The midnight University

ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับสื่อและสังคม
สมเกียรติ ตั้งนโม : แปลและเรียบเรียง

หมายเหตุ : บทความนี้ยาวประมาณ 5 หน้า แปลและเรียบเรียงมาจากหนังสือ Media and Society เขียนโดย Michael O'Shaughnessy,
Jane Stadler. Oxford University Press, Second edition, 2002 (ข้อมูลจากบทที่ 1 Defining the Media)

1. Defining the Media (นิยามความหมายเกี่ยวกับสื่อ)
สื่อ(media) เป็นศัพท์คำหนึ่งที่ถูกใช้โดยทั่วไป แต่ความหมายที่แท้จริงของมันคืออะไร?

คำว่า"สื่อ"เป็นคำที่คลุมถึงเรื่องทั้งหมดของระบบการสื่อสารสมัยใหม่ ยกตัวอย่างเช่น ภาพยนตร์ โทรทัศน์ วิทยุ หนังสือพิมพ์ นิตยสาร การโฆษณา และสื่อที่ใช้ในการโต้ตอบกันอย่างหลากหลาย อย่างเช่นพวก interactive multimedia. นอกจากนี้เรายังสามารถรวมเอาเรื่องของวิดีโอเกมส์ คอมพิวเตอร์ โทรศัพท์มือถือ เพจเจอร์ อินเตอร์เน็ต และ virtual reality แม้กระทั่งตุ๊กตาสัตว์เลี้ยงทามากอชิ(tamagochi toy pets)เข้ามารวมไว้ด้วยได้

การนิยามเกี่ยวกับสื่อเป็นเรื่องที่ไม่ง่าย เพราะสื่อได้มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาด้วยพัฒนาการของรูปแบบใหม่ๆและเทคโนโลยี. แต่อย่างไรก็ตาม มันมีอัตลักษณ์อยู่จำนวนหนึ่ง และพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ รวมถึงปัจจัยที่เป็นตัวกำหนดทางสังคมและเศรษฐกิจซึ่งได้มาวางเค้าโครงให้สื่อต่างๆเป็นไป และสิ่งเหล่านี้สามารถที่จะนำพาเราไปสู่นิยามความหมายเกี่ยวกับ"สื่อ"ได้

อัตลักษณ์ต่างๆของสื่อ (Media Characteristics)

- สื่อ คือระบบการสื่อสารต่างๆของมนุษย์
- สื่อ ใช้กระบวนการต่างๆทางเทคโนโลยีอุตสาหกรรมเพื่อผลิตสารต่างๆ(messages)ขึ้นมา
- โดยทั่วไป สื่อมีเป้าหมายที่จะบรรลุถึงผู้รับจำนวนมาก และด้วยเหตุนี้บางครั้งจึงถูกอ้างในฐานะที่เป็นปฏิบัติการทางด้านสื่อสารมวลชน โดยผ่าน"การผลิตจำนวนมาก"ที่เรียกว่า mass production; ความสำเร็จของสื่อ บ่อยครั้งถูกสร้างขึ้นบนความนิยมชมชอบ
- ปกติแล้ว สื่อมีจุดมุ่งหมายที่จะยอมให้มีการสื่อสารข้ามระยะทาง(และข้ามเวลา)ระหว่างผู้คน หรือยินยอมให้มีการสื่อสาร ซึ่งผู้ส่งไม่ได้ต้องการให้เป็นปัจจุบัน ดังเช่นที่การสื่อสารจะมีการบันทึกรายการเอาไว้ล่วงหน้า และทำการถ่ายทอดสัญญานทีหลัง
- สื่อได้รับการเรียกขานว่า"สื่อ" เพราะโดยแท้จริงแล้ว พวกมันอยู่ในระหว่างกลางนั่นเอง หรือเป็นกระบวนการตรงกลางของสายโซ่ของการสื่อสารอันนี้(media หมายถึง middle ในภาษาลาติน); มันคือลัทธิจักรกลนิยมที่เชื่อมต่อระหว่างผู้ส่งและผู้รับสารทั้งหลาย
- พัฒนาการของสื่อได้รับผลกระทบโดยผลประโยชน์ทางการพาณิชย์ที่ยอมรับว่า สื่อโดยศักยภาพแล้ว เป็นอุตสาหกรรมที่ให้ผลกำไรสูง

พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ (Historical Developments)
มันมีช่วงเวลาและประวัติศาสตร์ที่สำคัญๆอยู่หลายช่วงในพัฒนาการเกี่ยวกับสื่อดังนี้ :

1. สื่อหลักที่สำคัญอันแรกในวัฒนธรรมตะวันตกก็คือ เรื่องของการพิมพ์ในราวคริสตศตวรรษที่ 16 ซึ่งได้น้อมนำไปสู่การผลิตซ้ำและการกระจายตัวของข้อมูลและความบันเทิงโดยผ่านหนังสือ สิ่งพิมพ์ขนาดเล็ก(pamphlets) และหนังสือพิมพ์. พัฒนาการของการผลิตกระดาษขึ้นมาเป็นจำนวนมาก ได้ช่วยให้ผลิตผลที่อออกมาของสื่อเพิ่มจำนวนมากขึ้น

2. ช่วงระหว่างคริสตศตวรรษที่ 18-19 การปฏิวัติทางด้านอุตสาหกรรมในยุโรป ได้มองเห็นรูปแบบใหม่ๆของพลังและการผลิตที่น้อมนำไปสู่พัฒนาการที่รวดเร็วมากขึ้นเกี่ยวกับเทคโนโลยีการพิมพ์. ในเวลาเดียวกันนั้น ได้มีการปฏิวัติในระบบการคมนาคมต่างๆ เช่น ทางรถยนต์ รางรถไฟ และการลำเลียงทางน้ำ. การเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่สำคัญและรูปแบบใหม่ของการผลิตทางด้านอุตสาหกรรม นำไปสู่การเจริญเติบโตอย่างมากมายเกี่ยวกับจำนวนประชากรในเมืองและแบบแผนใหม่ๆเกี่ยวกับการทำงานและการพักผ่อนหย่อนใจ. อุปสงค์หรือความต้องการสำหรับการสื่อสารที่รวดเร็วเกี่ยวกับข้อมูลและความบันเทิง ได้เพิ่มจำนวนความสามารถในการอ่านออกเขียนได้มากขึ้นเป็นเงาตามตัว

3. ในช่วงปลายของคริสตศตวรรษที่ 19 และในช่วงครึ่งแรกของคริสตศตวรรษที่ 20 ได้เห็นถึงการแตกตัวอย่างขนานใหญ่ของระบบการสื่อสารและเทคโนโลยีมากขึ้น ซึ่งได้มีผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของพวกเราในหลายๆทาง. การปรากฎตัวของภาพถ่าย ภาพยนตร์ การบันทึกเสียง วิทยุ และต่อมาคือโทรทัศน์; พัฒนาการเกี่ยวกับโทรศัพท์ และโทรเลข; และระบบต่างๆที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วพร้อมๆกันเกี่ยวกับการเดินทาง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง รถยนต์ รถไฟ และเครื่องบิน ทั้งหมดได้ร่วมกันไปกับการเปลี่ยนแปลงแผนที่เกี่ยวกับวัฒนธรรมของมนุษย์ไปตลอด. ผู้คนดำรงอยู่ในระบบอุตสาหกรรม ประเทศต่างๆที่พัฒนาแล้วยอมรับสิ่งเหล่านี้ทั้งหมดในฐานะที่เป็นเงื่อนไขพื้นฐานสำหรับชีวิตมนุษย์. สื่อคือต้นตอที่สำคัญของความรู้และความบันเทิง และเป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างที่แท้จริงเกี่ยวกับความเป็นอยู่ของพวกเรา. ได้มีการประเมินว่า ในช่วงชีวิตถัวเฉลี่ย 70 ปี เป็นไปได้ว่าชาวตะวันตกคนหนึ่งจะใช้เวลาประมาณ 7 ปีเต็มไปกับการดูโทรทัศน์. และเมื่อพวกเราแยกแยะการใช้เวลาที่เกี่ยวพันอยู่กับการสื่อสารทางด้านคอมพิวเตอร์ (CMC) [computer-mediated communication), ถัวเฉลี่ยแล้วแต่ละคนจะใช้เวลาไปประมาณ 10% ของชีวิตไปกับการโฟกัสอยู่กับหน้าจอภาพ, เพื่อบริโภคสื่อที่มีรูปแบบแตกต่างหลากหลาย. ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเกี่ยวพับการพูดคุย(chatting)และการส่งสารต่างๆด้วยโทรศัพท์มือถือ อีเมล์, การโต้คลื่นหรือการช็อปปิ้งบนอินเตอร์เน็ต การฟังเพลงจากแผ่นซีดีหรือวิทยุอินเตอร์เน็ต(internet radio)ในขณะที่กำลังทำงานกับเครื่องคอมพิวเตอร์พีซี, ดาวน์โหลดข่าวสารออนไลน์, การมีส่วนร่วมในอินเตอร์เน็ทแบงกิ้ง และตกอยู่ในโฆษณาออนไลน์ หรือกำลังดูรายการอย่าง Survivor บนจอโทรทัศน์ และล็อคออนเข้าไปสู่ระบบอินเตอร์เน็ตเพื่อตรวจสอบเกี่ยวกับพัฒนาการระหว่างเรื่องราวต่างๆ, สื่อที่เป็นภาพเหล่านี้ล้วนมีอยู่ทั่วไปทุกหนทุกแห่งในชีวิตสมัยใหม่. แต่อย่างไรก็ตาม การเข้าถึงสื่อก็ยังไม่ได้เป็นไปอย่างเสมอภาคทั่วโลก ผู้คนจำนวนมากและหลายๆวัฒนธรรมยังคงยังคงไม่สามารถเข้าถึงสื่อเป็นการส่วนตัวได้ ไม่ว่าจะเป็นโทรศัพท์ โทรทัศน์ หรือคอมพิวเตอร์

4. นับจากปี ค.ศ.1980 และดังที่เราเคลื่อนคล้อยเข้าสู่คริสตศตวรรษที่ 21, เรากำลังเผชิญหน้าและประสบกับการปฏิวัติอีกครั้งในเรื่องของการสื่อสาร - นี้คือผลอันเนื่องมาจากพัฒนาการของเทคโนโลยีสมัยใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ชิพคอมพิวเตอร์. ดาวเทียมและการสื่อสารผ่านสายเคเบิล, โทรทัศน์ระบบดิจิตอล, คอมพิวเตอร์, วิดีโอเกมส์, ภาพเสมือนจริง(virtual reality), และอินเตอร์เน็ตกำลังเปลี่ยนแปลงแบบแผนเกี่ยวกับพฤติกรรมของเราอีกครั้งหนึ่ง, วิธีการของเราเกี่ยวกับการเข้าถึงความรู้, ความบันเทิง, และวิธีการมองโลกของเรา รวมถึงปฏิกริยาโต้ตอบกับอีกคนหนึ่ง จริงๆแล้ว เรากำลังอยู่ในโลกของสื่อนั่นเอง

ปัจจัยที่เป็นตัวกำหนดทางสังคมและเศรษฐกิจ (Economic and Social Determinants)
พัฒนาการต่างๆเหล่านี้ขึ้นอยู่กับการใช้ประโยชน์ทางด้านเทคโนโลยีอุตสาหกรรมเพื่อผลิต ส่ง และรับสาร. แต่อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีมิได้เกิดขึ้นมาจากมนต์วิเศษแต่อย่างใด. บรรดานักวิเคราะห์สื่อทั้งหลายได้ตั้งคำถามทำนองว่า: อะไรที่เป็นตัวก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางด้านเทคโนโลยีและการพัฒนาต่างๆ? อะไรเป็นสาเหตุให้สื่อเป็นไปในหนทางอย่างที่พวกมันเป็นอยู่เช่นในปัจจุบัน? และอะไรคือตัวที่มากำหนดพวกมัน?

คำตอบหลักๆคือ สื่อต่างๆได้พัฒนาขึ้นมาในกรอบโครงร่างทางด้านเศรษฐกิจและสังคม โดยมีปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคมเป็นตัวกำหนด

การเปลี่ยนแปลงทางด้านสื่อส่วนใหญ่เกิดขึ้นภายในระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม ด้วยเหตุนี้พัฒนาการของพวกมันจึงได้รับอิทธิพลด้วยแรงกระตุ้นต่างๆเกี่ยวกับผลกำไร: พวกมันได้รับการพัฒนาขึ้นในลักษณะที่เป็นส่วนตัว เป็นเรื่องของผลประโยชน์เกี่ยวกับการทำเงิน. ประวัติศาสตร์ของสื่อได้แสดงให้เห็นว่า การเปลี่ยนแปลงทางด้านเทคโนโลยีโน้มเอียงที่จะได้รับการทำให้สัมฤทธิผลเมื่อพวกมันถูกมองเป็นเรื่องของการให้ผลกำไรได้

แต่อย่างไรก็ตาม ข้อสังเกตคือว่า รัฐบาลต่างๆได้ให้ความเอาใจใส่เกี่ยวกับพลังที่เป็นศักยภาพของสื่อ และพยายามที่จะรักษาการควบคุมบางอย่างเอาไว้โดยผ่านกฎหมายการเซ็นเซอร์ การให้ใบอนุญาต และดังที่เรียกกันว่า public ownership of the media (สื่อที่เป็นเจ้าของโดยสาธารณชน)

ในความสัมพันธ์กับเรื่องของโทรทัศน์ ผลลัพธ์ของความพยายามอันนี้ที่จะรักษาการควบคุมเหนือพลังอำนาจของสื่อเอาไว้ บ่อยครั้ง เป็นระบบที่มีการแบ่งแยกออกเป็นสองส่วนในการเป็นเจ้าของสื่อ คือ การเป็นเจ้าของโดย"สาธารณชน"และโดย"เอกชน"(public and private ownership):

อย่างเช่น ในออสเตรเลีย สถานีโทรทัศน์ ABC เป็นระบบการกระจายสื่อที่เป็นเจ้าของโดยสาธารณะ ขณะที่สถานีโทรทัศน์ช่อง 7, 9, และ 10 (รวมทั้งสัญญานดาวเทียมและเคเบิล)ทั้งหมดเป็นเจ้าของโดยเอกชน: ในสหราชอาณาจักร(อังกฤษ) สถานีโทรทัศน์ BBC เป็นของสาธารณะ ขณะที่ ITV, ช่อง 4 และ 5 สัญญานดาวเทียมและเคเบิลทีวีเป็นของเอกชน. และถ้าหันมาดูที่สหรัฐอเมริกา ส่วนใหญ่ของสถานีโทรทัศน์ในสหรัฐฯเป็นเจ้าของโดยเอกชน หรือเป็นอิสระ

โดยทั่วไป สื่อของเอกชนจัดหาทุนให้กับตัวเองโดยการโฆษณา และด้วยเหตุนี้มันจึงเชื่อมโยงกับการผลิตและการบริโภคทางด้านเศรษฐกิจ และมันมีขนาดที่ใหญ่กว่าระบบสาธารณะมาก แต่พวกมันยังคงผูกพันอยู่กับกฎหมายส่งเสริมและป้องกันต่างๆเกี่ยวกับเรื่องของความเหมาะสม และการยอมรับที่จะถูกตรวจสอบควบคุม โดยผ่านกฎหมายที่บัญญัติขึ้นโดยรัฐบาล

พัฒนาการทางด้านเทคนิคและวิทยาศาสตร์ ซึ่งได้ช่วยสนับสนุนต่อการพัฒนาทางด้านสื่อ(หนึ่งในรายล่าสุดคือการทำให้โทรทัศน์เป็นระบบดิจิตอล) ตัวของพวกมันเองได้ถูกกำหนดโดยปัจจัยอื่นๆ ยกตัวอย่างเช่น ความต้องการเทคโนโลยีเกี่ยวกับการสงคราม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในสงครามโลกครั้งที่ 1 และ 2 รวมทั้งช่วงสงครามเย็น ซึ่งได้มาช่วยสนับสนุนต่อนวัตกรรมใหม่ๆในด้านสื่อเป็นอย่างมาก

พัฒนาการเกี่ยวกับเทคโนโลยีทางด้านกล้องถ่ายวิดีโอในช่วงต้นๆเป็นตัวอย่าง เป็นสิ่งที่สัมพันธ์กันกับการใช้ประโยชน์ของมันสำหรับการควบคุมตรวจตราทางด้านการทหารของอเมริกัน. อินเตอร์เน็ต, เคเบิลทีวี, และเทคโนโลยีดาวเทียม แรกเริ่มเดิมทีนั้นก็ได้รับการพัฒนาขึ้นมาเพื่อกองทัพเป็นสำคัญ

เพราะเหตุแห่งเรื่องผลประโยชน์อันไม่เปลี่ยนแปลงและความสัมพันธ์เชิงอำนาจ ที่ได้มีอิทธิพลต่อเนื้อหาและการตีความเกี่ยวกับเนื้อหาของสื่อ คำถามต่างๆเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างสื่อ ผลกำไร และความเป็นเจ้าของ จึงเป็นสิ่งสำคัญและได้สร้างพื้นฐานสำหรับการศึกษาทางด้านเศรษฐศาสตร์การเมืองเกี่ยวกับสื่อ(the political economy of the media)ขึ้นมา

สรุป (conclusion)
ขณะที่ความสลับซับซ้อนเกี่ยวกับสื่อได้สร้างนิยามความหมายต่างๆที่ค่อนข้างยุ่งยากขึ้นมา นิยามความหมายสั้นๆต่อไปนี้จะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งสำหรับการเป็นจุดเริ่มต้นอันหนึ่งในการทำความเข้าใจเรื่องของสื่อ :

สื่อได้รับการพัฒนาขึ้นมาทางด้านเทคโนโลยี และรูปแบบเกี่ยวกับการสื่อสารของมนุษย์ที่ทำกำไรได้ทางเศรษฐกิจ ซึ่งได้รับการครอบครองเป็นเจ้าของโดยสาธารณชนและโดยเอกชน สื่อสามารถถ่ายทอดข้อมูลและความบันเทิงข้ามกาลเวลาและสถานที่ไปยังผู้คนกลุ่มใหญ่ได้

การถ่ายทอดข้อมูลอันนี้ไม่ได้เป็นไปในลักษณะทางเดียว บรรดาผู้รับเกี่ยวกับสารที่สื่อออกมาได้ถูกนำไปเกี่ยวข้องกับกระบวนการสื่อสารด้วย ในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของวงจรย้อนกลับที่มีอิทธิพลต่อการผลิตสื่อ. ขณะที่มันเป็นจริงด้วยว่า รูปแบบของสื่อเป็นจำนวนมาก อย่างเช่น โทรทัศน์ วิทยุ ภาพยนตร์ และหนังสือพิมพ์ มีการไหลเลื่อนที่ไม่สมดุลกันของการสื่อสาร จากด้านหนึ่งคือผู้ส่งสารไปสู่อีกด้านหนึ่งของผู้รับสารที่มีเป็นจำนวนมาก

การเกิดขึ้นมาของรูปแบบสื่อในลักษณะโต้ตอบกันได้หรือ interactive media forms ได้เปลี่ยนแปลงพลวัตอันนี้ แม้กระทั่งโทรทัศน์ วิทยุ และหนังสือพิมพ์ ผู้รับสารได้ช่วยสนับสนุนบางสิ่งบางอย่างต่อการแลกเปลี่ยนทางการสื่อสารดังกล่าว (เริ่มต้นโดยผ่านกระบวนการเกี่ยวกับความหมายที่สร้างขึ้นมา และยังผ่านเรตติ้งหรือจำนวนผู้ดู, การวิจัย, การ talk-back (หมายถึงการสื่อสารสองทาง), จดหมายถึงบรรณาธิการ, และกลไกการย้อนกลับอื่นๆ)

จากแบบจำลองอันหนึ่งถึงแบบจำลองจำนวนมากเกี่ยวกับการสื่อสารมวลชน มันได้รับการเปลี่ยนรูปไปด้วย โดยความก้าวหน้าทางด้านเทคโนโลยี ดังที่เราจะได้สัมผัสต่อไป…

(สนใจอ่านต่อบทที่ 2 คลิกที่นี่)

ไปหน้าแรกของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน I สมัครสมาชิก I สารบัญเนื้อหา I ประวัติ ม.เที่ยงคืน

webboard(1) I webboard(2)

e-mail : ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

หากประสบปัญหาการส่ง e-mail ถึงมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจากเดิม
~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

ให้ส่งไปที่ใหม่คือ
~~midnight2545(at)yahoo.com~~
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจะได้รับจดหมายเหมือนเดิม

สำหรับสมาชิกที่ต้องการ download ข้อมูล อาจใช้วิธีการง่ายๆดังต่อไปนี้

1. ให้ทำ hyper text ข้อมูลทั้งหมด
2. copy ข้อมูลด้วยคำสั่ง Ctrl + C
3. เปิด word ขึ้นมา (microsoft-word หรือ word pad)
4. Paste โดยใช้คำสั่ง Ctrl + V
จะได้ข้อมูลมา ซึ่งย่อหน้าเหมือนกับต้นฉบับทุกประการ
(กรณีตัวหนังสือสีจาง ให้เปลี่ยนสีเป็นสีเข้มในโปรแกรม Microsoft-word)