Document number 625

คลิกไปหน้า homepage มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน

วิกฤตอนาคตอันใกล้
การเมืองเรื่องการใช้น้ำ-รัฐบาลที่ชอบเล่นของแพง
สุมนมาลย์ สิงหะ : เขียน
โครงการสิทธิชุมชนภาคเหนือตอนบน ลุ่มน้ำแม่แตงล่าง

หมายเหตุ : บทความนี้ได้รับมาจากผู้เขียน เดิมชื่อ
ทักษิโนมิกค์ : รัฐบาลที่ชอบเล่นของแพง
200,000-400,000 ล้านบาท กับการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ : เกษตรกรไทยได้อะไร ?
เผยแพร่บนเว็ปไซต์นี้ครั้งแรกเมื่อวันที่ ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๔๘
(บทความทั้งหมดยาวประมาณ 5.5 หน้ากระดาษ A4)

บทนำ
ระหว่างบรรยากาศการสอบสวนสินบนการจัดซื้อเครื่องตรวจวัตถุระเบิด CTX 9ooo สนามบินหนองงูเห่า การตัดถนน รวมทั้งการเปิดบ้านเพื่อประกวดมิสยูนิเวิส รัฐบาลอัดฉีดเม็ดเงินจำนวน 250 ล้านบาท ฝากฝ่ายเอกชนเสีย 650 ล้านบาทฝุ่นเพิ่งจางลง การทุ่มเงินงบประมาณ 200,000-400,000 ล้านบาท ในแผนการจัดการน้ำทั้งระบบ หรือแผนงานจัดการทรัพยากรน้ำแบบบูรณาการยังเป็นตัวเลขที่ฮือฮาน่าจับตามอง เมื่อคราวครม.สัญจรที่บุรีรัมย์เมื่อวันที่16-17 พฤษภาคม 2548 ได้หยิบยกเอาแผนการจัดการนำร่องน้ำปิงและน้ำมูล ก่อนผลักดันเพื่อพิจารณาเข้าครม.7 มิ.ย.2548 ไล่เรียงมาถึงครม.สัญจรเยือนพะเยาในวันที่ 13-14 มิถุนายนที่ผ่านมา ลองมาคลี่แผนให้เห็นภาพดังนี้

แผนงานบริหารจัดการทรัพยากรน้ำบูรณาการ ประกอบด้วย

1. แผนการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำแบบบูรณาการ, 23 กรกฎาคม 2546 (คณะกรรมการน้ำแห่งชาติ)

2. แผนรวมการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ในพื้นที่ลุ่มน้ำปิง 2546 (กรมทรัพยากรน้ำ)

3. แผนโครงข่ายระบบท่อส่งน้ำ 2548 (กรมทรัพยากรน้ำ)

4. โครงการพัฒนาโครงข่ายน้ำและการเกษตรแบบบูรณาการ หรือโครงการน้ำแก้จน 2546 (กระทรวงเกษตร - กรมชลประทาน)

5. แนวทางการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 2547 โดย สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

แผนงานทั้งห้าโดยเนื้อในไม่ไม่ได้มีความแตกต่างกันมากนัก มีข้อเสนอหลักเรื่องโครงข่ายระบบท่อ (Water Grid system ) เชื่อมเมืองกับอุตสาหกรรม การผันน้ำระหว่างลุ่มน้ำและแผนการดึงน้ำจากประเทศเพื่อนบ้าน ทุกแผนงานมีมูลค่า 200,000-400,000 ล้านบาท โดยเชื่อมโยงกับยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศ ยุทธศาสตร์การพัฒนาพื้นที่และกลุ่มจังหวัด

ทั้งนี้หากเจาะลึกแผนรวมการจัดการทรัพยากรน้ำลุ่มน้ำปิง อันเป็นแผนนำร่องที่มีความก้าวหน้าที่สุดในแง่ระยะเวลาแผนงานถึง 20 ปี ตลอดจนในช่วง 2 ปีที่ผ่านมา มีการจัดประชุมกับชาวบ้านลุ่มน้ำปิงเพื่อประชาสัมพันธ์ถึงแผนงาน แผนรวมการจัดการทรัพยากรน้ำลุ่มน้ำปิงคิดจากลุ่มน้ำเจ้าพระยาเป็นหลัก ซึ่งเป็นผลต่อเนื่องจากเงินกู้เอดีบี (Asian Development Bank) เมื่อปี 2542 เริ่มศึกษาโดย สำนักงานคณะกรรมการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (ตุลาคม 2544) สิ้นสุดโดยกรมทรัพยากรน้ำ (พฤษภาคม 2546) บริษัทที่ปรึกษา คือ บริษัทปัญญา คอนซัลแตนต์ จำกัด ได้มีข้อเสนอดังนี้

1. แผนงานระยะยาว 20 ปี (2547-2566) 6 แผนงาน (10,632 โครงการ) ได้แก่ แผนการพัฒนาแหล่งน้ำ, แผนการบรรเทาน้ำท่วม, แผนการบรรเทาปัญหาภัยแล้ง, แผนการบริหารจัดการน้ำ, แผนอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรน้ำ, แผนการจัดการมลพิษทางน้ำ แต่ละแผนงานประกอบด้วยมาตรการที่ใช้สิ่งก่อสร้างและไม่ใช้สิ่งก่อสร้าง ในวงเงินรวม 128,479.98 ล้านบาท

* แผนระดับลุ่มน้ำ 103,489.75 ล้านบาท
* แผนระดับท้องถิ่น 24,990.23 ล้านบาท
* งบประมาณสำหรับการก่อสร้างรวม 101,931.72 ล้านบาท(79%)

2. แผนบริหารจัดการน้ำ (มาตรการที่ไม่ใช้สิ่งก่อสร้าง): ตัวอย่างโครงการ

- โครงการศึกษาเพื่อกำหนดราคาค่าน้ำ ค่าบริหารจัดการน้ำที่เหมาะสมสำหรับการใช้น้ำเพื่อกิจกรรมต่างๆ (15 ล้านบาท)

- โครงการศึกษาลุ่มน้ำวิกฤตด้านการใช้น้ำ เพื่อกำหนดขอบเขตพื้นที่การจัดสรรน้ำตามสิทธิและความต้องการใช้น้ำในกิจกรรมต่างๆและจัดทำบัญชีผู้ใช้น้ำ (25 ล้านบาท)

- โครงการศึกษาแนวทางในการกำหนดสิทธิ์การใช้น้ำ กฎระเบียบข้อบังคับ (40 ล้านบาท)

- แผนงานศึกษาปรับปรุงร่างกฎหมาย พรบ.น้ำแห่งชาติ เพื่อให้สามารถรองรับการจัดสรรน้ำตามสิทธิ

3. แผนการพัฒนาแหล่งน้ำ ได้แก่ อ่างเก็บน้ำเขื่อนแม่แตง, โครงการเพิ่มปริมาณน้ำให้อ่างเก็บน้ำเขื่อนแม่กวง(โดยการผันน้ำจากน้ำแม่แตง), โครงการเพิ่มปริมาณน้ำต้นทุนให้เขื่อนภูมิพล(ผันน้ำจากน้ำเมย-สาละวิน), เขื่อนคลองวังเจ้า, เขื่อนคลองสวนหมาก, ฝายกำแพงเพชร

4. แผนการบรรเทาปัญหาภัยแล้ง เช่น เขื่อนแก่งเสือเต้น อ่างเก็บน้ำเขื่อนแม่ขาน, อ่างเก็บน้ำแม่หอย, อ่างเก็บน้ำเขื่อนห้วยหวาย, อ่างเก็บน้ำเขื่อนห้วยหก รวมมูลค่าแผนงานทั้งสิ้น 270,000 ล้านบาท

แผนงานเน้นประโยชน์เรื่องยกระดับรายได้เกษตรกร และเพิ่มพื้นที่ชลประทาน 60 ล้านไร่ จากเดิม 22.7 ล้านไร่ทั่วประเทศ คาดว่าจะใช้ระยะเวลาถึง 163 ปี ถ้าใช้แนวทางเดิม กระทรวงทรัพยากรฯ คิดว่าจะใช้ระยะเวลาเพียง 23 ปี แต่ต้องใช้งบประมาณมหาศาลข้างต้น

จึงนำเสนอ โครงการชลประทานน้ำท่อ (water grid system) วงเงินเรือน 400,000 ล้านบาท ให้ประโยชน์ 579,000 ครัวเรือน มีรายได้ 1 แสน 9 หมื่นบาท ต่อปี อันเป็นอภิมหาโปรเจคที่ต้องมีการพัฒนาระบบท่อซึ่งมีต้นทุนค่าใช้จ่ายเรื่องการลงทุนค่าท่อ และพลังงานในการสูบน้ำเพิ่มขึ้น

ความเห็นนี้สอดคล้องกับร่างความเห็นกับข้อเสนอแนะเกี่ยวกับ :water grid: ความเป็นไปได้และความคุ้มค่าในการลงทุนของสภาที่ปรึกษาระบุว่า การจำแนกสมรรถนะที่ดินที่เหมาะสมสำหรับการชลประทาน ปรากฎว่ามีอยู่เพียง 38 ล้านไร่เท่านั้น ดังนั้นประเด็นค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นของเกษตรกร ควรต้องมีการตรวจสอบและยอมรับจากเกษตรกรในพื้นที่อย่างจริงจัง ก่อนการพัฒนาโครงการต่อเนื่องจากสมัยนายสุวิทย์ คุณกิตติ รัฐมนตรีกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในรัฐบาลทักษิณชุดหนึ่ง

กรณีภาคเหนือการผันน้ำจากสาละวินไปเขื่อนภูมิพล และการผันน้ำกก อิง น่านไปเขื่อนสิริกิตต์ ประกอบด้วยแผนงานโครงข่ายน้ำ13 ข่าย ซึ่งยังไม่มีความชัดเจนเรื่องงบประมาณ แต่คาดการณ์ได้ว่าในช่วง 20-30 ปีต่อไปนี้ จะมีคนมีงานทำเพิ่มขึ้น 24,000 คน โดยเฉพาะคนทำงานสาขาวิศวกรรม และการก่อสร้าง

ปัจจุบันความพยายามผลักดันโครงการผันน้ำแม่แตง-แม่งัด-แม่กวง และเขื่อนแม่ขาน จ.เชียงใหม่ ได้สร้างความขัดแย้งระหว่างกลุ่มผู้ใช้น้ำแตง และน้ำกวง ชาวบ้านแม่ขนิลใต้กับชาวบ้านสันป่าตอง กล่าวอีกทางคือ กลุ่มคนได้รับผลกระทบและกลุ่มคนได้ประโยชน์ ขยับเข้าใกล้จุดประทุที่แหลมคมมากขึ้น

ข้อสังเกตุประเด็นร่วมงบประมาณ 4 แสนล้าน

หนึ่ง มีมูลค่าสูงมาก งบประมาณก่อสร้างทั้งหมด 76% แต่ไม่เสนอให้ชัดถึงแผนงาน และรีบเร่ง ดำเนินการ ทุกแผนงานพูดถึงการนำน้ำไปรองรับการเจริญเติบโตของอุตสาหกรรม

สอง กระบวนการกำหนดแผนงาน โครงการยังคงเป็นกระบวนการของหน่วยงานราชการ

สาม แผนงานอ้างประโยชน์ด้านการชลประทานและการยกระดับรายได้ โขง ชี มูล water grid system และอีกหลายโครงการในทำนองเดียวกัน

สี่ ศักยภาพการผลิตภาคเกษตรเรามีไม่ถึง เกษตรกรมีรายได้สุทธิเท่าไหร่ ต้นทุนผันน้ำกก-อิง-น่าน มีราคา13บาทเมื่อมาที่เจ้าพระยา หากโครงการผันน้ำเป็นจริง ทั้งยังไม่แก้ปัญหาเก่า ท่ามกลางการคัดค้านทักท้วง ทวงถามของภาคส่วนต่างๆ โดยเฉพาะภาคเกษตรที่ต้องพึ่งพาความสมบูรณ์ทรัพยากรน้ำ คำถามต่อภาคเกษตรว่า

1. การรับผิดชอบต่อความล้มเหลว

2. การยอมรับภาระการจ่ายน้ำ เกษตรกรต้องรู้ว่าตนเองต้องรับผิดชอบเท่าไหร่ หากไม่มีของฟรีอีกต่อไป แล้วมันเท่าไหร่ละ เมื่อทิศทางของการผลักให้เกษตรกรผู้ใช้น้ำต้องรับภาระ

3. การยกระดับรายได้สุทธิเท่าไหร่

4. ความโปร่งใสต่อโครงการ การป้องกันการคอร์รัปชั่นอย่างเป็นระบบ

5. สำหรับการผันน้ำทั้งในและนอกประเทศ มันต้องส่งผลกระทบด้านอุทกวิทยา การไหลของปลายน้ำ การทำประชาพิจารณ์ (EIA) มันไม่สามารถทำเป็นจุดๆ ควรทำประชาพิจารณ์เป็นชุด ทั้งหมด

6. สิทธิการใช้น้ำในระบบท่อจะเปลี่ยนไปอย่างไร บทเรียนรูปธรรม เมื่อบริษัทอีสวอร์เตอร์ บริษัทแปรรูปน้ำขยายไปยังเขตอุตสาหกรรมภาคตะวันออก ได้สัมปทานอ่างเก็บน้ำหนองปลาไหล อ่างเก็บน้ำดอกกราย สิทธิการใช้น้ำของเกษตรกรถูกเบียดบังจากระบบท่อ ที่เชื่อมโยงถึงกันหมด มีระบบท่อเชื่อมลุ่มน้ำไปยังอีกลุ่มน้ำหนึ่ง ท่อใหญ่ขนาดรถสิบล้อ 2-3 คันวิ่ง สิทธิการใช้น้ำอยู่ที่ใคร น้ำในท่อเป็นของใคร

7. กระบวนการมีส่วนร่วมจะเกิดขึ้นได้อย่างไร เพราะว่าเป็นแผนที่หน่วยงานต่างๆ เขียนขึ้น

8. แผนทั้งหมดดึงน้ำในระบบมาใช้เพื่อภาคเกษตร และอุตสาหกรรม ประชาชนที่คนอาศัยความสมบูรณ์ของการใช้น้ำ ริมแม่น้ำ ป่าบุงป่าทาม พวกนี้จะถูกทำลาย และไม่มีการพูดถึงการชดเชยสิ่งที่สูญเสียไป ไม่มีแผนไหนพูดถึงเรื่องนี้

แม้แผนงานทั้งหมดยากเย็นที่เอาเข้า ครม. และทำอะไรไม่ได้มาก เพราะว่ารัฐบาลทักษิณ ชินวัตร พูดมาสองปีแล้วไม่มีเงินลงทุนต้องให้เอกชนเข้ามาสัมปทาน ปัญหาเดิมอย่างกรณี อีสวอร์เตอร์ บริษัทแปรรูปน้ำสัญชาติอังกฤษ เมื่อเกิดการคัดค้านน้ำผ่านท่อ เราไม่ได้จ่ายค่าน้ำ แต่ต้องจ่ายค่าผ่านท่อ ซื้อน้ำจากกรมชลประทาน 9.50 บาท น้ำดิบยังไม่ได้ทำอะไร ค่าผ่านท่อราคาก็ 3-4 บาทแล้ว ขายให้นิคมอุตสาหกรรมราคา 6 บาท มันถึงจะคุ้มทุน

หรือภาคเกษตรจำต้องเข้าสู่ระบบเกษตรแบบพันธะสัญญาอย่างเข้มข้น (Intensive sub-contract) นำไปสู่การขาดอิสระในการต่อรองกับพ่อค้าคนกลาง นายทุน การสูญเสียทักษะ ความชำนาญ ความหลากหลายทางชีวภาพและวัฒนธรรม และความเสื่อมถอยของอำนาจในการจัดการทรัพยากรของชุมชน เหล่านี้เป็นเงื่อนงำการทำลายเกษตรกรรายย่อยไทย

ล่าสุดบริษัทจัดการและพัฒนาทรัพยากรน้ำภาคตะวันออกจำกัด (มหาชน) หรืออีสวอร์เตอร์ โดยนางธิดารัชต์ ไกรประสิทธิ์ ผู้อำนวยการฝ่ายการเงินและทรัพยากรบุคคล เปิดเผยว่า บริษัทมีแผนปรับโครงสร้างรายได้ให้สมดุลมากขึ้น จากปัจจุบันที่รายได้ส่วนใหญ่มาจากการขายน้ำดิบและน้ำประปา ปีหน้าบริษัทจะผลิตและจำหน่ายเครื่องกรองภายใต้ตราสินค้าตนเอง เพื่อเจาะถึงผู้บริโภคภายในครัวเรือนโดยตรง

นอกจากนี้บริษัทยังเสนอตัวเข้าไปเป็นผู้ก่อสร้างและบริหารระบบประปาตามเกาะสำคัญต่างๆ เช่น เกาะช้าง เกาะกูด เกาะพีพี เกาะเต่ารวมทั้งภูเก็ต และแหล่งท่องเที่ยวอื่นๆ เพื่อรองรับการใช้น้ำประปาที่สูงขึ้น (ข่าวสด, วันที่ 20 มิถุนายน 48, หน้า 8) ขณะเดียวกันกับปริมาณน้ำในอ่างเก็บน้ำดอกราย และหนองปลาไหลลดลง ได้มีการตกลงต้องให้ภาคอุตสาหกรรมลดการใช้น้ำลง 40% (ข่าวสด, 20 มิ.ย. 2548)

เหตุผลเบื้องหลังของแผนงานบริหารจัดการทรัพยากรน้ำแบบบูรณาการ ผูกโยงทางด้านการเมืองไม่พ้นหาเสียงหรือขายฝัน โดยใช้คำว่า "แล้ง" ลืมความจริงแง่หนึ่งที่ว่า ภูมิภาคเขตร้อนชื้นบ้านเราตามเส้นละติจูด อย่างน้อยหนึ่งปี 3-4 เดือนเราจะแล้งฝนกันตามปกติ

ประกอบกับสภาพแวดล้อมที่ประเทศเพื่อนบ้านกำลังสร้างเขื่อนกักเก็บน้ำกันครึกโครมคือ จีน เวียดนาม และลาว การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำของรัฐบาล แม้ว่าดำเนินไปบนพื้นฐานรัฐธรรมนูญมาตรา 84 ที่ว่าภารกิจของรัฐในการจัดหาน้ำให้กับภาคเกษตรและภาคการผลิตอื่นๆ และอีกหลายมาตราที่ระบุว่าการดำเนินงานของรัฐบาลต้องตั้งอยู่บนความโปร่งใส และกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน ชุมชนและภาคประชาสังคม (มาตรา 56 58 59 79)

เมื่อพิจารณาการผลักดันโครงการขนาดใหญ่ มูลค่าเป็นแสนล้านจากทั้งสามหน่วยงานได้แก่ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, และสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ พบว่าหน่วยงานทั้งหมดให้ความสำคัญกับการผลักดันโครงการอย่างเป็นรูปธรรมโดยเร็วที่สุด มากกว่าตระหนักเรื่องความโปร่งใส การให้ข้อมูลอย่างถูกต้องครบถ้วน และพัฒนาการกระบวนการมีส่วนร่วมของสังคม สาเหตุสำคัญสืบเนื่องมาจากระบบบริหารงานรัฐบาลแบบเบ็ดเสร็จ ส่งผลให้ฝ่ายการเมืองและหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องทั้งหมด ต่างทำงานเพื่อรักษาสถานภาพของหน่วยงานเป็นสำคัญ

เห็นได้ชัดว่านอกจากการบริหารจัดการทรัพยากรสาธารณะจะตกไปอยู่ภายใต้
การบริหารจัดการของกระทรวง ทบวง กรม ยังอ้าแขนรับให้บริษัทเอกชนข้ามชาติเข้ามาจัดการทรัพยากรทั้งๆที่ยังไม่แก้ปัญหาเก่า ปัญหาใหม่เข้ามาซ้ำเติม เกษตรกรไทยจะได้อะไรยังมองไม่เห็น แต่สูญเสียอะไรนั้นเริ่มส่อเค้าชัดเจน

++++++++++++++++++++++

อ้างอิง

1 เอกสารเผยแพร่ประกอบการเสวนา เรื่อง "ความเห็นภาคประชาสังคมแผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำของรัฐ ก่อนการประชุม ค.ร.ม.สัญจร16-17 พฤษภาคม 2548"

2 แนวทางการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ โดย สำนักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ,2547

3 แผนงบประมาณทรัพยากรน้ำเชิงบูรณาการลุ่มน้ำปิงตอนบน ประจำปีงบประมาณ2549
สำนักงานคณะอนุกรรมการลุ่มน้ำปิงตอนบน งานทรัพยากรน้ำภาคที่1 กรมทรัพยากรน้ำ

สารบัญข้อมูล : ส่งมาจากองค์กรต่างๆ

ไปหน้าแรกของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน I สมัครสมาชิก I สารบัญเนื้อหา 1I สารบัญเนื้อหา 2 I สารบัญเนื้อหา 3
ประวัติ ม.เที่ยงคืน

webboard(1) I webboard(2)

e-mail : ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

หากประสบปัญหาการส่ง e-mail ถึงมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจากเดิม
~~midnightuniv(at)yahoo.com~~

ให้ส่งไปที่ใหม่คือ
~~midnight2545(at)yahoo.com~~
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนจะได้รับจดหมายเหมือนเดิม

มหาวิทยาลัยเที่ยงคืนกำลังจัดทำบทความที่เผยแพร่บนเว็ปไซคทั้งหมด กว่า 620 เรื่อง หนากว่า 8200 หน้า
ในรูปของ CD-ROM เพื่อบริการให้กับสมาชิกและผู้สนใจทุกท่านในราคา 120 บาท(รวมค่าส่ง)
เพื่อสะดวกสำหรับสมาชิกในการค้นคว้า
สนใจสั่งซื้อได้ที่ ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~ หรือ
~~midnight2545(at)yahoo.com~~

สมเกียรติ ตั้งนโม และคณาจารย์มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
(บรรณาธิการเว็ปไซค์ มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน)
หากสมาชิก ผู้สนใจ และองค์กรใด ประสงค์จะสนับสนุนการเผยแพร่ความรู้เพื่อเป็นวิทยาทานแก่ชุมชน
และสังคมไทยสามารถให้การสนับสนุนได้ที่บัญชีเงินฝากออมทรัพย์ ในนาม สมเกียรติ ตั้งนโม
หมายเลขบัญชี ~~xxx-x-xxxxx-x~~ ธนาคารกรุงไทยฯ สำนักงานถนนสุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม่
หรือติดต่อมาที่ ~~midnightuniv(at)yahoo.com~~ หรือ ~~midnight2545(at)yahoo.com~~