สุชาดา
จักร์พิสุทธิ์ :
วันนี้เราจะเปิดวงสนทนามหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
หลังจากห่างหายไปครึ่งค่อนปี
และมีหลายๆคนถามถึง.
ช่วงที่ผ่านมา
บรรดาอาจารย์ในมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนมีภารกิจวสัญจรไปต่างจังหวัดหลายครั้งหลายคราว
ไม่ว่าจะเป็นที่บ้านกรูด
หรือที่ปากมูล
จึงทำให้ไม่สามารถทำกิจกรรมการสนทนาให้ต่อเนื่องได้
แต่สำหรับวันนี้เป็นฤกษ์ดีที่เรามีบ้านใหม่
ก็ร่มรื่นพอสมควร
ทำให้เราเริ่มวงสนทนากันได้
ซึ่งวันนี้เป็นวันเปิดบ้านมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
จึงอยากจะนำเสนอเรื่องที่จะสนทนากันในหัวข้อ”วัฒนธรรมฮาเฮ”หรือ”อารมณ์ขัน
101” .
สำหรับหัวข้อนี้
เราตั้งใจจะพูดคุยกัน
สำหรับพรรคพวกเพื่อนฝูงที่เดินทางมาจากกรุงเทพฯด้วยนะคะ
ซึ่งอยากจะให้เป็นหัวข้อพื้นๆที่พวกเราสามารถจะแสดงความคิดเห็นกันได้.
และอาจจะเป็นเรื่องแปลกที่วันนี้เรามีภารโรงคนใหม่คือ
คุณวัลลภ แม่นยำ นักเขียนการ์ตูน
ซึ่งจะเป็นคนนำสนทนาในเรื่อง”อารมณ์ขัน
101”.
ตามกติกาเดิมของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนคือ
คนนำวงสนทนามีสิทธิพูดได้ประมาณ
15 นาที โดยไปทำการบ้านมา
แล้วนำมาเปิดประเด็นเป็นการปูพื้นในหัวข้อเกี่ยวกับประเด็นที่เราตั้งไว้คร่าวๆ
และหลังจากนั้นก็ขอเชิญให้ทุกท่านร่วมวง
แลกเปลี่ยนสนทนากัน
โดยจะออกไปนอกหัวข้อหรือนอกประเด็นที่ผู้นำการสนทนานี้พูดไว้ก็ได้นะคะ
เพราะปรัชญาของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนก็คือว่า
ช่วยกันเรียนรู้และไม่มีคำตอบสำเร็จรูปสำหรับใคร
สำคัญที่สุดก็คือให้ทุกคนตั้งคำถามและแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน.
ขอเชิญเข้าสู่วงสนทนามหาวิทยาลัยเที่ยงคืนเลยนะคะ
ขอเชิญ อ. วัลลภ คะ
วัลลภ แม่นยำ :
มาร์ก ทเวน บอกว่า
“ไม่มีความขบขันบนสวรรค์”.
ผมขอเปิดประเด็นเรื่อง”วัฒนธรรมฮาเฮ”
หรือ “อารมณ์ขัน 101”เลยนะครับ.
…อันที่จริงหัวข้อที่เราจะคุยกันวันนี้
มีผู้ทักท้วงว่ามันคงไม่เป็นเรื่องในเชิงวิชาการ
หรือทางด้านสติปัญญา
มันอาจจะเป็นเรื่องไร้สาระ
เป็นตลกคาเฟ่เฮฮา
หรือเรื่องบ้าๆบอๆ.
ในทุกวันนี้เรามักจะได้ยินข่าวว่าบ้านเมืองเรากำลังตกอยู่ในภาวะวิกฤตทั้งทางเศรษฐกิจ
การเมือง สังคม และสิ่งแวดล้อม.
เราควรจะมาคุยกันในเรื่องวาระแห่งชาติ
หรือเราควรจะมาคุยกันเรื่องความไม่เป็นไทของคนไทย,
หรือเศรษฐกิจพอเพียง,
หรือการทำให้ชุมชนเข้มแข็ง,
หรืออะไรเหล่านี้เพื่อให้คนไทยตระหนักว่า
“ต่อไปนี้ห้ามหัวเราะนะ”.
ผมในฐานะที่มีอาชีพเป็นคนวาดรูปให้คนหัวเราะ
บางครั้งก็ไร้สาระบ้าง
บางครั้งก็ไม่มีสาระ
และไม่ค่อยจะมีมิติทางสังคมมากนัก.
พรรคพวกที่มากันวันนี้
เป็นคนที่ชอบเฮฮาไร้สาระอย่างผมก็มี.
ผมเองจะเป็นคนนำประเด็นในเรื่อง”วัฒนธรรมฮาเฮ”ในเชิงวิชาการ
เพราะผมไปค้นคว้ามาพอสมควร.
ขอขึ้นต้นด้วยคำถามในเชิงวิชาการว่า
“ทำไมคนเราจึงหัวเราะ ?,
คนเราหัวเราะกันทำไมวะ ?”
ด้วยเหตุที่เราไม่รู้ชัดว่าทำไมคนเราจึงหัวเราะ
อันนี้เป็นปัญหาของมนุษย์นะครับ
ไม่ใช่ปัญหาของสัตว์.
ซิกมันด์ ฟรอยด์
อธิบายอย่างคลุมเครือว่า
อารมณ์ขันเป็นวิธีการหาหนทางหลีกเลี่ยงความทุกข์.
เมื่อสถานการณ์ไม่ดี เราทำตลก
เหมือนกับโลกนี้ไม่มีความหมาย
มันเป็นเพียงแต่เกมส์,
หรือเป็นเพียงการปฏิเสธความจริงเท่านั้น.
การหัวเราะนั้นเป็น catharsis
(การระบายถ่ายท้อง /
แนวคิดของอริสโตเติลที่ว่า
การที่เราดูเรื่องโศก
หรือเรื่องตลก
เป็นการปลดปล่อยตัวเราเองออกมาให้ผ่อนคลายภาวะนั้นๆ)
เป็นการผ่อนคลาย บรรเทา.
การที่คนเราหัวเราะก็เพราะ”คิด”
เป็น comedy,
ในขณะที่คนเราเศร้าก็เพราะ”รู้สึก”
เป็น tragedy.
อันที่จริงอารมณ์ขันเป็นปรากฎการณ์ที่สำคัญในจิตใจของมนุษย์
แต่ถูกละเลยที่จะกล่าวถึงในแง่ปรัชญา
จิตวิทยา และในทฤษฎีต่างๆ.
ด้วยเหตุดังนั้น
อารมณ์ขันจึงสำคัญทีเดียวที่เกี่ยวข้องกับ
information system acting.
แต่ข้อมูลข่าวสารทั่วไป
มักจะเป็นไปในลักษณะ passive information.
อ.นิธิ พูดถึงอารมณ์ขันว่า
มีอยู่ 2 ระดับคือ, “ระดับการทำลาย”
อันนี้หมายถึงการทำลายชนชั้นของอำนาจ
เกียรติยศ อภิสิทธิ์
และความศักดิ์สิทธิ์ก็หมดไป.
เรียกว่าหัวเราะครั้งหนึ่ง
เราทุกคนก็เท่าเทียมกันหมด.
ส่วนอารมณ์ขันอีกระดับหนึ่งก็คือ
“ระดับการสร้างสรรค์” เป็นการสร้างบรรยากาศการคุยกันระหว่างพวกเรา
โดยเอาความสนุกเป็นหลักนั้น
ไม่ต้องเป็นเรื่องเป็นราวมากนัก
อันนี้น่าจะทำให้เราคิดอะไรได้มากขึ้น
สร้างสรรค์มากขึ้น.
แม้แต่ฟริดจ๊อป คาปร้า
ยังเขียนถึงอารมณ์ขันใน”Tao of Physic”
ว่า
“การรับรู้ในลักษณะสหัชญาน(intuition)แบบไร้ตรรกะนั้น
เป็นเรื่องของ joke หรือ ตลกขบขัน.
ในเสี้ยววินาทีหนึ่งที่คุณเข้าใจ
joke นั้น
คุณมีประสบการณ์ที่เรียกว่า
enlightenment เลย”.
ในเรื่องของเซน
มีเรื่องเล่าที่เป็น anecdote หรือ
เกร็ดเล็กๆน้อยที่น่าสนใจซึ่งเป็นเรื่องตลกขบขันทั้งนั้น.
และใน”เต๋าเต๋อจิง”คัมภีร์เต๋า
มีคำกล่าวตอนหนึ่งว่า
“ถ้าไม่มีการหัวเราะ
ก็ไม่มีความเป็นเต๋า”.
มาร์วิน วินสกี้
นักวิทยาศาสตร์ที่ MIT
ได้พูดถึงเรื่องของอารมณ์ขันว่า
“อารมณ์ขันนั้น
มีบทบาทหน้าที่ของมันอย่างมีแก่นสารในการเรียนรู้.
ถ้าเรามีการเรียนรู้อย่างมีบริบทเคร่งเครียด(serious
context)
ผลลัพธ์ที่ได้มาคือความเปลี่ยนแปลงธรรมดา,
แต่ถ้าเป็นการเรียนรู้อย่างมีบริบทขบขัน(humor
context)นั้น
จะมีการเปลี่ยนแปลงแบบไม่ธรรมดา.
ทั้งหมดที่ผมนำเสนอมานี้
มาจากหนังสือของ นอร์แมน
ฮอลแลนด์
อาจารย์มหาวิทยาลัยคอร์แนล
จากหนังสือเรื่อง Laughing : a psychology of humor
และจากหนังสือเรื่อง The Society of Mind
เล่มนี้เป็นของ มาร์วิน วินสกี้
อาจารย์จากสถาบัน MIT. และจาก The Tao of Physic
ของ ฟริดจ๊อป คาปร้า.
ผมคิดว่าผมได้นำเสนอครบ 15
นาทีแล้วครับ.
ขอให้คนช่วยต่อผมด้วยครับ
สมเกียรติ ตั้งนโม
: อันที่จริง
เรื่องเกี่ยวกับวัฒนธรรมฮาเฮ
ถ้าเรารู้สึกว่ามันไร้สาระ,
จริงๆแล้วก็คือว่า
ความรู้สึกที่ว่าเรื่องตลกเป็นเรื่องที่ไร้สาระนี่
อาจจะเป็นเพราะว่าเราถูกครอบงำความคิดนี้มาตั้งแต่คริสตศตวรรษที่
16.
หรืออันที่จริงก่อนหน้านั้นเสียอีก.
ทั้งนี้เพราะสมัยอารยธรรมกรีก
เรื่องโศกนาฏกรรมและหัสนาฏกรรม
เป็นของคู่กันมาโดยตลอด
ดังจะเห็นได้จากงานของอริสโตเติลซึ่งเขียนเอาไว้ในหนังสือที่ชื่อว่า
Poetics
ได้กล่าวถึงเรื่องราวเหล่านี้เอาไว้.
แต่พอมาถึงสมัยกลาง
เมื่อคริสเตียนเรืองอำนาจ
ความคิดเกี่ยวกับเรื่องตลกกลายเป็นเรื่องไม่เหมาะสม
เป็นเรื่องต้องห้าม.
“เรื่องตลกกลายเป็นเรื่องต้องห้ามเช่นเดียวกับเรื่องเซ็กซ์”ในสมัยกลาง.
ตัวอย่างที่เราเห็นได้ชัดก็คือ
อย่างเช่นในงานวรรณกรรมอิงประวัติศาสตร์กลายๆ
ซึ่งเพิ่งแปลเป็นภาษาไทยเมื่อไม่นานมานี้เล่มหนึ่งชื่อว่า”สมัญญยาแห่งดอกกุหลาย”(the
name of the Rose)
ถ้าใครได้อ่านงานวรรณกรรมเรื่องนี้ของ
Umberto Eco.
เรื่องนี้ทั้งเรื่องได้รับการประพันธ์ขึ้นมาโดยความคิดเกี่ยวกับงานปรัชญาของอริสโตเติลในเรื่อง
Poetics นั่นเอง.
วรรณกรรมเรื่องนี้เคยสร้างเป็นภาพยนตร์มาแล้ว.
สำหรับวรรณกรรมหรือนวนิยายเรื่องนี้
ทั้งหมดของเนื้อหาผูกประเด็นอยู่ที่การพยายามที่ซ่อนหนังสือเรื่อง
Poetics
เอาไว้ในห้องสมุดที่สำคัญแห่งวัดศูนย์กลางแห่งหนึ่งในอิตาลี
เพราะหนังสือเล่มดังกล่าวได้พูดถึงเรื่องตลกเอาไว้.
ทั้งนี้เพราะมีพระผู้ใหญ่ที่ชราภาพองค์หนึ่งไม่ต้องการให้ใครได้อ่านเรื่องดังกล่าว
เพราะเกรงว่าผู้ได้อ่านหนังสือเรื่องนั้น
จะไปยกย่องสรรเสริญเรื่องของอารมณ์ขัน
และทำให้ออกนอกรีตนอกรอย
การเก็บซ่อนหรือการรักษาเอาไว้ให้มันเป็นความลับ
เป็นที่มาของการตายอันลึกลับที่เกิดขึ้น
ณ ศาสนสถานแห่งนี้
จนต้องมีกาส่งพระนักสืบมาค้นหาร่องรอยเกี่ยวกับการฆาตกรรมดังกล่าว.
จะเห็นว่า วรรณกรรมเรื่องนี้
เป็นการแสดงนัยะสำคัญถึงเรื่องตลกว่าเป็นเรื่องต้องห้ามในสังคมสมัยนั้น
และแนวคิดนี้ได้ถูกรื้อฟื้นขึ้นมาใช้อีกในคริสตศตวรรษที่
16.
อันที่จริงเรื่องตลกนั้นเป็นเรื่องที่ดี
เราจะเห็นว่า
แนวคิดใหม่ๆในทางการแพทย์.
ใครก็ตามที่เคยดูภาพยนตร์เรื่อง
Patch Adam
ซึ่งเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับหมอที่รักษาคนไข้ด้วยการหัวเราะ(ซึ่งอันที่จริงเป็นเรื่องคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นนั่นเอง),
เรื่องนี้ผู้แสดงเป็นหมอคนนั้นก็คือ
โรบิน วิลเลียม.
สำหรับภาพยนตร์เรื่องดังกล่าวเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นจริงกับวงการแพทย์ในสหรัฐอเมริกา
คือการรักษาโรคด้วยการหัวเราะ
อันที่จริงอย่างที่อาจารย์หมอประเวศ
วะสี
เคยกล่าวเอาไว้ในเชิงคำถามว่า
“รักษาโรคหรือรักษาคน”
ถ้ารักษาโรคก็จะมีวิธีปฏิบัติกับคนไข้อย่างหนึ่ง
แต่หากว่ารักษาคนก็จะมีการปฏิบัติกับคนไข้อีกอย่างหนึ่ง.
สำหรับการรักษาโรคด้วยการหัวเราะนี้
ผู้สนใจให้หาอ่านหนังสือเรื่อง”มิติใหม่แห่งความเข้าใจชีวิตและสุขภาพ”ซึ่งเป็นหนังสือแปล
โดย คนที่ใช้นามปากกาว่า”วเนช”
หมอประเวศ เป็นผู้เขียนคำนำ.
เนื้อหาในหนังสือกล่าวว่า,
ใครก็ตามที่ป่วยอยู่ในบ้านของเรา
คนป่วยไม่เพียงป่วยคนเดียวเท่านั้น
แต่คนป่วยได้พาให้ครอบครัวทั้งหมดป่วยตามกันไปหมดด้วยความห่วงใย
และเป็นทุกข์
บรรยากาศทั้งบ้านที่เคยมีความสุขก็กลับโศกเศร้า
เพราะเกิดมาจากคนป่วยเพียงคนเดียว.
ฉนั้นทางออกสำหรับปัญหานี้
หากเราทำให้คนป่วยหัวเราะได้
ก็จะทำให้บรรยากาศแห่งความเครียด
ความเศร้า
และความทุกข์ร้อนคืนกลับมาสู่ความเป็นปกติ
จะทำให้คุณภาพชีวิตดีขึ้นมาอีกครั้ง
ทั้งของคนป่วยและไม่ป่วยในบ้าน.
จากแนวคิดดังกล่าว
จึงได้มีการพยายามที่จะคิดค้นในการบำบัดสุขภาพจิตของคนป่วยให้มีความสุขมากขึ้น
ให้มีคุณภาพดีขึ้น
อันนี้เรียกว่าการรักษาโรคด้วยการหัวเราะ.
วิธีการก็คือ
อาจจะไปยืมหนังสือมาจากห้องสมุด
ไปยืมวิดีโอมาให้คนป่วยดู
เพื่อให้คนป่วยมีสุขภาพจิตดี
ร่าเริงขึ้น
และมองชีวิตเป็นเรื่องที่ขบขันทดแทนความเศร้า
อีกเรื่องหนึ่งเกี่ยวกับประโยชน์ของเรื่องตลกที่อยากจะยกมาเป็นตัวอย่างในที่นี้คือ
นักข่าวชาวต่างประเทศคนหนึ่งเคยเรียนถามท่านทะไลลามะว่า
“ท่านได้ประสบกับมรสุมชีวิตอันทุกข์ยากหนักหน่วงมากมาตั้งแต่วัยหนุ่มเพราะเหตุทางการเมืองของธิเบต
และต้องลี้ภัยมาอยู่ ณ ธรรมศาลา
แต่ทำไมท่านจึงยิ้มและร่าเริงอยู่ได้
ทำไมท่านจึงยังหัวเราะอยู่ได้ตลอดเวลา
? องค์ทะไลลามะตอบว่า
การที่ท่านยังหัวเราะได้ก็เพราะ
เรื่องของการหัวเราะเป็นเรื่องของความสุข
และเมื่อไรก็ตามที่คุณทำให้คนอื่นหัวเราะได้
คุณจะทำให้สารเอนโดฟินหลั่ง.
และทุกครั้งในที่ประชุม
องค์ทะไลลามะจะทำให้บรรยากาศของการประชุมเต็มไปด้วยเสียงหัวเราะ
ทำให้สารเอนโดฟินของแต่ละคนหลั่งออกมา
เพื่อจะได้เกิดความคิดสร้างสรรค์
นิธิ
เอียวศรีวงศ์ : ผมมี 2
ประเด็น
ซึ่งเป็นประเด็นเชิงคำถามมากกว่า
ไม่ใช่เป็นการประกาศสัจจธรรมว่ามันใช่นะครับ.
สิ่งที่ผมจะพูดต่อไปนี้คือว่ามันใช่หรือไม่ใช่นะครับ.
ประเด็นที่หนึ่งผมเข้าใจว่า
สัตว์นั้นมันหัวเราะไม่ได้
ผมคิดว่าเด็กแดงๆก็หัวเราะไม่ได้
หัวเราะในความหมายที่ว่ารู้สึกขัน.
เด็กเล็กๆหัวเราะได้
แต่ขันไม่ได้.
เอามือไปจี้เด็กแดงๆ
เด็กอาจจะหัวเราะแต่ไม่ใช่การขบขัน.
เพราะการที่คนเราจะขันเรื่องอะไรสักเรื่องหนึ่ง
เราจะต้องมีความเข้าใจอะไรหลายๆอย่างมาก
เช่นเป็นต้นว่า เข้าใจตรรกะ
ถึงจะพบว่าสิ่งที่เขาพูดมาหรือสิ่งที่เขากระทำนั้นมันขัดกับตัวตรรกะหรือมันไม่ลงรอยกับตัวตรรกะ
ไม่เป็นไปตามความคาดหมายของตรรกะ
เราถึงจะเห็นว่ามันน่าขบขัน.
คุณจะต้องมีความเข้าใจในระเบียบประเพณีที่คุณอยู่
คุณถึงจะรู้สึกว่าการเดินแก้ผ้าไปรับปริญญานั้นมันน่าขันดี
เพราะต้องเริ่มต้นก่อนว่า
คนที่เดินไปรับปริญญานั้นไม่ควรจะแก้ผ้า
อะไรเหล่านี้เป็นต้น.
เพราะฉนั้นผมคิดว่า
ความขบขันนั้นเป็นวัฒนธรรม
เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างมันขึ้นมา
ด้วยเหตุใดอย่างที่
อ.วัลลภพูดถึง
หรืออย่างที่นักจิตวิทยาพูดถึง
อันนี้ไม่ได้เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ
แต่เกิดขึ้นเพราะมนุษย์สร้างมันขึ้นมาต่างหาก
เป็นเหมือนกับวัฒนธรรม
เป็นเหมือนๆกับศาสนาหรือสิ่งอื่นๆที่มนุษย์สร้างขึ้น.
ประเด็นที่หนึ่งของผมเป็นอย่างนี้
ประเด็นที่สองก็คือ
เรามักจะพูดถึงอารมณ์ขันประหนึ่งว่ามันเป็นสากล
เป็นมนุษย์ที่ไหนๆก็มีอารมณ์ขัน
ซึ่งก็จริง.
แต่เนื่องจากเหตุผลข้อที่หนึ่งซึ่งพูดไปแล้วเมื่อกี้
ผมคิดว่าอารมณ์ขันในแต่ละวัฒนธรรมนั้นไม่เหมือนกัน
เพราะว่าตรรกะในแต่ละวัฒนธรรม
ระเบียบประเพณีในแต่ละวัฒนธรรมก็ไม่เหมือนกัน
อะไรที่ถือว่างาม
อะไรที่ถือว่าไม่งามก็ไม่เหมือนกัน
ฉนั้นอารมณ์ขันในแต่ละวัฒนธรรมจึงแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง.
ผมพูดถึงเรื่องนี้เพราะเหตุว่าในสมัยที่ผมเป็นหนุ่มกว่านี้นี่
พวกนักเรียนนอกชอบพูดว่าคนไทยไม่มีอารมณ์ขัน
ซึ่งผมรู้สึกอึดอัดมากเลยว่า
ผมก็ไม่เห็นว่าฝรั่งมันหัวเราะมากกว่าเราตรงไหน.
มันเป็นการไม่ยอมรับการสร้างอารมณ์ขันแบบไทย
แล้วก็มองว่าคนไทยไม่มีอารมณ์ขัน.
เพราะฉนั้นเวลาที่เราพูดถึงเรื่องอารมณ์ขัน
เราจะต้องคิดถึงว่าเรากำลังพูดถึงอารมณ์ขันของวัฒนธรรมอะไรด้วย.
ทั้งสองอันนี้ไม่ใช่สัจธรรมอย่างที่พูดเอาไว้แล้ว
แต่เป็นประหนึ่งคำถามด้วยนะครับ
สมเกียรติ ตั้งนโม
: สิ่งซึ่งท่านอาจารย์นิธิ
พูดไว้นี้, Dr.Richard F. Trafinger
เคยได้สรุปเอาไว้ว่า
มีเงื่อนไขอยู่ 6
ประการที่จะทำให้เรื่องบางเรื่องเป็นเรื่องตลกได้
อย่างเช่น บรรทัดฐานทางสังคม
ซึ่งหากเราบิดบรรทัดฐานทางสังคมที่ยอมรับกันอยู่
ก็จะทำให้เป็นเรื่องตลกได้.
หรือการทำให้เกิดการพลิกกลับไปในทางตรรกะ
ก็จะทำให้เป็นเรื่องตลกได้.
แต่ว่าก็มีเรื่องตลกอีกอย่างนะครับ
ซึ่งเป็นการดูถูกเรื่องทางเพศ
ซึ่งสมัยหนึ่งอาจเป็นเรื่องตลก
แต่อีกสมัยหนึ่งอาจกลายเป็นเรื่องที่ไม่สมควรไป.
อันนี้เป็นเรื่องของวัฒนธรรม.
หรืออย่างเช่น บางสมัย
ผู้หญิงซึ่งใส่เสื้อผ้าของผู้ชาย
อาจเป็นเรื่องน่าขัน
แต่ในสมัยนี้กลับกลายเป็นเรื่องธรรมดา
ตลกอย่างนี้จะไม่ร่วมสมัย
(ใครที่สนใจเกี่ยวกับปัจจัยที่ทำให้เป็นเรื่องตลก
ดูใน web site นี้ ไปที่ index หัวข้อ article &
knowledge จะพบเรื่องดังกล่าว).
สุชาดา จักรพิสุทธิ์
:
ขอตั้งคำถามต่อจากอาจารย์นิธิซึ่งพูดถึงว่า
ไม่เห็นว่าฝรั่งมันขำมากไปกว่าคนไทย
ก็เลยเกิดคำถามว่าฝรั่งกับคนไทยมันขำต่างกันอย่างไร
? ในบริบทอะไรที่ทำให้ขำต่างกัน
เช่น มีคนบอกว่า
คนไทยจะรู้สึกขำหรือรู้สึกตลกเมื่อมีการตีหัว
หรือขำที่กริยาอาการ,
แต่ฝรั่งจะขำกันที่สำนวนหรือคำพูด.
อันนี้จริงไหมค่ะ
หรืออาจารย์ว่ามันต่างกันอย่างไร
?
นิธิ เอียวศรีวงศ์
:
จริงๆผมไม่ทราบว่าฝรั่งขันอย่างไร
? เป็นแต่เพียงว่า
ฝรั่งกับผมที่ขันไม่เหมือนกัน
เช่น เป็นต้นว่า เวลาดูในหนัง
เห็นคนแก้ผ้าวิ่งประท้วงกันในเมือง
แล้วคนบนถนนก็จะหัวเราะกันใหญ่เมื่อเห็นคนแก้ผ้า
ผมรู้สึกว่าถ้าผมอยู่ตรงนั้น
ผมจะหัวเราะไหม ?
ผมคิดว่าผมไม่หัวเราะ
แต่ผมจะดูว่า,
ถ้าคนนั้นเป็นผู้ชายก็คงจะไม่สนใจเท่าไหร่
?
แต่ถ้าเป็นผู้หญิงผมคงจะดูและคิดถึงเรื่องอย่างอื่น
ไม่ใช่เรื่องขัน.
อย่างนี้เป็นต้น
ซึ่งผมก็ไม่รู้ว่ามันต่างกันอย่างไร
?
อาจารย์คำรณ :
ผมคิดว่าอารมณ์ขันนั้นเป็นลักษณะร่วมกันหมด
อย่างเช่นถ้าเผื่อเราดูหนังของ
ชาลี แชปปลิน
แม้ว่าเราจะไม่ได้เติบโตในวัฒนธรรมแบบนั้น
เราก็ยังสามารถขำได้.
และอารมณ์ขันบางอย่าง
มันต้องอาศัยชุดของตรรกะบางอย่าง
มันก็ขึ้นอยู่กับสภาพทางสังคมวัฒนธรรม
อย่างสมมุติว่าเราดูหนังของ woody allan
ยังไงเราก็ไม่ขำ
แต่ถ้าเผื่อเป็นคนที่อยู่นิวยอร์คแล้วล่ะก็จะรู้สึกขำ.
แต่ที่ผมสนใจก็คือว่า
ตอนต้นที่เราพูดถึงเรื่องการหัวเราะ
กับอันที่สองเรากำลังพูดถึง humor
หรืออารมณ์ขัน.
ซึ่งเราควรที่จะแยกกันสักนิดหนึ่ง.
และผมก็สนใจที่อาจารย์สมเกียรติบอกว่า
การหัวเราะมันดี
ทำให้เอนโดฟินหลั่ง
ผมก็อยากถามว่ามันต้องหัวเราะระดับไหน
? เอ็นโดฟินถึงจะหลั่ง.
ไอหัวเราะน่ะ
แค่ไหนจึงจะเรียกว่าเป็นการหัวเราะ
อย่างเช่น ยิ้มแฮะๆ
อย่างนี้ถือว่าหัวเราะไหม ?
มันมีการหัวเราะหลายอย่างนะครับ
เช่นการแค่นหัวเราะ
หัวเราะงอหาย
อันนี้ต้องดูด้วยว่ามันระดับไหน
?
หรืออย่างที่เราภาคภูมิใจว่ายิ้มสยามนี่
มันเป็นการหัวเราะอย่างหนึ่งหรือเปล่า.
อาจารย์นก :
เมื่อ 10
ปีที่แล้วได้ไปสอนภาษาไทยที่ต่างประเทศ
ในกลุ่มนักศึกษาที่เรียน
เขาได้เอาหนังเวียดนามมาฉาย
ซึ่งเป็นตอนที่เราคงเคยเห็นกันบ่อยๆเป็นภาพเกี่ยวกับสงครามเวียดนาม
มีรูปเด็กผู้หญิงวิ่งแก้ผ้าซึ่งไฟไหม้ทั้งตัว
นักศึกษาได้นำเอาภาพตอนนี้มาฉาย.
แล้วก็มีการสัมภาษณ์ผู้หญิงคนนั้นตอนที่เป็นผู้ใหญ่แล้วนะคะ.
ขณะที่เจ้าตัวกำลังพูด
เล่าถึงประสบการณ์
เธอหัวเราะไปด้วย
พูดไปหัวเราะไป.
ดิฉันจำได้ว่าพวกเพื่อนๆและนักศึกษาที่นั่งอยู่
ที่เป็นฝรั่งนี่ไม่มีใครเข้าใจเลยว่า
เธอหัวเราะได้อย่างไร
ขณะที่กำลังพูดถึงประสบการณ์อันเป็นเรื่องของความเจ็บปวด
เป็นโศกนาฏกรรมในชีวิตที่รุนแรงมาก.
ดิฉันก็ไม่เข้าใจเหมือนกันนะคะว่า
มันเป็นความแตกต่างกันในทางวัฒนธรรม
และก็เริ่มสังเกตุเห็นว่า
เวลาที่เรานั่งดูทีวีหรือชาวบ้านให้สัมภาษณ์
บางทีเป็นการเล่าถึงเรื่องของความเจ็บปวด
เขาหัวเราะไปด้วย
แต่เขาไม่ได้ขำนะคะ.
นักจิตวิทยาอาจเรียกว่ามันเป็น
defence mechanism หรืออะไรต่างๆก็ได้
เพราะในภาวะนั้นการพูดถึงเรื่องความเจ็บปวดแล้วหัวเราะ
มันเป็นความพยายามที่จะจัดการคลี่คลายปัญหาของเขาเองหรือเปล่า
คือมันไม่ใช่เป็นอารมณ์ขัน
แต่มันเป็นกลไกที่จะช่วยพยุงชีวิตให้มันพอที่จะดำรงอยู่ได้
อันนี้ใช่หรือเปล่า ?
อาจารย์คำรณ :
ผมขอต่ออีกหน่อยนะครับ คือว่า
ลักษณะของสังคมไทย
เราจะไปดูถุกว่าสังคมไทยเป็นอารมณ์ขันแบบเหยียบเปลือกกล้วยแล้วหกล้ม
อันนี้จึงจะทำให้หัวเราะ.
เพราะว่าในสังคมไทยที่มีเรื่องเล่า
ซึ่งเป็นมุขปาฐะมาก หรือ oral literature
จะเห็นว่า
ไม่ว่าลำตัดหรืออะไรนี่
เป็นการเล่นคำ
หรือเป็นเรื่องตลกซึ่งอยู่ในถ้อยคำ
เราเรียกว่าเป็น verbal wit ในถ้อยคำ.
อันนี้ของเราใช้กันมาก
แล้วก็เป็นเรื่องที่ค่อนข้างจะหัวเราะกับเรื่องที่เป็นเรื่องต้องห้าม
อย่างเช่น
เรื่องเซ็กซ์หรือพวกเด็กๆเรียกว่าไอ้ไข่ดำ
ล้อเล่นกันเป็นเรื่องธรรมดา
เกี่ยวกับการนำเอาอวัยวะเพศมาล้อเล่นกันจนเป็นเรื่องธรรมดา
เป็นการใช้ถ้อยคำมาสร้างอารมณ์ขัน
สุชาดา จักรพิสุทธิ์
:
อยากจะเล่าเรื่องขันซึ่งไปอ่านมา
เป็นเรื่องของตลกฟิลิปปินส์นะคะ
เป็นเรื่องของประธานาธิบดีโจเซฟ
เอสตราด้า. บางคนก็บอกว่า
หน้าตาบุคลิกคล้ายคลึง”ท้วม
ทระนง” แค่เห็นออกทีวีก็ขำแล้ว.
แต่ที่อ่านมาได้ทำให้เกิดขำถามขึ้นมาว่า
บางทีคนเรามีอารมณ์ขัน
บนพื้นฐานที่เห็นว่าอีกฝ่ายหนึ่งต่ำต้อยกว่า
หรือไม่เหมือนกับตัวเรา
มันก็เลยกลายเป็นความตลกขบขัน.
ที่อยากจะเล่าเกี่ยวกับประธานาธิบดีโจเซฟ
เอสตราด้า
ซึ่งคนฟิลิปปินส์ทั้งหลายเรียกเขาว่า”อีแล็ป”
ซึ่งอาจจะเป็นชื่อเล่นของเขาหรืออะไรไม่ทราบ.
แล้วก็มีหนังสือเกี่ยวกับความน่าตลกขบขันของ”อีแล็ป”ชื่อว่า”อีแล็ปชั่น”.
หนังสือเล่มนี้ได้เล่าถึงในวันที่ประธานาธิบดีเอสตราด้าขึ้นดำรงตำแหน่ง
ความที่ท่านเป็นคนที่ภาษาอังกฤษแย่มาก
ซึ่งก็คงเหมือนกับพวกเราชาวเอเชียทั้งหลายซึ่งมได้ใช้ภาษาอังกฤษเป็นภาษาแม่.
วันที่อีแล็ปของเราชนะการเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดี
จากการไล่แจกยาสีฟัน
ในวันที่จะต้องขึ้นปราศรับเป็นครั้งแรกต่อสาธารณชนกลาง
park ใหญ่
คนสนิทก็เขียนโพยให้ว่าจะต้องพูดยังไงๆ
ในข้อความนั้นเขียนเอาไว้ว่า
“เขาน่ะไม่ใช่เป็นอันดับหนึ่งหรอก
ที่ได้เป็นประธานาธิบดีนี่
ไม่ได้ถือว่าเป็นอันดับหนึ่ง
ประชาชนต่างหากล่ะที่เป็นอันดับหนึ่ง”.
คนสนิทคู่ใจได้เขียนโพยเป็นตัวย่อว่า
“People is No.(number) One”.
แต่เอสตร้าด้าได้เอาไปอ่านว่า
“People is no one”.
นิธิ เอียวศรีวงศ์
:
ที่พูดว่าเราหัวเราะเพราะความต่ำต้อยกว่า
ผมไม่รู้ว่าอะไรมาก่อนระหว่างการหัวเราะให้แก่ความต่ำต้อยกว่า
หรือเราต้องการให้เขาต่ำต้อยกว่า
เราจึงหัวเราะ.
เพราะผมขอย้ำในสิ่งที่ อ.วัลลภ
พูดเมื่อสักครู่นี้ว่า,
ที่ผมเคยเขียนเอาไว้คือ
การทำให้คนอื่นกลายเป็นตัวตลกเพื่อทำลายความศักดิ์สิทธิ์ของเขา.
ผมจำได้ว่า เมื่อตอนที่
รสช.ยึดอำนาจ แล้วตัวหัวหน้าของ
รสช.
มาออกทีวีแล้วก็พูดออกมาว่า”เฮ้ย
เดี๋ยวเอาใหม่”.
ผมว่ามันเจ๊งตั้งแต่นาทีนั่นแล้ว
เพราะว่าถ้าคุณยึดอำนาจบ้านเมือง
แล้วมาบอกว่าเอาใหม่
มันตลกสิ้นดี
เพราะคนไทยไม่สามารถรับผู้ปกครองที่ตลกได้.
อาจารย์คำรณ :
ในทางละครได้บอกว่าเอาไว้ว่า
บางทีการหัวเราะนี่ไม่จำเป็นต้องใช้เหตุผล
ไม่ต้องใช้ตรรกะ
แต่การหัวเราะนี่อาจจะเป็นโรคติดต่อกันได้.
เคยไม่ครับว่าเวลาที่เรานั่งล้อมวง
แล้วมีการเริ่มหัวเราะ
คนในวงก็จะหัวเราะตามๆกันไปหมด
…โดยไม่ต้องคิดอะไรปล่อยให้มันเป็นโรคติดต่อ
แต่หมายความว่า
ถ้าเผื่อว่าจะเป็นการหัวเราะอย่างนั้น
เราต้องปล่อยตัวเราเอง
เราต้องถอดหัวโขน ถอดหน้ากาก
แล้วก็วาง แล้วก็ปล่อยมันไป.
แล้วหลังจากทำอย่างนั้นได้
เราหัวเราะเราจะรู้สึกสบายใจ
โล่งใจ.
วัลลภ แม่นยำ :
มีคำถามที่ว่า
อารมณ์ขันนั้นมีเพศไหมครับ ?
คือผมสังเกตุว่า
คนที่พูดตลกหรือมีอารมณ์ขันนั้น
ส่วนมากมักจะเป็นผู้ชาย.
ผมถามว่าผู้หญิงมีอารมณ์ขันไหมครับ
?
วานิช
จรุงกิจอนันต์ :
(หลังจากเงียบกันไปพักหนึ่ง
คุณวานิชก็หยิบไมค์ฯ
ขึ้นมาร้องเพลง)
…เดี๋ยวนี้เธอเป็นเบอร์หนึ่ง
ไม่นานก็ถึงเบอร์สี่
คนนั้นจูบทีคนนี้จูบที
อีกไม่กี่ปีก็บ๊วย
พอเสียทรงหมดสาว
ก็เหมือนเสื้อเก่าขึ้นคาน
ต้องติดร้านขายค้าอยู่ที่หน้าโรงหวย
แล้วหล่อนก็ต้องคอยเปิดตุ่ม
ให้ผู้ชายเขาจุ่มกระบวย.
ผู้เข้าร่วมสนทนา
: คำถามที่ว่า
ผู้หญิงมีอารมณ์ขันไหม ?
คำถามนี้ไม่น่าจะตั้งขึ้นมา
เพราะว่าผู้ชายก็คน
ผู้หญิงก็คนเหมือนกัน.
อย่างที่ทำงานผู้หญิงเยอะ
เพราะเป็นครูด้วยกัน
เราก็มีการเล่าเรื่องขำๆกัน
แต่ที่คิดว่าผู้หญิงต้องมีอารมณ์ขันที่สุดก็คือ”เรื่องในครอบครัว”
เพราะว่าถ้าผู้หญิงไม่มีอารมณ์ขัน
โลกนี้ต้องวิบัติไปแล้วล่ะ.
เพราะว่าคนในครอบครัวของเราจะสร้างแรงกดดันต่างๆขึ้นมา
ทำให้เครียดได้หลายๆอย่าง
การที่สังคมยังอยู่ดี
อาศัยอารมณ์ขันของผู้หญิงช่วยเยอะ
เรื่องที่จะกลายเป็นความรุนแรง
เราก็ใช้เรื่องอารมณ์ขันเป็นการช่วยผ่อนคลายไปซะ
มองในแง่มุมซึ่งเบาบางลง
อาจจะหัวเราะให้กันได้
ตลกใส่กันได้.
คิดว่าการที่สังคมเป็นอย่างนี้
อยู่ด้วยกันได้อย่างสันติ
ผาสุกกันแบบนี้
อาศัยอารมณ์ขันของผู้หญิง.
คิดว่าไม่ต้องลงรายละเอียดนะคะ
เพราะใครที่มีครอบครัวก็น่าจะต้องรับรู้
ว่าตรงนี้คืออะไร.
…หลังจากนั้นก็มีการตั้งข้อสังเกตุกันต่างๆหลายหลาก
เช่น
สังคมต้องการอารมณ์ขันเพราะเครียดใช่ไหม
? หรือเดี๋ยวนี้
อารมณ์ขันต้องเสียเงินไปซื้อหามากันแล้ว
เช่นติดตามรายการ talk show
ต่างๆที่ตลกๆ เหล่านี้เป็นต้น
…มีการพูดถึงสังคมไทยเป็นสังคมที่มีอารมณ์ขัน
เป็นอารมณ์ขันทางภาษาต่างๆ
อย่างเช่นของพ่อเพลงแม่เพลงเก่าๆ
ซึ่งก็ไม่ได้แบ่งเพศว่าต้องเป็นเพศชายหรือเพศหญิง
…เรื่องขำๆส่วนใหญ่เป็นเรื่องใต้สะดือ
การที่ผู้หญิงไม่กล้าไปร่วมวงด้วยก็เพราะกลัวว่าคนอื่นจะหาว่าตนเป็นพวกที่เชี่ยวชาญ
จึงทำให้แกล้งทำเป็นไม่ค่อยเข้าใจ
หรืออย่างตลกคำผวนที่สัปดน
ก็ทำเป็นไม่รู้เรื่อง
อันนี้อาจเป็นแนวป้องกันทางวัฒนธรรมอย่างหนึ่ง
ผู้เข้าร่วมสนทนา
:
จะขอเล่าเจี้ย(เรื่องตลกในภาษาเหนือ)ให้ฟังเรื่องหนึ่ง
ซึ่งอันนี้เป็นเจี้ยที่มาจากคนกรุงเทพฯเน้อ…
หมู่เฮาบางคนอาจจะได้ฟังมาจากคนกรุงเทพฯกันแล้ว
…เจี้ยมีว่า,
มีฝรั่งซึ่งมีอายุหน่อย
ไปนอนโฮงยา เปิ้นไม่สบายนะ
เปิ้นเป็นคนมีสตางค์ได้จ้างพยาบาลมาดูแล
พยาบาลมาดูแลนี่เวลาตอนเย็นๆก็จะมีการเช็ดเนื้อเช็ดตัว
ฝรั่งนี้เปิดหมดครับ
เปิดหมดทั้งตัว
บ้านเฮาเรียกว่าเปิดควอย
เหมือนกับละอ่อนเวลาเล่นน้ำเปิดควอยหมด
เล่นน้ำม่วนครับ.
พยาบาลที่มาเช็ดตัวที่เฒ่าหน่อย
หลังจากเช็ดเสร็จก็มาเล่ารือว่า
ไอ้ฝรั่งคนป่วยนี้มันสักครับ
เปิ้นสักที่ไอ้ตัวสำคัญ
มีข้อความว่า “เดวิด”.
อันนี้เล่ารือกันไปทั่วโรงพยาบาลฯ
ว่า
ฝรั่งนอนป่วยนี่สักคำว่า”เดวิด”.
ที่นี้พยาบาลสาวๆก็อย่างหัน(อยากเห็น)ว่าฝรั่งนี้มักนสักแต๊เหรอ.
พยาบาลสาวๆก็ขออาสาไปเช็ดตัวบ้าง
บอกว่า”อีป้าฉันขอไปเช็ดตัวให้ฝรั่งนี่เน้อ”
พยาบาลนี้อายุสักประมาณซาวปายครับ(ยี่สิบกว่าๆ).
พยาบาลสาวก็ไปเช็ด…
เช็ดเสร็จแล้วก็ปิ๊กออกมา.
พยาบาลทั้งหลายก็รีบมาถามว่า
“มันสัก”เดวิด”อย่างที่ป้าว่าก่อ”.
อีน้อยพยาบาลสาวออกมาก็บอกว่า
“ไม่ใช้อีป้า
มันบ่ได้สักว่า”เดวิด”น่ะ,
มันสักว่า “แด่เธอด้วยชีวิต”.
…………..
