือกชนิดข้าว กข. 7 มีน้ำหนักเฉลี่ย = 31.90 มิลลิกรัมต่อเมล็ด, ข้าว กข. 5 มีน้ำหนักเฉลี่ย = 28.45 มิลลิกรัมต่อเมล็ด ถ้าใช้ค่าดังกล่าวมาแทนในมาตราชั่งจะได้ว่า 1 เกวียนจะมีขนาด 910 - 1020 กิโลกรัม เป็นต้น
[*สุรางค์ศรี วาเพชร, การถ่ายทอดลักษณะพันธุ์เบา ผลผลิตและองค์ประกอบผลผลิต จากการผสมพันธุ์ข้าวระหว่าง จาโปนิก้าและอินดิก้า, วิทยานิพนธ์ วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (เกษตรศาสตร์) สาขาวิชาพืชไร่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 2537. ได้แสดง subspecies ของข้าวไว้ 3 ชนิดได้แก่ 1. Indica มีปลูกในประเทศอินเดีย ศรีลังกา พม่า ไทย เวียตนาม ฟิลิปปินส์ และบางส่วนของจีน ต่อมาได้นำไปปลูกในทวีปอเมริกา 2. Japonica มีปลูกในญี่ปุ่น เกาหลี จีน ไต้หวัน เป็นต้น 3. Javanica หรือ Bulu หรือ Gundil มี ปลูกเฉพาะในประเทศอินโดนีเซีย]

ที่สำคัญก็คือ การใช้หน่วยย่อยที่สุดของการชั่งว่าเป็นเมล็ดข้าวเปลือก ซึ่งมีความหมายถึง "ย่อมชุบเลี้ยงชีวิตสัตว์ทั้งหลาย" และ "ถึงความเจริญ" นี้เป็นความสัมพันธ์แรกสุดจากคุณค่าของชีวิตมาสู่ปริมาณการนับ จากแดนแห่งจิตใจมาสู่แดนแห่งวัตถุ ความหมายดังกล่าว ไม่มีในคำว่า kilogram ซึ่งเป็นหน่วยการชั่งมวลแต่อย่างใด

ข้อศึกษากรณีหน่วยที่ชื่อว่า "ตุลา"
เมื่อพิจารณาชื่อหน่วยในมาตราชั่ง ซึ่งประกอบไปด้วยคำว่า วีหิ , คุญชา..... ปละ, ตุลา, ภาระ, สกฏะ ดังได้กล่าวมาแล้วนั้น คำว่า "ตุลา" เป็นชื่อหนึ่งที่สำคัญ คำว่าตุลา หมายถึง คันชั่ง, ความสมดุล ความยุติธรรม (ตุลาการ) ความหมายด้านความเที่ยงธรรมกับความสมดุลนี้ เป็นมิติทางนามธรรมที่สะท้อนโลกทรรศน์ที่มีต่อธรรมชาติ

เมื่อมองความสมดุลจากคันชั่ง จะเห็นความได้ดุลที่เกิดจากน้ำหนักบนจานซ้ายเท่ากับน้ำหนักบนจานขวา เมื่อใดที่ยังไม่ได้ดุลก็ต้องจัดปรับด้วยการเพิ่มน้ำหนักเข้าไปหรือลดทอนเอาออกก็ได้เพื่อให้เกิดดุลภาพ "การเพิ่มเข้า" หรือ "เอาออก" เป็นปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดความสมดุลในการชั่ง

ในตาชั่งโบราณมีคานและที่แขวนจานทั้งสองข้างนั้น มนุษย์สามารถ "มองเห็น" ความสมดุลอย่างเป็นรูปธรรม ในขณะที่เครื่องชั่งแบบดิจิตอลทำลายมิติต่างๆ ของความสมดุล ด้วยการจำกัดความสมดุลให้เหลือแคบๆ แค่เพียง "ตัวเลข" นั่นคือลดคุณค่าของความสมดุลให้เหลือเพียงปริมาณทางกายภาพเพื่อบอกน้ำหนักเป็น kilogram ตามค่าของหน่วย

คำว่า ตุลา, ตุล, ดุล และดุน มีความหมายทางกายภาพเป็นหน่วยของมวล เช่นเดียวกับ kilogram แต่ยังมีความหมายในแง่ของการเพิ่มเข้าหรือลดทอนเอาออกเพื่อให้เกิดความสมดุล ตัวคำว่า kilogram บอกเพียงปริมาณไม่สื่อความหมายถึงความสมดุล

การเพิ่มเข้าหรือเอาออก เพื่อให้เกิดความสมดุล เป็นฐานความคิดที่โลกปัจจุบันกำลังต้องการ เพราะดุลยภาพมิได้จะเกิดจากการเพิ่มเข้าไปไม่ว่าจะเร่งเพิ่มการบริโภค เร่งเพิ่มความเร็วของเทคโนโลยี เร่งเพิ่มความเร็วของระบบเศรษฐกิจ เร่งเพิ่มทุกสิ่งทุกอย่างอย่างไร้ขีดจำกัด การเพิ่มเข้าในพุทธทรรศนะ มิใช่เป็นการพัฒนาเพื่อให้เกิดความสมดุล ตรงข้าม การลดทอน ถอนออก เลิกละ กลับเป็นปัจจัยคู่ควบ ที่จะทำให้เกิดความสมดุลในทุกระดับ ไม่ว่าจะเป็นระดับกายภาพ ระดับสังคม(ศีล) ระดับจิตใจและระดับปัญญา เช่นเรื่องของความพอดีและรู้จักประมาณในการบริโภค (โภชเนมัตตัญญุตา) อันหมายถึงเรื่องของ Moderation; knowledge how to be temperate เป็นต้น

ที่น่าสังเกตคือคำว่า มัตตาที่แปลว่าประมาณ (ปมาณ) ในภาษาบาลีนั้น ในภาษาสันสกฤต คือคำว่า "มาตรา" นั่นเอง

กรณีหน่วยที่ชื่อว่า "ภาระ" 2
การที่คำว่า "ภาระ" เป็นชื่อเรียกหน่วยในมาตราชั่งน้ำหนักนั้น นับเป็นเรื่องน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง

1. โดยปริมาณของภาระ มีค่าประมาณ ตั้งแต่ 60-100 กิโลกรัม อันหมายถึงปริมาณน้ำหนักของสิ่งของที่บุคคลคนเดียวจะสามารถรับผิดชอบ "นำไป" หรือ "ทรงไว้" ได้ หากเกินกว่านั้น เรียกว่า เกินภาระ จักต้องใช้ความร่วมมือของคนเป็นจำนวนมากขึ้น มาช่วยกันกระทำให้สำเร็จ ความหมายเช่นนี้มิได้มีอยู่ในคำว่า kilogram เช่นกัน
2. ว่าโดยความหมายหรือสาระของคำว่า "ภาระ" เรื่องนี้พบว่าเป็นเรื่องใหญ่ ที่แสดงถึงปัญญาเชื่อมโยงความจริงในพระพุทธศาสนา ที่มองผ่านหน่วยเลยทีเดียว

ในพระไตรปิฎกนั้น ภาระ 3 (The Burden 3) ได้แก่ ภาระ 3 ที่มุนีปลงแล้ว พ้นขาดแล้ว ได้แก่

ขันธภาระ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณในปฏิสนธิ
กิเลสภาระ คือ ราคะ โทสะ โมหะ ตลอดถึงอกุศลาภิสังขารทั้งปวง
อภิสังขารภาระ คือ ปุญญาภิสังขาร, อปุญญาภิสังขาร, อเนญชาภิสังขาร

จากการตรวจสอบพระไตรปิฎกฉบับคอมพิวเตอร์ พบคำว่า "ภาระ" และคำอื่นที่เกี่ยวข้อง แสดงถึง คุณค่าและความหมายเรื่องราวความเป็นไป ของโลกและชีวิตตั้งแต่ด้านกายภาพไปจนถึงด้านนามธรรม ดังจะยกมาแสดงเพียงบางส่วนคือ

ภาระและคำเกี่ยวข้อง
ก. ในพระวินัยปิฎก
ภารํ (1/98/249) ทุติยปาราชิกสิกขาบท ความว่า "ที่ชื่อว่า ทรัพย์ที่ตนนำไป ได้แก่ ภาระบนศีรษะ(สีสภาโร) ภาระ ที่คอ(ขันธภาโร) ภาระที่สะเอว(กฏิภาโร) ภาระที่หิ้วไป(หตฺเถ ภารํ)

ภิกษุมีไถยจิต จับต้องภาระบนศีรษะ ต้องอาบัติทุกกฏ ทำให้ไหวต้องอาบัติถุลลัจจัยลดลงสู่คอต้องอาบัติปาราชิก
ภิกษุมีไถยจิตจับต้อง ภาระที่คอ ต้องอาบัติทุกกฏ ทำ ให้ไหว ต้องอาบัติถุลลัจจัย ลดลงสู่สะเอว ต้องอาบัติปาราชิก
ภิกษุมีไถยจิต จับต้องภาระที่สะเอว ต้องอาบัติทุกกฏ ทำให้ไหว ต้องอาบัติถุลลัจจัย ถือไปด้วยมือ ต้องอาบัติปาราชิก
ภิกษุมีไถยจิต วางภาระที่มือลงบนพื้น ต้องอาบัติ ปาราชิก มีไถยจิตถือเอาจากพื้น ต้องอาบัติปาราชิก"

ภารํ (8/951/288) ปริวาร ว่าด้วยบุคคลพาลและบัณฑิต
"บุคคลพาล มี 2 คือ ผู้รับภาระที่ยังมาไม่ถึง 1, ผู้ไม่รับ ภาระที่มาถึงแล้ว 1 บุคคลบัณฑิตมี 2 คือ ผู้ไม่รับภาระที่ยังมาไม่ถึง 1, ผู้รับ ภาระที่มาถึงแล้ว 1, (เรื่องเดียวกันนี้ปรากฏใน พระสูตร 20/343-344/77-78)

ข. ในพระสูตร
ภารํ (17/49-53/25) สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค ภารสูตร ว่าด้วยขันธ์5 เป็นภาระ "พระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล ฯลฯ ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงภาระ ผู้แบกภาระ เครื่องถือมั่นภาระ และเครื่องวาง ภาระลง แก่เธอทั้งหลาย...... ก็ ภาระเป็นไฉน? พึงกล่าวว่า ภาระคือ อุปทาน ขันธ์ 5. อุปาทาน ขันธ์ 5 เป็นไฉน? คือ อุปาทานขันธ์ คือ รูป... เวทนา...สัญญา...สังขาร...วิญญาณ ดูกรภิกษุทั้งหลายนี้เรียกว่า ภาระ

...แบกภาระเป็นไฉน? พึงกล่าวว่าบุคคล บุคคลนี้นั้น คือ ท่านผู้มีชื่ออย่างนี้ มีโคตรอย่างนี้ ดูกรภิกษุทั้งหลาย นี้เรียก ว่าผู้แบกภาระ
...เครื่องมือมั่นภาระเป็นไฉน? ตัณหานี้ใด ทำให้เกิดภพ ใหม่ ประกอบด้วยความกำหนัด ด้วยอำนาจความเพลิดเพลิน มี ปกติเพลิดเพลินยิ่ง ในภพ หรืออารมณ์นั้นๆ ได้แก่ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา ดูกรภิกษุทั้งหลายนี้เรียกว่า เครื่องถือมั่นภาระ
...การวางภาระเป็นไฉน? ความที่ตัณหานั่นแล ดับไป ด้วยสำรอกโดยไม่เหลือความสละ ความลสะคืน ความพ้น ความไ่ม่อาลัย ดูกรภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า การวางภาระ"

นอกจากนี้ยังตรัสคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า
"ขันธ์ 5 ชื่อว่า ภาระแล และผู้แบกภาระ คือ บุคคล เครื่องถือมั่นภาระเป็นเหตุนำมาซึ่งความทุกข์ในโลก การวาง ภาระเสียได้เป็นสุข บุคคลวางภาระหนักเสียได้แล้ว ไม่ถือภาระ อื่น ถอนตัณหาพร้อมทั้งมูลรากแล้ว เป็นผู้หายหิว ดับรอบแล้ว ดังนี้"

ภารํ (28/42/10) ขุททกนิกาย ปัญญาสนิบาตชาดก อุมมาทันตีชาดก "เราแม้ผู้เดียวจักเป็นผู้ตั้งอยู่ในธรรม ไม่ยังประโยชน์ หน่อยหนึ่งให้เสื่อม ข้ามภาระนี้ไป" (28/155/42) ขุททกนิกาย สัตตตินิบาต โสณนันทชาดก

"ชนเหล่าใด เป็นผู้ฉลาดในธรรม อันเป็นของเก่า และ ถึงพร้อมด้วยจารีต ชนเหล่านั้น ย่อมไม่ไปสู่ทุคติ มารดา บิดา พี่ ชาย น้องชาย พี่สาว น้องสาว ญาติ และเผ่าพันธ์ ชนเหล่านั้น ทั้งหมดย่อมเป็นภาระของพี่ชายใหญ่ ...อาตมภาพเป็นพี่ชายใหญ่ จึงต้องรับภาระอันหนัก ทั้งสามารถจะปฏิบัติท่านเหล่านั้นได้ เหมือนนายเรือรับภาระอัน หนัก สามารถจะนำเรือไปได้โดยสวัสดี" (28/158/43) ขุททกนิกาย สัตตตินิบาต โสณนันทชาดก

"พี่จะกล่าวกะบิดามารดาว่า ขอท่านทั้งหลายจงฟังคำ ของข้าพเจ้า ภาระนี้หาใช่เป็นภาระเพียงชั่วคราวของข้าพเจ้าไม่ การบำรุงที่ข้าพเจ้าบำรุงแล้วนี้ ย่อมนำความสุขมาให้แก่บิดา มารดาได้" (32/3/26) ขุททกนิกาย อปทาน ว่าด้วยบุพจริยาของพระสารีบุตร

"ข้าพระองค์ เผากิเลสได้แล้ว ดังกำลังลูกศรพ้นดีแล้ว มนุษย์คนใดคนหนึ่งเทิน (ทูน) ของหนักไว้ บนศีรษะเสมอ ต้อง ลำบากด้วยภาระฉันใด อันภาระเราต้องแบกอยู่ฉันนั้น เราถูกไฟ 3 กอง เผาอยู่ เป็นทุกข์ด้วยการแบกภาระในภพ ท่องเที่ยวไปใน ภพทั้งหลาย เหมือนถอนขุนเขาสิเนรุ ฉะนั้น ก็ (บัดนี้) เราปลง ภาระลงแล้ว กำจัดภพทั้งหลายได้แล้ว กิจที่ควรทำทุกอย่างใน ศาสนาของพระผู้มีพระภาคศากยบุตร เราทำสำเร็จแล้ว"

นอกจากคำว่า ภาระจะปรากฏเป็นคำหลักดังได้ยกมาแล้วนั้น ยังมีคำประกอบที่เกี่ยวข้อง ทำให้มองเห็นความหมายได้กว้างขึ้นอีก เช่น
ปนฺนภาโร (13/707/527) มัชฌิมนิกาย วาเสฏฐสูตร ว่าด้วยเรื่องอย่างไรจึงจะชื่อ ว่าเป็นพราหมณ์ "ผู้ใดรู้ธรรมเป็นที่สิ้นทุกข์ของตนในภพนี้เอง เราเรียกผู้ ปลงภาระ ผู้ไม่ประกอบแล้วนั้น ว่าเป็นพราหมณ์" (ดูเพิ่มเติมใน 25/36/48 ; 25/382/40)

ปนฺนภาร (15/926/280) สังยุตตนิกาย วันทนสูตร ว่าด้วยท้าวสักกะและท้าว สหัมบดีพรหม กล่าวคำสุภาษิตแก่พระพุทธเจ้าว่า
"ข้าแต่พระองค์ผู้แกล้วกล้า ขอเชิญพระองค์เสด็จลุกขึ้น เสด็จเที่ยวไปในโลกเถิด อนึ่งจิตของพระองค์หลุดพ้นดีแล้ว เหมือนจันทร์ในราตรีวันเพ็ญฉะนั้น"

อุทกภารํ (14/313/168) มัชฌิมนิกาย กายคตาสติสูตร หมายถึง เครื่องตักน้ำ

ปิณฺฑิภารํ (32/196/225-6) ขุททกนิกาย อปทานหมายถึง พวงช่อดอกไม้ มาในคำว่า ".....เราเห็นอโศก มีดอกบานเป็นกลุ่มๆ (พวงช่อ)...."

และใน ปทานุกรม บาลี ไทย อังกฤษ สันสกฤต ฉบับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2538 แสดงคำเกี่ยวข้อง เช่น

ภาริโก ผู้นำไปซึ่งภาระ, คนนำของหนักไป, คนหาบ
ภารี ผู้แบกหาม
ภาโร ภาระ, หนัก, หาบ, แบก

เป็นไปในอรรถะคือ

1. ขันธภาร ภาระที่จะพึงแบกไป เป็นต้น
2. ทฺวิสหสฺสปล 2000 ปะละ

ภารโก ของบรรทุก ภาษาสันสกฤตว่า ภารก
ภารวาโห คนนำของหนักไป ผู้นำไปซึ่งภาระ

จากที่กล่าวถึงความหมายของภาระ*มาทั้งหมดนี้ อาจสรุปได้ว่า

1. ภาระ เป็นสิ่งที่ต้องบริหาร ดูแลรับผิดชอบ เช่น ร่างกายและจิตใจ มีคำในภาษาไทยหลายคำที่แสดงถึงเรื่องนี้ เช่น ภารรับผิดชอบ ภารหน้าที่ ภารกิจ สัมภาระ ภารผูกพัน ภารติดพัน ภารจำยอม ภารธุระ สมภาร
2. ภาระในความหมายที่จะต้องละวาง อันได้แก่ ขันธภาระ , กิเลสภาระ, อภิสังขารภาระ, ดังได้กล่าวมาแล้ว
[*ในพระไตรปิฎก กล่าวถึงบาตร ซึ่งเป็นภาระของพระภิกษุเทียบกับปีกของนก ด้วยภาษาที่งดงามว่า "นกมีปีก จะบินไปทางทิสาภาคใดๆ ก็มีแต่ปีกของตนเองเป็นภาระบินไป ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นแล ทิสาภาคใดๆ ก็ถือไปได้เอง" (เล่ม 9 สุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค)]

คุณค่าจากความหมายของหน่วย
หากในปัจจุบัน หน่วยน้ำหนักที่ใช้จะมีความหมายมากไปกว่าปริมาณทางวัตถุ สิ่งของเชิงกายภาพ แต่ยังเข้าถึงมิติทางนามธรรมไปพร้อมกัน ก็จะทำให้เกิดความหมายใหม่ ที่สื่อความเข้าใจต่อโลกและชีวิตอย่างถูกต้องตรงกับความเป็นจริงมากขึ้น ดังเช่นคำว่า "ภาระ" นั้น นอกจากจะหมายถึงน้ำหนัก 100 กิโลกรัมแล้วยังหมายถึงภาระรับผิดชอบด้วย เป็นต้น ทำให้คุณค่าครบสมบูรณ์ขึ้น

ยกตัวอย่างเช่น กรณีปัญหาสิ่งแวดล้อมที่กำลังส่งอิทธิพลถึงความเปลี่ยนแปลงนโยบายด้านการพัฒนาไปทั่วโลกอยู่นี้ ถ้าสิ่งที่มนุษย์บัญญัติเรียกปริมาณวัตถุสิ่งของ มีสาระสื่อถึงเนื้อตัวในจิตใจคนอย่างแท้จริงแล้วก็จะให้ความหมายสัมพันธ์กันอย่างมีนัยสำคัญ

สารก่อมลภาวะ แม้จะมีปริมาณเพียงแค่ 0.2 ภาระ ( = 20 กิโลกรัม) แต่ถ้า 0.2 ภาระนั้น ทำให้แม่น้ำลำคลองเน่าเสีย อากาศเป็นพิษก่อความเดือดร้อนแก่คน 10,000 คน คน 10,000 คน คิดปริมาณเชิงน้ำหนักได้เท่ากับ 50 x 10,000 กิโลกรัม (สมมติว่า น้ำหนักเฉลี่ยของคนประมาณ 50 กิโลกรัม) ปริมาณ 500,000 กิโลกรัม ที่เดือดร้อนมีค่าเท่ากับ 500,000/100 ภาระ คือเท่ากับ 5,000 ภาระ (คิดเทียบจาก 100 ก.ก. เท่ากับ 1 ภาระ)

จะเห็นว่าสารก่อมลภาวะแค่ 0.2 ภาระ ก่อเหตุเดือดร้อนให้คนถึง 5,000 ภาระ หรือเท่ากับว่าสร้างภาระให้เพิ่มขึ้นถึง 5,000/0.2 = 25,000 เท่า เลยทีเดียว นี่ว่าเฉพาะในแง่ของปริมาณ และคิดเฉพาะคนเท่านั้นไม่นับรวมสัตว์สิ่งมีชีวิตอื่นที่ได้รับผลกระทบนี้ ยังไม่นับรวมถึงมิติอื่นของภาระเช่น เศรษฐภาระ (ภาระทางเศรษฐกิจ), รัฐภาระ (ภาระของรัฐหรือภาระที่รัฐก่อขึ้น) เป็นต้น

จากตัวอย่างนี้ทำให้ได้ข้อสังเกตเพิ่มเติมอีกว่า ภาระถือได้ว่าเป็นหน่วยน้ำหนักแต่ไม่ขึ้นกับน้ำหนัก ซึ่งต่างจากระบบหน่วยในวิทยาศาสตร์ปัจจุบัน ที่เป็นหน่วยของสิ่งใดก็ขึ้นกับสิ่งนั้น เช่น หน่วยน้ำหนักก็ต้องขึ้นกับน้ำหนัก (ที่เรียกว่ามวลมาตรฐาน) หน่วยความยาวต้องขึ้นกับความยาว (ที่เรียกว่าความยาวมาตรฐาน) ที่ว่า ภาระเป็นหน่วยน้ำหนักแต่ไม่ขึ้นกับน้ำหนักนั้น หมายความว่า ของมีน้ำหนักน้อย แต่อาจก่อภาระมากก็ได้ ทำให้เกิดจิตสำนึกว่า ในสังคมยุคบริโภคนิยมปัจจุบัน ควรเน้นการบริโภคให้เหมาะสมกับภาระ การไม่สร้างภาระให้แก่ตนและผู้อื่น สิ่งใดเกินกำลังของคนหนึ่งคนเรียกว่าเกินภาระ ต้องช่วยกันแบ่งเบาภาระ บรรเทาภาระ

จินตนาการแห่งความรับผิดชอบ จะเกิดขึ้นได้ยากมากในปัจจุบัน ที่หน่วยของวัตถุสิ่งของในโลก ล้วนไปอิงเกณฑ์มาตรฐานของวัตถุภายนอก แยกขาดจากความสัมพันธ์ของจิตใจมนุษย์ ไม่ว่าจะสร้างระบบเกณฑ์มาตรฐานสากลที่เรียกว่า ISO 9000* หรือ ISO 14000 ก็ตาม จะมีผลแค่การประนีประนอมกับธรรมชาติ ในระดับที่คาดหวังว่าจะไม่ทำลายธรรมชาติเท่านั้น

[*ISO : The International Organization for Standardization เป็นองค์กรตั้งอยู่กรุงเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ เป็นสถาบันที่เกิดจากการรวมตัวระหว่างองค์กรอุตสาหกรรมนานาประเทศ เพื่อพัฒนามาตรฐานอุตสาหกรรม เพื่อสนับสนุนการค้าระหว่างชาติ อันเนื่องจากผลการแข่งขันทางการค้า และแรงกดดันทางปัจจัยการเมือง
ISO 9000 เป็นมาตรฐานของระบบคุณภาพ ไม่ใช่มาตรฐานของผลิตภัณฑ์ ปัจจุบันมีสมาชิกกว่า 100 ประเทศทั่วโลกประกาศใช้มาตรฐานสากลนี้ ผู้เขียนหนังสือเล่มนี้กล่าวถึงอนาคตของ ISO 9000 ว่า "ISO 9000 มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว มันเหนือกว่าสินค้าและกระบวนการ มันยืนอยู่เหนือภาษาหรือวัฒนธรรม" ดู ISO 9000 ในบรรณานุกรม]

อันที่จริงแล้วเกณฑ์มาตรฐานของหน่วยอย่างใหม่ในทางวิทยาศาสตร์เมื่อต้องการพิจารณาหาความละเอียดมากขึ้นไปเรื่อยๆ ก็กลายเป็นว่า กำลังเข้าสู่แดนที่มนุษย์ไม่สามารถสัมผัสได้ด้วยประสาทจักษุ เหมือนกัน ดังเช่นที่ได้กล่าวไว้ตอนต้นว่า นิยามความยาว 1 เมตรนั้น คือ ความยาวที่เท่ากับ 1,650,763.73 เท่าของความยาวช่วงคลื่นของ krypton ซึ่งความยาวช่วงคลื่นของ krypton มีขนาดเป็นนาโนเมตร เป็นขนาดที่มนุษย์ไม่สามารถรู้ได้ด้วยประสาทจักษุ** เช่นเดียวกับความหมายของปรมาณูที่พระสิริมังคลาจารย์ได้ให้ไว้นั่นเอง

[**วัตถุใดที่เล็กเท่ากับความยาวคลื่นแสง มนุษย์จะไม่สามารถมองเห็นด้วยตาได้ ขณะเดียวกันถ้าเป็นแสงที่มีความยาวคลื่นขนาดดังกล่าว เราจะเห็นเป็นสี (spectrum) ไม่ได้เห็นเป็นขนาด และสีเองก็เป็นเรื่องสัมพัทธ์อีกด้วยคือสัตว์ สิ่งมีชีวิตต่างๆ เห็นสิ่งเดียวกันแต่คนละสี แตกต่างกันไป มิใช่ว่ามนุษย์เห็นเป็นสีแดงแล้วสัตว์อื่นจะเป็นสีแดงด้วย]

มิติทางเวลาจากหน่วย : กรณีวินาที และ second
นอกจากมิติทางนามธรรมที่มีอยู่สำหรับหน่วยในมาตราต่างๆ ของ สังขยาปกาสกฎีกาแล้ว ยังมีเรื่องของเวลา ปรากฏอยู่ในจักกวาฬทีปนี กัณฑ์ที่ 6 ของพระสิริมังคลาจารย์ ซึ่งมีความสำคัญมาก ในที่นี้แม้จะมิได้เขียนถึงผลงาน จักกวาฬทีปนีโดยตรง แต่จะขอยกมาตราเวลา มาแสดงเพื่อให้เห็นความสอดคล้องกับงานสังขยาปกสกฎีกา ทั้งนี้ได้คำนวณเวลาเป็น second ตามระบบเวลาปัจจุบันมาเทียบกับหน่วยเดิมไว้ด้วย

มาตราเวลา

10 อักษร เป็น 1 ปราน (ลมหายใจเข้าออก) = 4 sec.
6 ปราน เป็น 1 วินาที (วินาทิกา) = 24 sec.
15 วินาที เป็น 1 บาท = 360 sec.
4 บาท เป็น 1 นาฬิกา = 1440 sec.
60 นาฬิกา เป็น วันหนึ่งและคืนหนึ่ง = 86,400 sec.
30 คืน เป็น 1 เดือน = 2,592,000 sec.
12 เดือน เป็น 1 ปี = 31,104,000 sec.

คำและความหมาย

นาฬิกา คือ "กาลเวลาที่พึงนับด้วยเครื่องนับ มีอักษร เป็นต้น" ก็คือ ในสมัยโบราณใช้ ระบบมุขปาฐะ สืบทอดกันด้วยการท่องจำ การเปล่งเสียงอักษรจึงใช้เป็นเครื่องนับ เวลาได้เป็นอย่างดี เช่นการสวดมนต์
อักษร คือ กาลที่เปล่งเสียงอักษรนั้นๆ
ปราน คือ ลมหายใจเข้าลมหายใจออก (อัสสาสะ ปัสสาสะ)
วินาทิกา คือ ส่วนย่อยของนาฬิกา

เมื่อคำนวณโดยถือเอา "วันหนึ่งและคืนหนึ่ง" เท่ากับ 24 ชั่วโมง (hour) เป็นตัวเทียบ ก็จะได้ค่า second ดังแสดงคู่ไว้ข้างบนว่า

1 ปราน (ลมหายใจเข้าออก) = 4 sec.
1 วินาที = 24 sec.

ความแตกต่างระหว่างวินาที กับ second
ในภาษาอังกฤษนั้น second เป็นคำหนึ่งที่มีหลายความหมาย กล่าวเฉพาะความหมายด้านเวลานั้น second มีรากศัพท์ มาจากภาษาฝรั่งเศสว่า seconde และจากภาษา Medireview Latin ว่า secunda minuta หมายถึง

1. เศษหนึ่งส่วนหกสิบ ของเวลา 1 นาที
2. เวลาที่สั้นมาก
3. เศษหนึ่งส่วนหกสิบของการวัดมุม เรียกว่า ฟิลิปดา

ในขณะที่นักวิทยาศาสตร์พัฒนาขีดความแม่นยำให้กับความหมายของ second นั้น ก็ทำให้ตัวอ้างอิงของ second เปลี่ยนไป จากเครื่องนับที่เป็นทราย (นาฬิกาทราย), น้ำ, ขดสปริง, มอเตอร์ไฟฟ้า, เป็นการสั่นของผลึกควอร์ตซ์ และมาเป็น นาฬิกาซีเซียม (Cesium clock) ที่นิยามการสั่นที่เกิดจากการ transition ของ cesium-133 ด้วยจำนวนคาบ เก้าหมื่นหนึ่งร้อยเก้าสิบหกล้าน หกแสนสามหมื่นหนึ่งพันเจ็ดร้อยเจ็ดสิบ (9,196,631,770) ครั้ง ว่าเท่ากับ 1 second ซึ่งประสบความสำเร็จอย่างสูง กล่าวคือคลาดเคลื่อนไม่ถึง 1 second ใน 6000 ปี

แต่คำว่า "วินาที" กลับมีความหมายเชื่อมโยงไปยังลมหายใจของมนุษย์ นั่นหมายถึงแต่ละคนมี "ระบบเวลา" ของตนเอง แต่ละคนมี "วินาที" ที่ไม่เท่ากับ 24 seconds ก็ได้ ขึ้นอยู่กับเหตุปัจจัยของตน

ถ้าเมื่อใด บุคคลนั้นมีเครื่องนับเวลา คือลมหายใจเข้าออกสม่ำเสมอ นั่นย่อมหมายถึงผลแห่งการพัฒนาศักยภาพทางจิต อันได้แก่การเจริญสติในสติปัฏฐาน เป็นต้น "เวลา" ในบุคคลนั้นจึงคงที่ แม่นยำ การรับรู้สิ่งต่างๆ ด้วยปัญญา ย่อมเกิดขึ้น และเป็นไปอย่างเป็นธรรมดาของธรรมชาติเช่นเดียวกัน

เมื่อใดที่บุคคลนั้น อยู่ในภาวะผิดปกติ เช่นตื่นเต้นมาก โกรธมาก ดีใจมาก ฯลฯ เวลาของเขาย่อมแปรผันไม่คงที่ ส่งผลถึงด้านกายภาพได้ เช่น ทำให้เวลาของเขาสั้นลง ปุถุชนคนธรรมดาย่อมมีทั้งสอง ดังนั้นการฝึกอาณาปานสติ จึงเท่ากับ ฝึกสติให้อยู่กับเครื่องนับเวลา และพัฒนาเครื่องนับเวลาให้สัมพันธ์กับสติ เป็นเกณฑ์มาตรฐานในจิตของแต่ละคนเป็นการพัฒนา นาฬิกามนุษย์ แทนที่จะพึ่งแต่ cesium clock อย่างเดียว

ด้วยเหตุนี้ เมื่อเวลาของโลกเปลี่ยนไป เวลาของตนเองก็เปลี่ยนไปด้วย จากมาตราข้างต้น สามารถคำนวณได้ว่า เมื่อโลกหมุนรอบดวงอาทิตย์ 1 รอบ ที่เรียกว่า 1 ปีนั้น เท่ากับ มนุษย์ได้หายใจเข้าออก 7 ล้านกว่าครั้ง มนุษย์หายใจเข้าออกแต่ละครั้งสัมพันธ์กับการหมุนรอบตัวเองของโลก การเห็นภาพแบบองค์รวม สัมพันธ์จากภายในสู่ภายนอกนี้ หาไม่ได้ใน second เช่นเดียวกับ หาปรมาณูไม่ได้ใน atom หาภาระไม่ได้ใน kilogram

อีกประการหนึ่ง ในโลกแห่งความเป็นจริง ตามธรรมชาตินั้น เวลาของมนุษย์มีวันจบสิ้น เราเรียกว่า หมดลม หรือสิ้นลม ก็คือสิ้นเวลา หมดเครื่องนับ ความหมายเช่นนี้ ทำให้มองชีวิตอย่างเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ มองธรรมชาติสัมพันธ์กับตน มีความรู้สึกหยั่งโยงสรรพสิ่งทั่วสากลอย่างเข้มข้น หรือแรงกล้ามาก ดังที่ไอน์สไตน์เรียกความรู้สึกนี้ว่า cosmic religious feeling สาระเช่นนี้ได้ค่อยเลือนหายไป ทันทีที่เราเข้าใจว่า วินาที เป็นคำแปลของ second เท่านั้น

ผลงานของพระสิริมังคลาจารย์ ยังยืนยันความมีอยู่ของวินาที ความมีอยู่ของภาระ ความมีอยู่ของปรมาณู ฯลฯ ทำให้ร่องรอยในเรื่องนี้ยังคงอยู่ รอการศึกษาค้นคว้าอย่างเป็นระบบ และอย่างจริงจังมากขึ้น

กระบวนทรรศน์เกี่ยวกับความเร็ว
จากที่ได้วิเคราะห์คุณค่าและความหมายของหน่วยเท่าที่ผ่านมานั้น เป็นการกล่าวถึงเฉพาะหน่วยพื้นฐาน (Basic units) คือ มวล, ความยาว และเวลา แต่ในการศึกษาปรากฏการณ์ธรรมชาติทั่วไป วิทยาศาสตร์ได้กำหนดนิยามคำอธิบายอื่นๆ อีกมากมาย เพื่อให้ครอบคลุม บอกลักษณะทางกายภาพได้ เช่น ความเร็ว, แรง, โมเมนตัม, สนามแม่เหล็ก, ความจุ ฯลฯ ปริมาณเหล่านี้จะมีหน่วยที่ประกอบจากหน่วยพื้นฐานหลายๆ หน่วยเข้าด้วยกัน เช่น ในที่นี้จะยกตัวอย่างเรื่องความเร็ว* (speed) ซึ่งประกอบด้วยหน่วยของระยะทางกับหน่วยของเวลา
[* ในภาษาฟิสิกส์นั้น มีความแตกต่างกันระหว่างคำว่า velocity (ความเร็ว) กับคำว่า speed (อัตรา เร็ว) คือ velocity เป็นปริมาณ vector ขณะที่ speed เป็นปริมาณ scalar แต่ในบทความนี้จะใช้คำว่า ความเร็วในความหมายของ speed แทนที่จะใช้คำว่าอัตราเร็ว ทั้งนี้เพราะความเร็วเป็นคำคุ้นเคย และสื่อความหมายได้ทั่วไป]

หน่วยของความเร็วเป็นหน่วยของระยะทาง (meter) ต่อหน่วยของเวลา (second) เช่น ความเร็ว 10 meter per sec หมายถึงการบอกลักษณะของสิ่งที่เคลื่อนที่ไป หรือการเปลี่ยนตำแหน่งไปในช่วงเวลาหนึ่งว่าไปด้วยความเร็ว 10 เมตร ภายในเวลา 1 second ถ้าใช้เวลาน้อยมากก็เรียกว่ามีความเร็วมาก ถ้าใช้เวลานานก็เรียกว่าความเร็วน้อยหรือช้า

การที่หน่วยความเร็วในทางวิทยาศาสตร์เป็นเรื่องของระยะทางต่อหน่วยเวลา โดยที่ระยะทางมีความหมายไปถึงเมตรมาตรฐานจากภายนอกก็ดี และเวลาก็มีความหมายไปถึงการสั่นของอะตอม cesium ซึ่งเป็นเวลามาตรฐานจากภายนอกก็ดี ให้ภาพในเชิงกายภาพว่า เป็นการเปลี่ยนแปลงระยะทางภายนอกที่สัมพันธ์กับเวลาภายนอกที่เปลี่ยนไป การบอกว่ารถยนต์คันหนึ่งมีความเร็วค่าหนึ่งก็ดี อิเล็กตรอนมีความเร็วค่าหนึ่งก็ดี เป็นเรื่องของสมบัติทางกายภาพของวัตถุนั้นๆ และ (ดูเหมือนว่า) เป็นอิสระจากคุณค่าอื่นๆ จะเห็นได้ว่าไม่มีคุณค่าเชิงนามธรรม เพราะดังได้กล่าวแล้วว่า เมตรมาจากเมตรมาตรฐาน, เวลาก็มาจากเวลามาตรฐาน

แต่ในโครงสร้างระบบหน่วยจากภูมิปัญญาโบราณของไทยนี้ ชื่อหน่วยแต่ละหน่วยมีทั้งเรื่องราวและความหมายเชิงนามธรรมควบคู่มาอยู่ตลอดเวลา ดังนั้นแม้จะเป็นหน่วยประกอบ เช่น หน่วยของความเร็ว ก็จะทำให้ความเร็วมีความหมายทางนามธรรมปรากฏขึ้น ยก ตัวอย่างเช่น

ในชื่อหน่วยของการวัดระยะทาง มีคำว่า "ตัชชารี" อยู่ด้วย คำว่าตัชชารี หมายถึง ฝุ่นละออง ความคร่ำคร่า ความเสื่อม (ในขณะที่คำว่า meter ไม่มีความหมายนี้) ขณะเดียวกันคำว่า "วา" ก็เป็นชื่อหน่วยวัดระยะทางเช่นกัน หมายถึง ระยะที่วัดจากการกางแขนออกทั้งสองข้าง (ประมาณ 2 เมตร) ขณะเดียวกันคำว่า "วา" ยังหมายถึง วยามะ, พยามะ คือความเพียรพยายามด้วย ดังนั้นความเร็วในมิติทางรูปธรรมก็คือ ระยะทางที่เคลื่อนที่ในหน่วยเวลา ส่วนในมิติทางนามธรรมจะหมายถึงความเพียรพยายามในหน่วยเวลา และความเสื่อมไปในหน่วยเวลา ความเร็วจึงมีความหมายทางนามธรรมได้หลายแง่ เช่น ยิ่งเร็วมาก ยิ่งต้องใช้ความพยายามมาก (วาต่อวินาที) และยิ่งเร็วมากยิ่งเสื่อมเร็ว (ตัชชารีต่อวินาที) ซึ่งความหมายเชิงนามธรรม 2 แง่มุมนี้ ไม่ปรากฏในคำว่า meter per sec แต่อย่างใด

จากการที่โลกวิทยาศาสตร์ตะวันตก พัฒนามาภายใต้กรอบความคิดแบบกลไก ทำให้กระบวนทรรศน์แบบเครื่องจักรกล เข้ามาหล่อหลอมกับความเป็นมนุษย์ กล่าวคือเครื่องจักรนั้นสร้างและพัฒนาขึ้นมาโดยมนุษย์และเพื่อผลประโยชน์ของมนุษย์ ขณะเดียวกันมนุษย์ก็พัฒนาตนเองให้เข้ากับอุดมคติของกลไกแบบเครื่องจักร กระบวนการพัฒนาวิทยาศาสตร์ที่ผ่านมา จึงเป็นการหลอมรวมกันเป็นหนึ่งเดียวของมนุษย์กับเครื่องจักร (human-machine merger) ถือเป็นตรรกะแห่งอุตสาหกรรม (Industrial logic) ที่ตะวันตกใช้เป็นฐานความคิดพัฒนาสังคมอุตสาหกรรมที่ผ่านมา

เมื่อความเร็วเป็นลักษณะสำคัญอย่างหนึ่งของความเป็นกลไก การพัฒนาความเร็วจึงเป็นฐานความคิดที่ฝังลึกมากับการวิจัยค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์ ความเร็วกลายเป็นอุดมคติอย่างหนึ่งของการพัฒนาสังคม ความเร็วจึงเป็นมายาภาพของอำนาจและความพึงพอใจ โดยที่ไม่ตระหนักว่า ความเร็วนั้นนำมาซึ่งความเสื่อมและสร้างความสลับซับซ้อนของปัญหาอีกมากมาย

การตกอยู่ในคติแห่งความเร็วของวิทยาศาสตร์ ทำให้จินตนาการเกี่ยวกับเทศะ (space) และเวลา (time) เป็นเรื่องของอุปสรรค หมายความว่าสิ่งใดที่มีความห่าง สิ่งนั้นรู้สึกว่าไกล สิ่งใดที่ช้า ถูกมองว่ายาวนานน่าเบื่อหน่าย ระยะทางและเวลา เป็นเรื่องของปัญหาและอุปสรรค

กิจกรรมใดใช้เวลามาก กลายเป็นเรื่องของการเสียเวลาโดยเปล่าประโยชน์ น้ำในแม่น้ำที่ไหลผ่านพื้นที่ต่างๆ ลงสู่ทะเลโดยธรรมชาติ ถูกมองว่าสูญเปล่า นี่คืออิทธิพลของกระบวนทรรศน์แห่งความเร็ว ที่มากับวิธีคิดแบบวิทยาศาสตร์และครอบงำสังคมตลอดศตวรรษที่ผ่านมา ความเร็วจึงเป็นเสมือนศาสดาในศาสนาใหม่คือศาสนาบริโภค

ความเร็วเป็นฐานคิดแห่งการครอบครองธรรมชาติ การพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของโลกสมัยใหม่ ให้เปลี่ยนเปลง ให้เติบโต อย่างรวดเร็ว จนเกิดคำถามที่น่าสนใจว่า speed นั้น เป็นธรรมชาติของอารยธรรมของมนุษย์หรือไม่ หรือว่าที่จริงแล้วความไตร่ตรองใคร่ครวญ (consideration) ต่างหากที่เป็นธรรมชาติของอารยธรรมมนุษยชาติที่ผ่านมา

ถ้าพิจารณาให้รอบด้านจะพบว่า ความเร็วและประสิทธิภาพของความเร็วโดยตัวมันเองนั้น หาใช่สัญญลักษณ์ของสติปัญญาหรือความสามารถ หรือแม้แต่ความถูกต้อง แต่อย่างใดไม่ เมื่อพิจารณาความเร็วในมิติต่างๆ ต่อไปนี้ จะเห็นได้ชัดขึ้นการเกิดขึ้นของ electronic mail ด้วยการอ้างประโยชน์ของความไวว่าเมื่อโลกหันมาใช้เทคโนโลยีด้านนี้ จะเป็นการ "ประหยัดเวลา" และ "ลดการใช้กระดาษ" ลง ซึ่งก็ได้พิสูจน์แล้วว่าไม่จริง การใช้กระดาษยิ่งมากกว่าเดิม และการทำลายอุปสรรคเรื่องเวลาลง ก็เป็นการทำลายกระบวนการอื่นๆ ลงไปด้วย โดยเฉพาะปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากการพัฒนาวงจรอิเล็กทรอนิกส์ให้มีความไวสูงขึ้นนั้น

น้ำที่ไหลอย่างรวดเร็วและรุนแรง จะไม่มีผลเอื้อต่อการเพิ่มปริมาณน้ำใต้ดิน เช่นเดียวกับเงินหรือทุนที่เคลื่อนที่หมุนเวียนอย่างรวดเร็วในระบบเศรษฐกิจโลก จะไม่มีส่วนเพิ่มพูนความมั่งคั่งให้กับท้องถิ่นและชุมชนเลย ซ้ำร้ายผลของความเร็วในระบบใหญ่กลับกลายเป็นเหตุให้เกิดขั้วทางเศรษฐกิจขึ้นระหว่างคนจำนวนน้อยที่มั่งคั่งล้นเหลือในระบบเศรษฐกิจความเร็วสูง (high-velocity economy) กับอีกขั้วหนึ่งคือชาวโลกจำนวนมากที่ถูกทิ้งให้อยู่ข้างหลัง

ข้อมูลข่าวสารที่ไวมาก จะไม่ก่อให้เกิดความรู้และภูมิปัญญา จะไม่เพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ทางจิตใจของครอบครัว ชุมชนและมนุษยชาติ จากตัวอย่างที่ยกมา จะเห็นได้ว่าความสลับซับซ้อนของปัญหาเศรษฐกิจ การเมือง สังคม วัฒนธรรม วิถีชีวิตของผู้คนในปัจจุบัน โยงใยอยู่กับมโนทัศน์ของความเร็ว ระบบที่เคลื่อนไปด้วยความต้องการให้เร็ว และเร็วยิ่งขึ้นไม่สิ้นสุด

ความเชื่องช้าคือปัญหา เป็นความผิดปกติ ทั้งๆ ที่จริงๆ แล้ว น้ำตามธรรมชาติ จะมีความเร็วที่เหมาะสม ที่เกิดจากการจัดปรับโดยลักษณะกายภาพทางภูมิศาสตร์, ดิน, พืช, และความสัมพันธ์ทางนิเวศในแต่ละท้องที่นั้นๆ เพื่อให้เกิดความสมดุล

ในระบบเงินตรานั้น จะมีความเร็วของการหมุนเวียนที่พอดีและเหมาะสมขนาดหนึ่งที่สอดคล้องกับความจำเป็นพื้นฐานและความยั่งยืนของชุมชน โดยสามารถรักษาระบบนิเวศอันเป็นทุนทางทรัพยากรสิ่งแวดล้อมที่จำเป็นต้องการดำรงอยู่ของสมดุลไว้ได้ มีความพอดีของความเร็วของข่าวสารข้อมูล ที่ใช้คุณสมบัติของจิตใจเป็นเครื่องวัด จากการค่อยๆ เก็บสั่งสมองค์ความรู้และเกิดการเรียนรู้ร่วมกันหมดทั้งสังคม

ในสังคมที่มีความมั่งคั่งทางวัฒนธรรมที่ผ่านมา จะมีกลไกลทางวัฒนธรรมที่จะสามารถต้านทานและจัดการกับความเร็วได้อย่างชาญฉลาด ไม่ว่าจะเป็นเทศกาลเฉลิมฉลอง การจับกลุ่มสนทนาสนุกสนานบันเทิง การเล่านิทาน การเล่นดนตรี การเข้าวัดฟังธรรมในวันธรรมสวนะ การทำงานศิลปหัตถกรรม ทอผ้า จักสาน การรับประทานอาหารร่วมกัน ฯลฯ เหล่านี้ล้วนเป็นเครื่องมือในแต่ละสังคมที่จะควบคุมความเร็วให้อยู่ในปริมาณที่พอดี พอดีแห่งความเป็นไปของชีวิต

แต่ปัจจุบันความเร็วเป็นสิ่งเสพติดทางความคิด จนละเลยศึกษากระบวนการชลอความเร็ว แต่ไปเน้นที่การเพิ่มความเร็ว ไม่ว่าจะเป็นโครงการพัฒนาเทคโนโลยีที่จะเป็นเจ้าแห่งความเร็ว เช่น รถเร็วที่สุด (Fast Talk), ความรู้อย่างรวดเร็ว (Fast knowledge), คอมพิวเตอร์ความไวสูงยิ่งยวด (Super-fast computers) และต้องเร็วในทุกเรื่อง ทำให้ทุกส่วนของสังคมต้องทำทุกอย่างเพื่อสังเวยความเร็ว เพื่อประโยชน์ของความเร็ว

การตระหนักรู้ว่า ความเร็วมีความหมายทางนามธรรมว่าเป็นความเสื่อมไปเมื่อเวลาเปลี่ยนไป บ่งถึงธรรมชาติแห่งความเสื่อมสลายทั้งของตนเอง และส่วนอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องด้วย ความเร็วเกี่ยวกับเวลา และเวลาสัมพันธ์กับลมหายใจของมนุษย์ (ปราน) เตือนสติให้รู้ว่า กิจกรรมอันเนื่องจากเทคโนโลยีใดๆ ของมนุษย์ที่เกินพอดีไปจากลมหายใจ จะก่อให้เกิดภาระ และถ้ามนุษย์ควบคุมมันไม่ได้ ภาระเหล่านั้นก็ยากที่จะแก้ไขได้

วิถีการมองโลกที่ปรากฏในระบบหน่วยของสังขยาปกาสกฎีกาและจักกวาฬทีปนี ตลอดจนคัมภีร์โลกศาสตร์ที่บอกถึง จินตนาการทางภูมิศาสตร์ โลก ทะเล สัตว์ และธรรมชาติแวดล้อมตัวมนุษย์ จึงสะท้อนความสำคัญของการหยั่งถึงความจริงอย่างรอบด้าน

ความพอดีของโลกกายภาพ จะเกิดขึ้นได้ก็ด้วยความพอดีของโลกแห่งจิตใจมนุษย์ด้วย ทำลายด้านหนึ่งเพื่อเน้นความสำคัญของอีกด้านหนึ่งให้มากขึ้น กลายเป็นการทำลายทั้งสอง ถ้ามนุษย์ทุ่มเทใส่ใจกับการพัฒนาเทคโนโลยีให้มีความเร็วเท่ากับความเร็วแสง ความเสื่อม ความสิ้นเปลือง ความซับซ้อนของปัญหาก็เกิดขึ้นในระดับความไวแสงนั้นด้วย

ความสัมพันธ์แบบอิงอาศัยกันนี้ ชัดเจนมากในระบบคิดแบบวิทยาศาสตร์ตะวันออก ท่าทีแห่งการเข้าถึงธรรมชาติ จึงมีความไม่ประมาทเป็นตัวกำกับ เป็นตัวแสวงหาทางเลือก และเป็นตัวสั่งสมองค์ความรู้ที่จะเป็นประโยชน์ต่อการดำรงอยู่อย่างกลมกลืนและลึกซึ้ง ลึกซึ้งเกินกว่ามายาคติของความเร็วจะเข้าถึงได้

กล่าวได้ว่า ไม่เฉพาะความเล็ก (Small) เท่านั้นที่งดงาม แต่ความช้า (Slow) ก็งดงามด้วยเช่นกัน

กล่าวอย่างถึงที่สุดแล้ว การกำหนดวัดในเชิงปริมาณของโลกทางกายภาพนั้นเป็นเพียงอุปกรณ์ให้มนุษย์หยั่งถึงความหมายของสิ่งที่สัมพันธ์กับมนุษย์ ไม่ว่าจักกวาฬจะกว้างใหญ่เพียงใดโดยมาตรานับนั้น แต่ความกว้างใหญ่เป็นความกว้างใหญ่ในจิตมนุษย์ ใหญ่-เล็ก กว้าง-แคบ ยาว-สั้น เร็ว-ช้า มาก-น้อย เหล่านี้ล้วนมีความหมายให้มนุษย์หยั่งถึงด้วยจิตของตน

ผลงานอันทรงคุณค่าของพระสิริมังคลาจารย์ และพระเถราจารย์ในอดีตจึงแสดงถึงความเป็นสากลในแง่ของความจริง หมายถึงความจริงนั้นเป็นตัวแสดงความเป็นสากล เมื่อใดสิ่งที่พูดเขียนสามารถทำให้เห็นถึงสัจธรรม สิ่งนั้นก็เป็นสากล สังขยาปกาสกฏีกา เปรียบเสมือนอุปกรณ์แห่งการหยั่งถึงความเป็นจริง โดยเหตุดังได้กล่าวมานี้

สรุป

ระบบการกำหนดนับ ดังที่ได้แสดงไว้ในสังขยาปกาสกฎีกา แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงระบบคิดอันเป็นรากฐานของภูมิปัญญาตะวันออก ที่มีวิธีการและกระบวนการอันเป็นระเบียบแบบแผน โลกซีกตะวันออกโดยเฉพาะสังคมไทยได้อาศัยระเบียบและวิธีคิดแบบนี้ เป็นอุปกรณ์ในการสร้างสรรค์สังคมมาเป็นเวลายาวนาน

แต่ในช่วงศตวรรษที่ผ่านมา สังคมไทยได้หมุนไปตามกระแสของวัฒนธรรม วิทยาศาสตร์ตะวันตกที่ไหลผ่านมาทาบทับสังคมไทย อิทธพลระบบคิดและระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์ตะวันตก ได้นำให้วิธีคิดและระเบียบวิธีในการเข้าถึงความเป็นจริงแบบตะวันออก อ่อนกำลังลง และถูกลืมเลือนไป

การกลับมาทบทวนระเบียบวิธี เพื่อการเข้าถึงความเป็นจริง ตามแนวตะวันออกดังกล่าวมานี้ ไม่ใช่เพื่อให้เกิดการปฏิเสธระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์ตะวันตกไปทั้งหมด แต่เพื่อให้เกิดการขยายมุมมองความเป็นจริงในมิติที่หลากหลายเพิ่มขึ้น

วิทยาศาสตร์ตะวันตก ช่วยให้มนุษย์ได้สัมผัสกับความเป็นจริงเชิงวัตถุวิสัย (Objective Reality) อย่างวิจิตรพิศดาร แต่ในขณะเดียวกันก็ได้นำมนุษย์ให้ถอยห่างออกมาจากความเป็นจริงเชิงอัตวิสัย (Subjective Reality) อิทธิพลของวิทยาศาสตร์ตะวันตก ที่มีเหนือวิธีคิดของคนไทย ได้ทำให้ภาพของความเป็นจริงที่ถูกทำให้ปรากฏออกมาด้วยภูมิปัญญาดั้งเดิมได้ลางเลือนไป โดยเฉพาะภาพแห่งความเป็นจริงที่ถูกแสดงไว้ในคัมภีร์ทางศาสนา มีคำถามมากมายต่อความเป็นจริงในความเชื่อของชาวพุทธ คำถามเหล่านั้นล้วนแสดงให้เห็นว่าความเป็นจริงที่เคยมองเห็นได้ด้วยภูมิปัญญาดั้งเดิม ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์ตะวันตก และเมื่อสิ่งใดไม่สามารถยืนยันได้ด้วยระเบียบวิธีทางวิทยาศาสตร์ตะวันตก สิ่งนั้นก็ถูกประเมินว่าไม่เป็นจริงไปทันที

อิทธิพลของวิทยาศาสตร์ตะวันตกนี้ มีสูงถึงขนาดว่า แม้แต่พระภิกษุในพุทธศาสนา เมื่อจะยืนยันความเป็นจริงตามหลักพุทธศาสนา ยังพยายามชี้แสดงให้เห็นว่า ความเชื่อทางพุทธศาสนาเป็นความจริง เพราะเป็นวิทยาศาสตร์ตะวันตก ความเป็นวิทยาศาสตร์ตะวันตกถูกทำให้เป็นสิ่งเดียวกับความเป็นจริง เพราะฉะนั้นเมื่อจะต้องการยืนยันว่าสิ่งใดเป็นจริง จึงต้องทำให้สิ่งนั้นเป็นวิทยาศาสตร์ และนั่นก็หมายความว่าสิ่งนั้นเป็นสภาวะทางวัตถุวิสัย (Objective being) กระบวนการทำความเป็นจริงให้เห็นวัตถุวิสัย (Objectification) นี้เอง ที่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อภูมิปัญญาตะวันออกอย่างรุนแรงที่สุด

ภูมิปัญญาตะวันออกงอกงามขึ้นมา จากการหยั่งถึงความเป็นจริง ทั้งในมิติแห่งวัตถุวิสัยและอัตวิสัย ความเป็นจริงที่หยั่งถึงโดยระเบียบวิธีตะวันออกเป็นความจริงเชิงสัมพัทธ์ (Relative Reality) แต่เมื่อกระบวนการเข้าถึงความเป็นจริงแบบวิทยาศาสตร์ตะวันตกเข้ามากำกับวิธีคิด ความเป็นจริงเชิงสัมพัทธ์ที่ชาวพุทธเคยสัมผัสและมองเห็น ก็เหลือเพียงมิติทางวัตถุวิสัยเท่านั้น

ตัวอย่างเช่น วิธีการทางวิทยาศาสตร์ตะวันตก ทำให้เราสามารถมองเห็นความเป็นจริงเชิงวัตถุวิสัยของมนุษย์ถึงระดับ DNA แต่ขณะที่เรารู้จักมนุษย์ละเอียดถึง DNA นั้น เรากลับไม่รู้ว่าความรู้สึกทุกข์ทรมานจากความอดอยากยากจนของเพื่อนมนุษย์เป็นอย่างไร ที่เป็นเช่นนี้เพราะความทุกข์ทรมานของเพื่อนมนุษย์ไม่ได้ดำรงอยู่ในกาลและเทศเชิงวัตถุวิสัย เพราะฉะนั้นจึงไม่สามารถเข้าถึงและมองเห็นได้ด้วยวิธีทางวิทยาศาสตร์ตะวันตก

จะกล่าวไปใยถึงความเป็นจริงในตัวเพื่อนมนุษย์ แม้แต่ความเป็นจริงในตัวของตนเอง ยังเป็นที่มาของความสงสัยว่าจะเป็นจริงหรือไม่ ดังที่ชาวพุทธสงสัยในสภาวะนิพพาน ซึ่งเป็นความจริงอันประเสริฐในตัวของตนเอง และเพราะความสงสัยเช่นนี้เอง ที่ทำให้เกิดกระบวนการพิสูจน์ความเป็นจริงแห่งภาวะนิพพาน ด้วยการทำให้พระนิพพานเป็นสภาวะทางวัตถุวิสัย ดังที่เป็นปัญหาโต้แย้งกันอยู่ในสังคมไทยปัจจุบัน

อิทธิพลของวัฒนธรรมวิทยาศาสตร์ตะวันตก ที่มีต่อระบบคิดของสังคมไทย มีผลกระทบอย่างยิ่งต่อระบบคุณค่าอันเป็นโครงสร้างของวัฒนธรรมไทย การที่มีใครต่อใครลุกขึ้นมาเรียกร้องต้องการให้อนุรักษ์วัฒนธรรมไทยนั้น แท้จริงแล้ว วัฒนธรรมไทยจะเป็นเช่นไรอยู่ที่โครงสร้างคือ ระบบคุณค่าว่าถูกทำให้เปลี่ยนแปลงไปมากน้อยแค่ไหน ความหมายของความจริง ความดี ความงาม เป็นโครงสร้างหลักของวัฒนธรรมในแต่ละสังคม เมื่อใดที่ความหมายของความเป็นจริงเปลี่ยนไป ความหมายของความดีและความงามก็ย่อมจะเปลี่ยนแปลงไปด้วย และนั่นก็คือการเปลี่ยนไปของวัฒนธรรม อันเป็นวิถีแห่งชีวิตของคนในแต่ละสังคม

หากหันกลับมาทบทวนและศึกษา คัมภีร์ สังขยาปกาสกฎีกา นอกจากจะเป็นการขยายมิติแห่งการเรียนรู้แล้ว อาจจะเป็นอีกหนทางหนึ่งของการเสริมสร้างวัฒนธรรมไทย ที่งอกงามมาจากภูมิปัญญาวิทยาศาสตร์ตะวันออกนี้ให้มั่นคงคู่สังคมไทย

บรรณานุกรม

1. จอห์นสัน แอล, เพอร์รี่, ISO 9000. จรินทร นิตยานุภาพ และ ประสิทธิ์ ทีฆพุฒิ แปล, แมค กรอ-ฮิล, กรุงเทพฯ, 2539. น. 7,180.
2. นาคะประทีป, ปาลี-สยามอภิธาน. มหามกุฏราชวิทยาลัย, กรุงเทพฯ, 2532.
3. บุญหนา สอนใจ, สังขยาปกาสกปกรณ์และฎีกา : การตรวจชำระและการศึกษาเชิงวิเคราะห์. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาภาษาตะวันออก จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2523.
4. ปทานุกรม บาลี ไทย อังกฤษ สันสกฤต ฉบับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ. ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 3, 2538.
5. พ.อ.ทวิช เปล่งวิทยา, คบธรรม (คลังปริยัติธรรม 1-2-3) ธัมมานุกรม. โรงพิมพ์เลี่ยงเชียงจงเจริญ, กรุงเทพฯ, 2518.
6. พจนานุกรม บาลี-ไทย-อังกฤษ ฉบับภูมิพโลภิกขุ. กรุงเทพฯ, 2531.
7. พระไตรปิฎกฉบับคอมพิวเตอร์ (BUDSIR ON CD-ROM) มหาวิทยาลัยมหิดล.
8. พระเทพเวที (ประยุทธ์ ปยุตฺโต), พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์. คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จัดพิมพ์, 2535 น.159, 181.
9. พระราชบัญญัติ มาตรา ชั่ง ตวง วัด พระพุทธศักราช 2466. สูตรไพศาลการพิมพ์, กรุงเทพฯ, 2533.
10. พระอุดรคณาธิการ (ชวินทร์ สระคำ) และ จำลอง สารพัดนึก, พจนานุกรม บาลี-ไทย สำหรับนักศึกษาฉบับปรับปรุงใหม่. พิมพ์ครั้งที่ 3, ร้านเรืองปัญญา ท่าพระจันทร์, กรุงเทพฯ, 2538.
11. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส, สารานุกรมพระพุทธศาสนา. มหามกุฏราชวิทยาลัย, กรุงเทพฯ, 2529.
12. สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน. เล่ม 6, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ, 2529. "คณิตศาสตร์เบื้องต้น" และ "ประวัติและพัฒนาการเกี่ยวกับจำนวน", น. 3-33.
13. สุภาพรรณ ณ บางช้าง, วิวัฒนาการวรรณคดีบาลี สายพระสุตตันตปิฎกที่แต่งในประเทศไทย. เงินทุนจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเฉลิมฉลองสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ, 2533.
14. สุรางค์ศรี วาเพชร, การถ่ายทอดลักษณะพันธุ์เบา ผลผลิตและองค์ประกอบผลผลิตจากการผสมพันธุ์ข้าวระหว่างจาโปนิก้าและอินดิก้า. วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตร มหาบัณฑิต (เกษตรศาสตร์) สาขาวิชาพืชไร่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2537. น. 4-5, 25.
15. Collier's Encyclopedia, Vol. 23, 1982. "Weighing and Measuring," p.p. 381-391.
16. Encyclopaedic Dictionary of Physics, Vol. 7, Pergamon Press. 1962. "Units, absolute system of," p.p. 538-546.
17. The Random House Encyclopedia, 1977. "Mathematics and Civilization," p.p. 1444- 1445.
18. Webster's New Twentieth Century Dictionary, 2nd ed. William Collins & World Pub., USA, 1977.
19. World Book Encyclopedia, Vol. 13, 1975. "Metric System," p.p. 360-362.
20. Jay Griffiths, Life of Strife, Resurgence No.174 January/February 1996 p.9.
21. Wolfgang Sachs, The Speed Merchants, Resurgence No.186 January/February 1998 p.6-8.
22. Jerry Mander, Industrial Logic, Resurgence No.186 January/February 1998 pp.9-11.
23. David Orr, Speed, Resurgence No.186 January/February 1996 pp.16-19.
คำขอบคุณ ขอขอบคุณ ดร.ดำเนิน กาละดี ภาควิชาพืชไร่ คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ที่เอื้อเฟื้อ และให้ข้อมูลเรื่องข้าว เมื่อ 1 พฤษภาคม 2539 และอาจารย์วัลลภ แม่นยำที่เอื้อเฟื้อข้อมูลจาก resurgence เมื่อเมษายน 2543

คลิกกลับไปหน้าแรกของบทความ "สังขยาปกาสกฎีกา"

ไปหน้าแรกของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน I สมัครสมาชิก I สารบัญเนื้อหา

e-mail : ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~ และ

~~midnight2545(at)yahoo.com~~