ต่อจากบทความลำดับที่ 515 (คลิกกลับไปอ่านบทความที่ 515)

เกษียร เตชะพีระ : ผมจะพูดเรื่องหมากัดกันเหมือนกัน เพียงแต่ว่าวิธีการคิดและทำความเข้าใจในเรื่องหมากัดกันของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืนกับของผมอาจจะต่างกันเล็กน้อย ผมเองอยากจะเริ่มจากหลักรัฐศาสตร์ คือสถานการณ์ปัจจุบันไม่ค่อยดีเท่าไร เมื่อนึกถึงความเปรียบเรื่อง"หมากัดกัน" กล่าวคือ

เรามีหมาป่าที่กำลังสู้กับหมาจิ้งจอก หมาป่ามีข้อเสนอที่ชัดเจนว่า พวกเราควรทิ้งสมองไว้ที่บ้าน แล้วไปเลือกหมาป่ามาปกครองในวันที่ 6 กพ. ขณะที่ฝูงหมาจิ้งจอกทั้งหลายยังตกลงกันไม่ได้ว่าใครจะเป็นหัวหน้าฝูง

สิ่งที่จะพูดต่อไปนี้จะรวมศูนย์ไปที่หมาป่าเป็นหลัก เพราะคิดว่ามันน่ากลัวกว่า

ผมอยากจะเริ่มต้นโดยเรื่องอย่างสองอย่างที่ธรรมศาสตร์ แถวๆที่ผมสอนหนังสือ ที่ธรรมศาสตร์รังสิตมีป้ายมาติดแถวโรงอาหาร เดาว่าเป็นฝีมือนักศึกษา มีข้อความดังนี้ "400 เสียงเป็นเผด็จการ?" คล้ายๆกับว่า จำเป็นหรือที่ 400 เสียงจะเป็นเผด็จการ. ขณะเดียวกันที่ผมสอนวิชาสัมนาการเมืองไทย ก็มีนักศึกษาคนหนึ่งในชั้น คือเรากำลังพูดถึงระบอบทักษิณและรัฐบาลทักษิณ เขาก็โพล่งขึ้นมาว่า "ถ้าไม่พอใจรัฐบาลทักษิณ ครบ 4 ปี ก็อย่าไปเลือกอีกก็แล้วกัน"

ผมเอาทั้ง 2 เรื่องนี้มาโยงกัน เพราะคิดว่ามีฐานคิดที่โยงกันอยู่ คือในแง่หนึ่งจะว่าไป ไม่ว่า"400 เสียงเป็นเผด็จการหรือ?" หรือว่า"ถ้าไม่พอใจรัฐบาลทักษิณ พอครบ 4 ปี ก็อย่าไปเลือกอีกก็แล้วกัน" คิดว่าถูกตามหลักประชาธิปไตยทั้งคู่ คืออย่าว่าแต่ได้ 400 จาก 500 เสียงเลย ต่อให้ได้เป็น 420, 450, หรือกว่านั้น โดยตัวจำนวนเสียงเอง ก็ไม่ทำให้ใครหรือรัฐบาลจากการเลือกตั้งชุดไหนเป็นเผด็จการ ถ้าดูแค่ตัวจำนวนเสียง

เพราะเป็นธรรมดาของระบอบประชาธิปไตยเสียงข้างมาก ที่ผู้ปกครองซึ่งจะเข้ามากุมอำนาจต้องมีเสียงข้างมากในการเลือกตั้ง ไม่ว่าจะมากหน่อย ม๊ากมาก หรือมากฉิบหายก็ตามที อย่างไรก็ตาม ถ้ามากขนาด 499 หรือ 500 เต็ม ก็ออกจะผิดสังเกตไปหน่อย คือคนอาจทักว่าชัดจะเหมือนกับประชาธิปไตยรวมศูนย์ ภายใต้การนำของพรรคคอมมิวนิสต์

หรือว่าถ้ารัฐบาลทักษิณชนะการเลือกตั้งรอบใหม่วันที่ 6 กพ.นี้ และขึ้นครองอำนาจอีก ก็ต้องถือว่าประชาชนส่วนใหญ่ได้เปล่งเสียงสวรรค์ของตนแล้ว หากใครฟังแล้วไม่ถูกหูในเสียงสวรรค์นั้น อีก 4 ปีข้างหน้าก็อย่าไปเลือกอีกก็แล้วกัน
กล่าวคือ ข้อสังเกตทั้งสอง ถูกต้องตามหลักการได้มาซึ่งอำนาจผ่านการเลือกตั้ง และหลักการปกครองด้วยเสียงข้างมาก ซึ่งสองหลักนี้ล้วนเป็นส่วนหนึ่งของระบอบประชาธิปไตย เพียงแต่ว่ามันถูกแค่ครึ่งหนึ่งเท่านั้น ถูกต้องหากมองประชาธิปไตยเพียงแค่ซีกเดียวหรือส่วนเดียว คือซีกหลักการได้มาซึ่งอำนาจ แต่ประชาธิปไตยในฐานะระบอบและกระบวนการทางการเมือง การปกครอง มีอีกซีกหนึ่งซึ่งสำคัญไม่น้อยไปกว่ากัน กระทั่งในบางด้านอาจสำคัญมากกว่าวิธีการได้มาซึ่งอำนาจด้วยซ้ำ คือ ซีกที่เกี่ยวกับหลักการใช้อำนาจ

หมายความว่า เมื่อชนะการเลือกตั้งและได้อำนาจมาแล้ว เราต้องดูว่า 4 ปีที่ผ่านมา รัฐบาลได้ใช้อำนาจไปอย่างไรและบนพื้นฐานของผลงานในอดีต 4 ปีที่ผ่านมา หากรัฐบาลชนะเลือกตั้งได้อำนาจเข้ามาอีกหน, 4 ปีข้างหน้าคณะผู้กุมอำนาจชุดเดียวกันนี้ ส่อท่าทีว่าจะใช้อำนาจไปอย่างไร ผมคิดว่ามีหลัก 2 ประการในการเป็นเกณฑ์ตรวจสอบการใช้อำนาจของรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งแบบประชาธิปไตย

ในเกณฑ์ตรวจสอบการใช้อำนาจ 2 ประการนี้ อันแรก,ทำตามสัญญานโยบายในตอนเลือกตั้งหรือเปล่า อันที่สอง,ทำตามกฎกติกาของรัฐธรรมนูญหรือเปล่า ผมคิดว่าข้อหลังสำคัญกว่าข้อแรก กล่าวคือ ข้อแรกที่ว่ารักษาสัญญาเชิงนโยบายที่ให้ไว้ตอนหาเสียงหรือไม่ ถ้าเราตรวจสอบแล้วพบว่าเบี้ยว บิดพริ้วสัญญา พูดอย่างทำอย่าง ไม่น่าไว้วางใจ เราก็แก้ไขได้โดยหนหน้าก็อย่าไปเลือก

แต่ว่าเกณฑ์ข้อหลังเรื่องกฎกติกาขั้นพื้นฐาน มันสำคัญเสียจนกระทั่งหากแม้นใครละเมิดเข้าแล้ว แค่หนหน้าอย่าไปเลือกเขาก็ยังไม่พอจะแก้ไขเลย เพราะมันเท่ากับละเมิดกฎกติกาพื้นฐานของความสัมพันธ์ทางอำนาจ และการดำรงชีวิตอยู่ร่วมกันทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตยเลยทีเดียว คือถ้าคุณไปละเมิดสิ่งนั้นเข้า ไม่เพียงแต่คุณไม่น่าไว้วางใจเท่านั้น แต่คุณได้ทำลายข้อตกลงขั้นพื้นฐานของการอยู่ร่วมกันระหว่างคุณ ในฐานะผู้ปกครอง กับเราในฐานะผู้ถูกปกครองลงไปด้วย

พูดอย่างนี้ฟังดูเข้าใจยาก ผมอยากเปรียบว่า"เหมือนกับชีวิตคู่" แง่มุมได้มาซึ่งอำนาจก็เหมือนกับการได้เมียมา ขณะที่แง่มุมของการใช้อำนาจก็เหมือนกับวิธีการที่เราในฐานะที่เป็นสามี ปฏิบัติต่อเมียหลังจากนั้น. แน่นอน เกี่ยวกับวิธีการได้เมียมา การเข้าตามตรอก ออกตามประตู เกี้ยวพาราสี ชนะใจเจ้าสาว สู่ขอ จ่ายสินสอดทองหมั้นตามประเพณี ย่อมดีกว่า ชอบธรรมกว่าการฉุดคร่า ข่มขืน

ก็เหมือนกับชนะเลือกตั้งย่อมดีกว่าการยึดอำนาจมาด้วยการรัฐประหารอยู่ดี แต่ต่อให้สู่ขอตามประเพณีก็ตาม หากอยู่ด้วยกันแล้ว พอเจ้าประคุณสามีซ้อมเช้าซ้อมเย็น เถียงก็ตบ ขัดใจก็เตะ สินสมรสคิดจะริบไปใช้คนเดียวก็ริบ เอะอะก็ตะคอกถามว่า"เมียกูหรือเปล่า" หวาดระแวงว่าจะนอกใจฝักใฝ่ชายชู้อยู่เสมอ หรือไปรับเงินต่างชาติอย่างนี้นะครับ เผลอๆก็ไปคว้าเอาไม้กอล์ฟมาฟาดเอาๆปางตาย แบบนี้ต่อให้ได้เมียมาโดยการสู่ขอตามประเพณี แต่ก็ถือว่าเป็นสามีที่สอบตก เลวร้ายและอันตรายอย่างยิ่ง

ครั้นเมียจะกลับใจขอหย่า เพื่อว่าเลือกคู่รอบหน้า จะไม่เลือกมันมาทำผัวอีกแล้ว ก็อาจจะสายเกินไป คือตายคามือหรือคาตีนของผัวปัจจุบันเสียก่อน ไม่ทันรอดชีวิตไปเลือกผัวใหม่

กฎกติกาขั้นพื้นฐานของชีวิตคู่ฉันใด กฎกติกาขั้นพื้นฐานของชีวิตการเมืองก็ฉันนั้น กล่าวคือรัฐบาล ต่อให้มาจากการเลือกตั้งโดยประชาชนเสียงข้างมาก ก็ต้องมีอำนาจจำกัด มิได้มีอำนาจสมบูรณ์เหมือนระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชในอดีต อำนาจของผัวในชีวิตคู่จะต้องถูกจำกัดโดยสิทธิของเมียฉันใด อำนาจเสียงข้างมากของรัฐบาลในระบอบประชาธิปไตย ก็จะต้องถูกจำกัดโดยสิทธิของประชาชนฉันนั้น โดยเฉพาะสิทธิเหนือร่างกาย ชีวิต และทรัพย์สิน

ต่อให้รัฐบาลมีเสียงมากเท่าไร อำนาจต้องหยุดลงตรงนี้ ตรงเส้นที่เริ่มเข้าสู่เขตสิทธิเหนือร่างกาย ชีวิต และทรัพย์สินของประชาชน กฎกติกาที่ว่านี้บางทีเราก็เรียกว่า "หลักนิติรัฐ" หรือ Rule of Law มีร่างทรงรูปธรรมคือรัฐธรรมนูญ และอันนี้แหละเป็นตัวจำแนกความแตกต่างขั้นมูลฐานระหว่างระบอบ 2 อย่าง คือระบอบอำนาจอาญาสิทธิ์ไร้ขีดจำกัดที่มาจากการเลือกตั้ง กับระบอบประชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ, 2 อย่างนี้ไม่เหมือนกัน

บนเกณฑ์คิดอย่างนี้ ถ้าเราดูผลงานการใช้อำนาจ 4 ปีที่ผ่านมาของรัฐบาลทักษิณ ตามเกณฑ์ 2 ข้อข้างต้น ในแง่การรักษาและทำตามสัญญาหาเสียงเชิงนโยบาย เขาอาจจะไม่ได้ทำครบทุกข้อ แต่เขาทำได้มากและโดดเด่น ผิดแผกแตกต่างจากรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งในอดีต อย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน พวกเราฟังไม่ผิดเพราะผมชมท่านจริงๆ อาจจะบกพร่องบ้างในนโยบายปราบคอรัปชั่น นโยบายการศึกษา นโยบายเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตทางเศรษฐกิจ สิ่งเหล่านี้อาจไม่ได้ทำเท่าที่ควร แต่โดยรวมได้ทำตามสัญญาหาเสียงเลือกตั้งเชิงนโยบายได้แบบสอบผ่าน และก็เป็นเสน่ห์ดึงดูดใจ ทำให้ประชาชนจำนวนมากอยากลงคะแนนให้อีก

แต่เมื่อมาพิจารณาในเกณฑ์ข้อหลัง เรื่องการรักษาและทำตามกฎกติกาขั้นพื้นฐานของระบอบประชาธิปไตย ซึ่งคือรัฐธรรมนูญแล้ว ผมสงสัยว่ารัฐบาลคงจะสอบตก เพราะรัฐบาลถูกกล่าวหาโดยมหาชน องค์กรอิสระ เช่น คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ องค์กรภาคประชาชน และองค์กรพัฒนาเอกชน วุฒิสมาชิกและนักวิชาการด้านนิติศาสตร์ ด้วยข้อหาละเมิดรัฐธรรมนูญหลายมาตราด้วยกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มาตราที่เกี่ยวกับสิทธิเสรีภาพของประชาชน ใช้อำนาจบริหารออกพระราชกำหนด ในกรณีที่ล่อแหลมต่อการล่วงละเมิดอำนาจนิติบัญญัติของรัฐสภา

มีประชาชนโดยเฉพาะผู้บริสุทธิ์ ที่ยังไม่ผ่านการจับกุม ไต่สวน ฟ้องร้อง ตัดสินคดีถึงที่สุดตามกระบวนการยุติธรรม และถ้าไม่ผ่านกระบวนการเหล่านี้ก็ต้องถือว่าเป็นผู้บริสุทธิ์ไว้ก่อน มีประชาชนลักษณะนี้ ถูกสังหารในกรณีที่เกี่ยวโยงกับนโยบายหลักของรัฐบาล ไม่ว่านโยบายปราบปรามยาเสพติด หรือนโยบายรักษาความสงบชายแดนภาคใต้ มากมายอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน

ทนายสิทธิมนุษยชนชื่อดังยังถูกอุ้ม โดยเจ้าหน้าที่รัฐ กลางเมืองหลวง ผู้ชุมนุมประท้วงโดยสันติ ถูกเจ้าหน้าที่รัฐทุบตีทำร้ายบนพื้นฐานข่าวกรองที่เลื่อนลอย สื่อมวลชนที่วิจารณ์รัฐบาลถูกปลดย้าย ปิดรายการ ฝ่ายค้านถูกคุกคามด้วยอำนาจรัฐและอำนาจทุน

พูดอีกอย่างก็คือ จากข้อมูลเท่าที่มี ผมเกรงว่าไม่มียุคสมัยใดภายใต้ระบอบการเลือกตั้งประชาธิปไตย ตั้งแต่ 14 ตุลา 2516 เป็นต้นมา ที่ประชาชนถูกละมิดสิทธิขั้นพื้นฐานเหนือร่างกาย ชีวิต ทรัพย์สิน มากเท่ากับ 4 ปีที่ผ่านมาภายใต้รัฐบาลทักษิณ อันนั้นเป็นผลงานการใช้อำนาจของเสียงข้างมากที่ยังไม่ถึง 400 ด้วยซ้ำ ถ้าหากได้เสียงข้างมากที่ถึง 400 หรือเกิน 400 ในอีก 4 ปีข้างหน้าจะเกิดอะไรขึ้น รัฐบาลทักษิณ 2 จะสร้างสถิติใหม่ของไทยและของโลกในแง่การใช้อำนาจอะไรอีก

ดังนั้น ถ้ามองในแง่หลักการใช้อำนาจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้อำนาจที่ไปล่วงสิทธิของเสียงข้างน้อยแล้ว รัฐบาลทักษิณก็มีลักษณะเข้าข่ายระบอบอำนาจอาญาสิทธิ์ไร้ขีดจำกัดจากการเลือกตั้ง มากกว่าที่จะเป็นระบอบประชาธิปไตยใดๆ และคำถามหลักที่ควรจะยกมาถามอย่างจริงจังต่อระบอบรัฐบาลชุดนี้ก็คือว่า

จะมีกลไกหรือมาตราการไหนไหม ที่จะช่วยปกป้องสิทธิของเสียงข้างน้อยไว้ได้ จากการใช้อำนาจอย่างไร้ขอบเขตจำกัดของเสียงข้างมาก ภายใต้รัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง? ถ้ากลไกหรือมาตราการแบบนี้ไม่มี หรือมีแต่ล้มเหลว ไม่อาจปกป้องสิทธิของเสียงข้างน้อยไว้ได้ อะไรก็แล้วแต่ที่เรามี ไม่ใช่ระบอบประชาธิปไตย แต่เป็นระบอบทรราชย์ของเสียงข้างมาก

ในทางรัฐศาสตร์ อันตรายของรัฐบาลเสียงข้างมากในระบอบเลือกตั้งประชาธิปไตย ที่สำคัญมีด้วยกัน 4 อย่าง

ในระบอบประชาธิปไตย มีกลไกอะไรบ้างที่จะระวังป้องกันภัยของคนส่วนใหญ่ของเสียงข้างมากเหล่านี้ ปกติมีอยู่ 4 ชนิดใหญ่ๆที่ใช้เพื่อมาป้องกัน กำกับ ควบคุม ไม่ให้มีการใช้อำนาจอย่างไร้ขีดจำกัดของเสียงข้างมาก

คราวนี้ถ้าโดยหลักรัฐศาสตร์มันมีกลไกเหล่านี้ไว้เช็คเสียงข้างมาก เรามาดูกันว่า เกิดอะไรขึ้นกับกลไกเหล่านี้ในรอบ 4 ปีที่ผ่านมา

ผมคิดว่าพอจะเห็นภาพได้ว่า กลไกคัดคานอำนาจเสียงข้างมากทั้ง 4 ประเภท ไม่ว่าจะเป็นการแบ่งแยกอำนาจ สื่อมวลชน ผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย องค์กรอิสระ อะไรก็แล้วแต่ ค่อนข้างไม่ทำงานหรือทำงานไม่ได้ผลในรัฐบาลของทักษิณ คะคานอำนาจรัฐ บวกอำนาจทุนที่รวมศูนย์ภายใต้รัฐบาลไม่ค่อยไหว ถูกแทรกแซงบิดเบือน คุมกำเนิด ทำให้เป็นอัมพาต จึงกลายเป็นปัญหาว่า จะป้องกันสิทธิเสียงข้างน้อยจากทรราชย์เสียงข้างมากในอนาคต ภายใต้รัฐบาลทักษิณ 2 อย่างไร?

เรื่องนี้สำคัญเพราะ และผมคิดถึงสถานการณ์ชายแดนภาคใต้ ผมรู้สึกว่าทรราชย์ของเสียงข้างมาก อาจจะนำไปสู่การก่อการร้ายของเสียงข้างน้อยโดยตรง ถ้าเรามีระบบทรราชย์ของเสียงข้างมาก มันจะเป็นเงื่อนไขที่ทำให้เกิดการก่อการร้ายของเสียงข้างน้อยได้ โดยที่ต่างฝ่ายต่างมั่นใจอย่างสมบูรณ์ในความถูกต้องชอบธรรมของตน ฝ่ายเสียงข้างมากก็เชื่อมั่นว่า เราได้เสียงข้างมากมาถูกต้องตามระบอบ เราถูกต้อง เราจะดำเนินงานตามนี้, ฝ่ายเสียงข้างน้อยเมื่อรู้สึกว่าตนไม่ได้รับความเป็นธรรม ไม่มีทางออก ก็ไม่เลือกวิธีการในการต่อต้านคัดค้าน

รู้สึกว่าปัญหาในสังคมไทยตอนนี้ พูดในระดับแบบ… จะใช้คำว่าอะไรดี จะว่าง่ายมันก็ไม่ง่าย ระดับแบบเปรี้ยงเลย สังคมไทยมีอะไรและไม่มีอะไร ผมคิดว่าสังคมไทยมีความมั่นใจมากเกินไป และมีความสงสัยน้อยเกินไป เชื่อง่าย มั่นใจง่าย และไม่ค่อยสงสัย ทั้งในฝ่ายเสียงข้างมาก และในฝ่ายผู้ก่อความไม่สงบซึ่งเป็นเสียงข้างน้อย

คำถามคือ เราจะสร้างความสงสัยขึ้นในสังคมไทยอย่างไร?
"สงสัย" ทั้งต่อประสิทธิภาพและความจำเป็นของอำนาจไร้ขีดจำกัดของรัฐบาลเสียงข้างมาก ทำไมถึงเชื่อกันนักว่าต้องมี ทำไมถึงเชื่อกันนักว่าดี ผมแปลกใจมาก คือสร้างภาพที่น่ากลัวมากเลยว่า ถ้ากลับไปสู่รัฐบาลผสมแล้ว จะฉิบหายแน่บ้านเมือง ภายใต้ภาวะข้างหน้า เราจำเป็นต้องมีรัฐบาลที่มีเสียงข้างมากอย่างเด็ดขาด เพื่อเอาไว้แก้ปัญหา

ในแง่กลับกัน ทำไมไม่สงสัยล่ะ? ว่ารัฐบาลแบบนั้นอาจจะนำมาซึ่งปัญหาได้ ทำไมถึงเชื่อนักกับอำนาจไร้ขีดจำกัดของรัฐบาลเสียงข้างมาก ในทางกลับกัน ผมคิดว่าจำเป็นเหมือนกันที่เราจะต้องสร้างให้คนสงสัยต่อประสิทธิภาพและความจำเป็น ของการก่อการร้ายบนพื้นฐานศรัทธาศาสนาของเสียงข้างน้อย

การออกไปทำร้าย ฆ่าฟันคนบริสุทธิ์ จะด้วยปืน ระเบิด หรือมีดดาบก็ตาม การเอาชีวิตไปเสี่ยง ถ้าเรานึกถึงกรณี 28 เมษา ถือมีดแล้ววิ่งเข้าใส่ตำรวจ ทหาร เอาชีวิตไปเสี่ยง มีสิทธิ์ตายเยอะ คุณจะไปฆ่าคนอื่นที่คุณไม่รู้จักและเป็นผู้บริสุทธิ์ได้ และคุณจะเอาชีวิตคุณไปเสี่ยงได้ อย่างหนึ่งที่คุณจะต้องไม่มีก็คือความสงสัย ว่าสิ่งที่คุณทำนั้นถูกหรือเปล่า คุณจะต้องเชื่อมั่นอย่างหัวปักหัวปำอย่างสุดจิตสุดใจเลยว่า ที่ทำนี้ถูก คุณถึงไปฆ่าคนอื่นได้ซึ่งเป็นผู้บริสุทธิ์ คุณถึงเอาชีวิตของคุณไปเสี่ยงได้

ผมรู้สึกว่า วิธีการที่จะแก้ปัญหาของคนที่ก่อความไม่สงบทั้งหลายที่คิดกันนี้ มูลฐานที่สุดก็คือ ต้องทำให้เขาสงสัยให้ได้ว่า ทำแบบนี้แล้วเขาจะได้หรือเสียสิ่งที่เขาต้องการ ตราบใดที่เราทำให้พวกเขาสงสัยไม่ได้ ไม่คุยกับเขา ไม่เข้าใจเขา ไม่เรียนรู้ภาษาและวัฒนธรรมของเขา เราไม่มีทางทำให้เขาสงสัยได้เลย ถึงแม้ว่าเราจะปรารถนาดีและพับนกส่งลงไปก็ตาม

อันนี้ผมพูดจากประสบการณ์ ผมเคยอยู่ในขบวนการอย่างเดียวกับรองนายกฯ จาตุรนต์ คือขบวนการคอมมิวนิสท์ในป่า การยึดอำนาจด้วยกำลังอาวุธจะนำไปสู่สิ่งดีงานหรือเปล่า รัฐบาลไม่ต้องเอาระเบิดมาบอม มีคนวางปืนเดินออกจากป่าเป็นทิวแถว และกระบวนการที่ทำให้เกิดความสงสัยขึ้นในสมัยนั้น คือคุยกับเขา สร้างเงื่อนไขที่เขาจะวางปืนออกมาได้ แล้วส่งเอกสารข้อมูลต่างๆเข้าไป เพื่อให้เขาได้สื่อสารกับสังคมข้างนอก กระบวนการเหล่านี้ผมรู้สึกว่าในปัจจุบันไม่ค่อยได้เกิด

ลองตั้งคำถามง่ายๆ เราท่านทั้งหลายคงอ่านไทยรัฐ ตื่นเช้าขึ้นมาอ่านมติชน อ่านเดลินิวส์ หรืออะไรก็แล้วแต่ และเราก็ดูทีวีช่อง 3 หรือช่อง 9 ก็แล้วแต่ ผู้ก่อการเขาอ่านหนังสือพิมพ์ฉบับไหน? เขาดูทีวี เขาฟังวิทยุสถานีอะไร ทราบไหมครับ? จะว่าเป็นสถานีเดียวกันกับเรา ผมสงสัยว่า ผู้ก่อการจำนวนมากใช้ภาษามาลายู เรามีสื่อภาษามาลายูที่จะคุยกับเขาไหม? เรามีผู้เชี่ยวชาญภาษามาลายูที่จะลองทำให้เขาเกิดความสงสัยในสิ่งที่เขาเชื่อ แล้วฆ่าคนด้วยความเชื่อหรือยัง

ตราบใดที่กระบวนการเหล่านี้ไม่มี และต่างฝ่ายต่างมั่นใจในพวกของตน ทั้งในฝ่ายเสียงข้างมาก และอีกฝ่ายก็มั่นใจในการก่อการร้ายบนพื้นฐานศรัทธาศาสนา ผมเกรงว่าไฟแห่งความรุนแรงก็จะไม่ดับ ผมเกรงว่าแม้แต่ประชาธิปไตยทางตรงที่ไม่มีใครสงสัยเลย จะดับไฟความรุนแรงนี้ได้
ขอบคุณครับ