๑. เกียรติยศและศักดิ์ศรีแห่งฐานันดรที่สี่
ในยุคที่สื่อซึ่งเราถือกันว่าเป็นฐานันดรที่สี่ กำลังตกเป็นจำเลยว่าเป็นต้นเหตุของความวุ่นวายทั้งหลายที่เกิดขึ้นในบ้านเมืองในปัจจุบัน โดยไม่รู้ว่าวันใดจะถูกกฎหมายบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉินฯเล่นงานเอานั้น ผมจึงอยากจะนำเรื่องที่เกี่ยวกับสื่อที่ถูกมาตรการทางกฎหมายเล่นงานจนถึงกับต้องติดคุกติดตารางมาเล่าสู่กันฟัง

อันว่าอาชีพนักข่าวหรือนักหนังสือพิมพ์นั้นเป็นอาชีพที่เกิดขึ้นใหม่เมื่อประมาณร้อยกว่าปีมานี้เอง ซึ่งชาวยุโรปในสมัยโบราณมีการนับ "ฐานันดรศักดิ์" โดยแบ่งการนับคนออกเป็น 3 ฐานันดรศักดิ์ หรือที่เรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า ESTATE นั่นเอง

ส่วนที่จะมาเกี่ยวข้องกับนักข่าวหรือนักสือพิมพ์ก็คือ ในส่วนของการประชุมรัฐสภาของอังกฤษซึ่งในรัฐสภาของอังกฤษจะประกอบไปด้วยฐานันดรศักดิ์ทั้งสามคือ

สาเหตุที่ทำให้เกิดมีคำว่า ฐานันดรที่สี่ อันหมายถึงผู้ประกอบอาชีพหนังสือพิมพ์ หรือนักข่าวมีที่มา คือ วันหนึ่งเมื่อร้อยกว่าปีที่ผ่านมาได้มีการประชุมรัฐสภาอังกฤษ นายเอ็ดมันด์ เบิร์ก สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรคนหนึ่ง ลุกขึ้นอภิปรายในรัฐสภา โดยในการอภิปรายมีตอนหนึ่งที่นายเอ็ดมันด์ เบิร์ก ได้กล่าวขึ้นว่า "ในขณะที่เราทั้งหลายที่เป็นฐานันดรใดฐานันดรหนึ่ง ทั้งสามกำลังประชุมกันอยู่นี้เราพึงคำนึงไว้ด้วยว่า บัดนี้ได้มีฐานันดรที่สี่เกิดขึ้นแล้ว และฐานันดรนั้นกำลังฟังการประชุมของเราอยู่ ณ ที่นี้ด้วย"

เมื่อนายเอ็ดมันด์ เบิร์ก ได้พูดขึ้นดังนี้แล้วเขาก็ชี้มือไปยังกลุ่มคนหนังสือพิมพ์ ซึ่งได้พากันมานั่งฟังการประชุม ณ ที่ที่ทางการได้จัดให้ไว้โดยเฉพาะ นับแต่นั้นมากลุ่มบุคคล หรือ คณะบุคคลที่ประกอบอาชีพหนังสือพิมพ์หรือนักข่าวก็ได้ชื่อว่าพวก "ฐานันดรที่สี่" จนตราบเท่าทุกวันนี้

ที่ยกเรื่องฐานันดรทั้งสี่มาเสียยืดยาวก็เนื่องเพราะว่าผมได้อ่านข่าวที่น่าสนใจอย่างยิ่งข่าวหนึ่ง ซึ่งเป็นเรื่องเกี่ยวกับการที่ศาลแขวงวอชิงตัน สั่งขังนักข่าวของหนังสือพิมพ์นิวยอร์กไทมส์ เพราะเหตุไม่ยอมเปิดเผยแหล่งข่าว โดยเมื่อวันพุธที่ 6 กรกฎาคม ที่ผ่านมา หัวหน้าผู้พิพากษาศาลแขวงวอชิงตัน ทอมัส โฮแกน ได้สั่งจำคุกนางจูดิธ มิลเลอร์ ผู้สื่อข่าวหนังสือพิมพ์นิวยอร์กไทมส์ หลังจากเธอยืนยันรักษาคำมั่นสัญญาที่ได้ให้ไว้กับแหล่งข่าวว่า เธอจะไม่เปิดเผยตัวคนให้ข่าว

โดยคณะลูกขุนกำลังพยายามไต่สวนว่าเจ้าหน้าที่คนใดในรัฐบาลบุช เป็นผู้เปิดเผยชื่อของจารชนซีไอเอให้แก่สื่อมวลชน ผู้พิพากษาโฮแกนบอกว่านางมิลเลอร์ต้องอยู่ในคุกไปจนกว่าจะยอมบอกว่าใครเป็นคนให้ข่าว หรือจนกว่าจะพ้นสมัยของลูกขุนชุดนี้ ซึ่งจะดำรงตำแหน่งไปจนสิ้นเดือนตุลาคม

คดีนี้เป็นที่ถกเถียงกันมากในเรื่องเสรีภาพของสื่อมวลชน เพราะนางมิลเลอร์บอกกับผู้พิพากษาว่า นางไม่ต้องการถูกจำคุก แต่ไม่มีทางเลือกอื่นใดนอกจากปกป้องแหล่งข่าวด้วยจิตสำนึกส่วนตน และยืนหยัดในเสรีภาพของสื่อมวลชน "หากนักข่าวไม่ได้รับความเชื่อมั่นไว้วางใจในเรื่องการรักษาความลับ นักข่าวก็ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ แล้วสื่อเสรีก็จะไม่มี" นางกล่าวชัดถ้อยชัดคำด้วยน้ำเสียงเด็ดเดี่ยวภายในห้องพิจารณาคดี ซึ่งมีผู้เข้าฟังแน่นขนัด ซึ่งรวมถึงสามีและหัวหน้ากองบรรณาธิการของนางด้วย

นางบอกกับผู้พิพากษาว่าจะไม่ให้การในคดีนี้
"ดิฉันไม่ได้ให้คำมั่นเรื่องการปกปิดชื่อแหล่งข่าวอย่างชุ่ยๆ เมื่อดิฉันให้สัญญากับแหล่งข่าวแล้ว ดิฉันต้องยึดมั่นในคำสัญญา หากดิฉันไม่ยึดมั่น ดิฉันจะคาดหวังให้ใครๆ เชื่อในคำพูดของดิฉันได้อย่างไร" นางกล่าว "ข้าแต่ศาลที่เคารพ ในคดีนี้ดิฉันไม่สามารถสับปลับเพื่อให้ตัวเองพ้นคุกได้ คำมั่นสัญญาที่จะปกปิดแหล่งข่าวต้องได้รับการเคารพ มิฉะนั้น นักข่าวจะสูญเสียความน่าเชื่อถือ แล้วสังคมจะเป็นฝ่ายสูญเสียในท้ายที่สุด"

นายแพทริก ฟิตซ์เจอรัลด์ อัยการ ต้องการรู้ว่าใครในรัฐบาลบุชเป็นผู้เปิดเผยชื่อ นางวาเลอรี พลาเม เจ้าหน้าที่ปฏิบัติการลับของซีไอเอแก่สื่อมวลชนเมื่อปี 2546 ทั้งนี้ สามีนักการทูตของนางพลาเมกล่าวว่า เจ้าหน้าที่ในรัฐบาลบุชเป็นผู้เปิดเผยชื่อภรรยาของตน เพราะตนวิจารณ์รัฐบาลในเรื่องสงครามอิรัก

ข่าวล่าสุดของคดีนี้ปรากฏว่าถึงแม้ว่า แหล่งข่าวของนางมิลเลอร์ยินยอมที่จะให้เปิดเผยชื่อของตนแล้วก็ตาม แต่นางมิลเลอร์ยังยืนหยัดในหลักการที่จะไม่เปิดเผยชื่อแหล่งข่าวต่อไป เพราะวงการสื่อมวลชนถือว่า การใช้แหล่งข่าวที่ปกปิดนามจริงเป็นสิ่งสำคัญในการรายงานข่าว เช่น การเปิดโปงพฤติกรรมไม่ชอบมาพากลอย่างกรณีคดีวอเตอร์เกต ซึ่งได้โค่นเก้าอี้ประธานาธิบดีริชาร์ด นิกสัน ตลอดจนการเผยแพร่เอกสารของเพนตากอนว่าด้วยสงครามเวียดนาม

จากคดีตัวอย่างนี้เมื่อหันย้อนกลับมาดูฐานันดรสี่ของไทยเราก็พบว่าได้มีการประกาศจริยธรรมแห่งวิชาชีพหนังสือพิมพ์ โดยสภาการหนังสือพิมพ์แห่งชาติเช่นกันเมื่อปี ๒๕๔๑ ซึ่งมีบางข้อเกี่ยวกับการปกปิดแหล่งข่าว หรือแนวทางการเสนอข่าวไว้อย่างน่าสนใจ คือ

ส่วนความหมายของคำว่าฟาสซิสม์ (fascism) นั้นมาจากศัพท์ภาษาลาตินว่า Fasces แปลว่า การผูกไว้ด้วยกัน ซึ่งมุสโสลินีให้ความหมายว่า คือการผูกมัดอำนาจรัฐกับอำนาจบรรษัท (Fascism should be called corporation since it is the merger of state and corporate power)

เคมาล อตาเติร์ก ผู้เผด็จการชาวตุรกี ก็ใช้ชาตินิยมผนึกชาวเติร์กแล้วเข่นฆ่าชาวกรีกและอาร์เมเนียนเป็นเรือนแสน บังคับให้ประชาชนแต่งตัวแบบสากลนิยม เลิกประเพณีเก่าแก่เปลี่ยนอักษรจากอาหรับเป็นโรมัน ฯลฯ จนเป็นเหตุในตุรกีไม่สงบมาจนถึงปัจจุบัน

ส่วนในของเอเชียเราก็เริ่มด้วยญี่ปุ่นในช่วงสงครามโลก ทหารได้ยึดอำนาจรัฐ ยกเลิกระบบประชาธิปไตย รุกรานจีนแล้วนำประเทศเข้าสู่ความพินาศในสงครามโลกครั้งที่ 2

หันกลับมาดูประเทศไทยเรา จอมพล ป.พิบูลสงคราม ได้ก่อตั้งรัฐเผด็จการทหารแบบญี่ปุ่นขึ้น แล้วใช้วิธีการโฆษณาชวนเชื่อปลุกระดมความหลงชาติ คลั่งชาติ สร้างรัฐนิยม เช่น การใส่หมวกแบบฝรั่ง รณรงค์ให้เลิกกินหมากหรือแม้กระทั่งปลุกความเชื่อว่า "เชื่อผู้นำชาติพ้นภัย" ห้ามการเรียนการสอนภาษาจีน เพราะหวาดกลัวอิทธิพลของคอมมิวนิสต์จีน

ที่ร้ายที่สุดก็คือการนำประเทศไทยเข้าฝ่ายอักษะ ประกาศสงครามกับฝ่ายสัมพันธมิตร แล้วยังส่งกองทัพเข้ายึดดินแดนบางส่วนของประเทศเพื่อนบ้าน ภายหลังเมื่อฝ่ายอักษะแพ้สงคราม หากไม่มี"เสรีไทย"มาช่วยกอบกู้สถานการณ์ไว้แล้ว ไทยเราก็คงอยู่ในภาวะการณ์ของการเป็นประเทศผู้แพ้สงครามตกเป็นเชลยศึกของฝ่ายอักษะเป็นแน่

เมื่อสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลง มุสโสลินีถูกจับยิงเป้าแล้วแขวนศพประจาน ฮิตเลอร์ฆ่าตัวตาย และนายพลโตโจถูกแขวนคอ บ้านเมืองของเขากลับสู่ภาวะประชาธิปไตย แต่ของไทยเรากลับไม่เป็นเช่นนั้น จอมพล ป. กลับคืนสู่อำนาจและถูกรัฐประหารโดยจอมพลสฤษดิ์ จนต้องหนีออกนอกประเทศไป และเมื่อจอมพลสฤษดิ์สิ้นชีวิตลงก็ถูกยึดทรัพย์โดยจอมพลถนอมที่ครองอำนาจคู่กับจอมพลประภาส จวบจนเกิดเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 จึงได้สิ้นอำนาจลง และก็ถูกยึดทรัพย์อีกเช่นกัน

เหตุการณ์ต่างๆก็ทำท่าว่าจะไปด้วยดี หากไม่มีเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 และรสช.เกิดขึ้น แต่เมื่อเกิดเหตุพฤษภาทมิฬ 2535 แล้วก็ดูเหมือนว่าลัทธิฟาสซิสม์จะสิ้นชีพไปจากเมืองไทยแล้ว แต่เมื่อมาพิเคราะห์ถึงสถานการณ์บ้านเมืองของไทยในปัจจุบันแล้ว จะเห็นได้ว่าแทบไม่ต่างกับเหตุการณ์ในอดีตแต่อย่างใดเลย เพียงแต่เปลี่ยนรูปแบบใหม่จากการยึดอำนาจโดยทหาร มาเป็นการยึดอำนาจแบบเบ็ดเสร็จโดยนายทุนไม่กี่ตระกูลเท่านั้นเอง

นโยบายต่างๆไม่ว่า การที่ต้องเชื่อฟังท่านผู้นำตามมาตรการมงฟอร์ต หรือการใช้มาตรการรุนแรง การฆ่าตัดตอน การอุ้มฆ่าหรือล่าสุดก็คือการออกกฎหมายปิดปากที่เปรียบเสมือนกับการปิดประตูตีแมวไม่ให้คนนอกเข้าไปรู้เห็น ไม่ให้เสียงที่ร้องโหยหวนจาการทารุณกรรมดังออกไปข้างนอก ฯลฯ นั้นไม่ต่างกับยุคสมัยที่ฟาสซิสม์ครองเมืองแต่อย่างใด

กงล้อประวัติศาสตร์มักจะหมุนย้อนกลับมาเวียนรอบอีกเสมอ หากยังปฏิบัติในรูปรอยเดิมและบทสุดท้ายของผู้นำที่ใช้อำนาจเกินขอบเขตไม่ว่าจะเป็นมุสโสลินี ฮิตเลอร์ โตโจ จอมพล ป. จอมพลถนอม จอมพลประภาส เป็นอย่างไรบ้าง ย่อมเป็นบทเรียนที่ดีและมีตัวอย่างให้เห็นมาแล้วในอดีต
แล้วเรายังจะเดินรอยตามอยู่อีกหรือ