The Midnight University

อุดมศึกษาชุมชนธรรมชาติของอินเดีย
วิศวภารตี - ศานตินิเกตัน : อุดมศึกษาที่ไร้กำแพง
ดร.ประมวล เพ็งจันทร์
นักวิชาการอิสระ มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน

หมายเหตุ : บทความนี้ได้รับมาจากผู้เขียน
ทางกองบรรณาธิการได้รวบรวมเป็นส่วนหนึ่งของสารานุกรมมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
เพื่อใช้ในการอ้างอิงทางวิชาการ

(บทความเพื่อประโยชน์ทางการศึกษา)
บทความฟรี มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ลำดับที่ 732
เผยแพร่บนเว็ปไซต์นี้ครั้งแรกเมื่อวันที่ ๙ พฤศจิกายน ๒๕๔๘
(บทความทั้งหมดยาวประมาณ 12.5 หน้ากระดาษ A4)

วิศวภารตี - ศานตินิเกตัน
Visva Bharati - Santineketan
การเดินทางท่องไปในโลกอุดมศึกษาอินเดียของผู้เขียนได้เดินทางมาถึงเป้าหมายปลายทางที่วิศวภารตี ศานตินิเกตัน
ที่ก่อตั้งขึ้นโดยท่านมหากวี รพินทรนาถ ฐากูร

จากสถานีรถไฟพลปูร์ สามล้อถีบได้พาผู้เขียนไปสู่ศานตินิเกตัน ซึ่งอยู่ห่างจากสถานีรถไฟไป 3 กิโลเมตร. ศานตินิเกตัน พื้นที่อันสงบเงียบ พื้นที่แห่งการเรียนรู้ เป็นพื้นที่ซึ่งการเรียนรู้แบบอินเดียยังหลงเหลือกลิ่นไอของความเป็นอินเดียให้ชาวต่างแดนเช่นผู้เขียนได้สัมผัส สามล้อถีบพาผู้เขียนผ่านหมู่บ้าน ผ่านชุมชนไปเรื่อย ๆ จนรู้สึกว่าน่าจะเกินระยะทาง 3 กิโลเมตรที่บอกไว้ เมื่อถามเขาว่า "ถึงศานตินิเกตันแล้วหรือยัง" เขาบอกว่า "ถึงแล้วต้องการจะให้ไปส่ง ที่ไหน" เมื่อไม่รู้ว่าจะให้ไปส่ง ณ จุดไหนดี จึงขอให้สามล้อถีบพาไปรอบ ๆ บริเวณที่เป็นวิศวภารตี ศานตินิเกตัน

วิศวภารตี ศานตินิเกตัน ตั้งอยู่อย่างกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมไม่มีอะไรบ่งบอกให้รู้ว่า อาณาบริเวณของศานตินิเกตันเริ่มต้นและสิ้นสุดลง ณ ที่ใด เป็นสถาบันการศึกษาที่ไม่มีป้ายและไร้กำแพง

ความเป็นคนช่างคุยของชายสูงอายุผู้ถีบสามล้อ ซึ่งดูเหมือนจะมีความภาคภูมิใจในความเป็นเจ้าของวิศวภารตี ศานตินิเกตัน เขาทำตัวเหมือนเจ้าของบ้านที่พยายามเชิญชวนแขกชมทุก ๆ ส่วนแห่งบ้านของเขา ชายชราผู้ถีบสามล้อเอ่ยถึงผู้ก่อตั้งวิศวภารตี ศานตินิเกตัน ด้วยภาษาท้องถิ่นของเขาว่า "คุรุเทพ"

ความเป็นคุรุเทพของท่านรพินทรนาถ ฐากูร ที่สถิตอยู่ในใจของชายชราผู้ถีบสามล้อรับจ้าง ได้ทำให้ผู้เขียนตระหนักถึงความยิ่งใหญ่ของวิศวภารตี ศานตินิเกตัน ที่สามล้อรับจ้างผู้นี้กำลังพาผู้เขียนเข้าไปสัมผัส ไม่ใช่เพียงแต่สัมผัสกับบรรยากาศและอาคารสถานที่ แต่สัมผัสกับสถาบันอุดมศึกษาที่ยิ่งใหญ่ของอินเดีย…สถาบันอุดมศึกษาที่ไม่มีป้ายและไร้กำแพง

สถาบันอุดมศึกษาที่ผู้ไปเยือนไม่สามารถจะรู้ได้ว่าไปถึงแล้วหรือยัง หรือเมื่อจากมาก็ยังไม่รู้ว่าได้ออกมาพ้นเขตแดนแห่งการเรียนรู้ของสถาบันอุดมศึกษาแห่งนี้แล้วหรือยัง

วิศวภารตี ศานตินิเกตัน เป็นสถาบันอุดมศึกษาที่มีประวัติความเป็นมาน่าสนใจยิ่งนัก สถาบันอุดมศึกษาแห่งนี้เกิดขึ้นมาจากความเป็นครู เป็นกวี เป็นปราชญ์ และที่สำคัญคือเป็นอินเดีย ของท่านรพินทรนาถ ฐากูร บุคคลที่ชายชราผู้ถีบสามล้อรับจ้างเรียกขานโดยชื่อว่า คุรุเทพ

ด้วยจิตที่เล็งเห็นความสำคัญของการเรียนรู้และควรที่มนุษย์จะได้เรียนรู้ด้วยจิตที่เบิกบาน ท่านรพินทรนาถ ฐากูร จึงคิดที่จะสร้างพื้นที่แห่งการเรียนรู้ขึ้น ณ จุดที่รู้จักกันในปัจจุบันนี้ว่า วิศวภารตี ศานตินิเกตัน. ท่านเริ่มต้นด้วยการสร้างโรงเรียนที่ตั้งชื่อว่า "พรหมจารยาศรม" ขึ้นในปี ค.ศ. 1901 โรงเรียนแห่งนี้เริ่มต้นขึ้นโดยมีตัวท่านเป็นครู และมีนักเรียนเพียงแค่ 5 คน โรงเรียนแห่งนี้ไม่มีอาคารที่จะมากำหนดห้องเรียนให้เป็นพื้นที่แห่งการเรียนรู้ แต่มีต้นไม้ที่ให้ร่มเงาเป็นพื้นที่แห่งการเรียนรู้ ทั้งครูและศิษย์นั่งอยู่ภายใต้ร่มเงาของต้นไม้

จากจุดเริ่มต้นเล็ก ๆ ภายใต้ร่มไม้ที่มีนักเรียน 5 คน นั่งล้อมรอบครู การเรียนรู้ที่ยิ่งใหญ่ก็เริ่มขึ้น นี่มิใช่การเรียนรู้ของเด็กนักเรียน 5 คนกับครู 1 คน แต่นี่เป็นการเรียนรู้ที่ผลิดอก ออกผลมาเป็นวิศวภารตี สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญยิ่งของอินเดียในยุคปัจจุบัน

การเกิดขึ้นของวิศวภารตี
ภายหลังจากที่ท่านรพินทรนาถ ฐากูร ได้รับรางวัลโนเบล สาขาวรรณกรรมในปี ค.ศ. 1913 ชื่อเสียงของท่านได้แพร่ขยายออกไปเป็นที่รู้จักกันทั้งในและนอกประเทศอินเดีย ท่านได้เดินทางไปประเทศต่าง ๆ ทั่วทุกภูมิภาคของโลก โดยเฉพาะการเดินทางไปในประเทศเอเชีย เช่น ประเทศญี่ปุ่น หรือแม้กระทั่งประเทศไทย

การเดินทางไปในสังคมและวัฒนธรรมที่แตกต่างกันนั้น ท่านมหากวีได้สัมผัสกับความงดงามแห่งวิถีชีวิตในวัฒนธรรมที่ได้สร้างสมถ่ายทอดสืบต่อกันมา จนกลายมาเป็นมรดกที่ประมาณค่ามิได้ เป็นมรดกที่ควรจะได้ส่งมอบต่อ ๆ กันไป

ในปี ค.ศ. 1916 หลังจากเดินทางกลับมาจากประเทศญี่ปุ่น ท่านมหากวี ได้ปรารภที่จะสร้างศานตินิเกตันให้เป็นศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้ของประชาชนซีกโลกตะวันออก โดยไม่มีพรหมแดนของรัฐ หรือวัฒนธรรมมาเป็นอุปสรรคขวางกั้น ศานตินิเกตันควรที่จะเป็นศูนย์รวม ที่วัฒนธรรมแห่งตะวันออก จะได้ไหลมารวมกันเพื่อให้อนุชนได้ร่วมกันเรียนรู้และสัมผัสได้ซึ่งคุณค่า แห่งมรดกทางวัฒนธรรมตะวันออก

ในปี ค.ศ. 1917 ท่านมหากวีได้ประกาศเจตจำนงค์ของท่านในการจัดตั้งศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้ของมนุษยชาติขึ้นที่ศานตินิเกตัน ศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้นี้ ท่านไม่ปรารถนาจะเรียกว่า College หรือ University ตามคตินิยมที่ชาวอังกฤษเข้ามาสร้างไว้ แต่ท่านมหากวีมีความภูมิใจที่จะเรียกศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้นี้ว่า "วิศวภารตี"

พร้อม ๆ กับการประกาศเจตนารมณ์แห่งการจัดตั้ง วิศวภารตี ท่านมหากวีได้กำหนดเป้าหมายและวัตถุประสงค์ของวิศวภารตีไว้ดังนี้

เป้าหมายและวัตถุประสงค์ของวิศวภารตี ศานตินิเกตัน

ด้วยความเป็นสถาบันการศึกษาที่แนบแน่นอยู่กับวิถีชีวิตของชุมชนและธรรมชาติ วิศวภารตีที่ศานตินิเกตันได้ประจักษ์ว่า การเรียนรู้ที่แท้จริงต้องเรียนรู้จากชุมชนและธรรมชาติ ด้วยความตระหนักเช่นนี้จึงทำให้เกิดวิศวภารตี ศรีนิเกตันขึ้นในปี ค.ศ. 1922

การเกิดขึ้นของศรีนิเกตัน (Srinikatan)
เพื่อการเรียนรู้ที่จะตอบสนองวิถีชีวิตและชุมชน วิศวภารตี จึงได้จัดตั้งสถาบันฟื้นฟูชนบท (The Institute of Rural Reconstruction) ขึ้นในปี ค.ศ. 1922 ที่ตำบลซูรุล (Surul) ซึ่งอยู่ห่างจากศานตินิเกตันไป 3 กิโลเมตร และสถานศึกษาแห่งนี้ได้กลายมาเป็นวิทยาเขตแห่งที่ 2 ของวิศวภารตี ที่ถูกตั้งชื่อว่า "ศรีนิเกตัน"

ศรีนิเกตัน มีหน้าที่ให้การศึกษา ฝึกอบรม ประชาชนชาวชนบทในด้านวิชาชีพ ศิลปหัตถกรรม ซึ่งเป็นการถ่ายทอดความรู้ที่ถูกศึกษาค้นพบไปสู่ประชาชน ในบทบาทหน้าที่เป็นเช่นนี้ ศรีนิเกตัน จึงเป็นส่วนของการนำความรู้ไปสู่ประชาชน เป็นการคืนความรู้สู่วิถีชีวิตในชนบท ภารกิจของศรีนิเกตันคือ การช่วยเหลือประชาชนในชนบทให้เขามีพื้นที่ในการเรียนรู้ และมีศักยภาพที่จะแก้ปัญหาต่าง ๆ ในชุมชนของตนเองด้วยตัวเขาเอง แทนที่จะรอความช่วยเหลือจากข้างนอก

ดังนั้นการศึกษาที่เป็นภารกิจของศรีนิเกตัน จึงเป็นการศึกษาปัญหาของชุมชนกับประชาชนในชุมชนนั้น ๆ ด้วยเป้าหมายที่จะแสวงหาวิถีแห่งการออกจากปัญหา และสร้างพลังของชุมชนให้เข้มแข็งเพียงพอที่จะเผชิญกับปัญหาต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้น

ด้วยความมุ่งมั่นที่จะรื้อฟื้นวิถีชีวิตในชนบทให้มีชีวิตและพลัง รูปแบบการศึกษาที่ศรีนิเกตันจึงต้องเป็นรูปแบบใหม่ แตกต่างไปจากที่ศานตินิเกตัน กระบวนการเรียนรู้ที่ศรีนิเกตัน เป็นกระบวนการเรียนปัญหาและสาเหตุที่ชาวชนบทเผชิญอยู่ เป็นการเรียนรู้ของชุมชน ความรู้ที่เกิดขึ้นเป็นความรู้ ของชุมชน

เมื่อปีการศึกษา ค.ศ. 1934 ศานตินิเกตันได้มีนักศึกษาใหม่คนหนึ่งชื่อ"ปรียทรรศนีย์ อินทิรา" มาเป็นนักศึกษาชั้นปีที่ 1 เพื่อเข้ามาศึกษาศิลปะ เธอผู้นี้เป็นบุตรีของท่านบัณฑิต ยาวหระ ลาล เนห์รู ผู้นำกระบวนการชาตินิยม (Congress) อยู่ในขณะนั้น

แม้ว่าปรียทรรศนีย์ อินทิรา จะศึกษาไม่จบ เพราะสาเหตุมาจากคุณแม่ของเธอป่วย และต้องเดินทางไปรักษาสุขภาพที่ประเทศอังกฤษ และเธอในฐานะลูกสาวต้องติดตามไปดูแลคุณแม่ แต่การที่เธอได้มาเป็นศิษย์ของคุรุเทพรพินทรนาถ ฐากูร ในช่วงเวลาหนึ่งปีนั้น ทำให้เธอมีความรู้สึกและมองเห็นคุณค่าของการศึกษาเรียนรู้ตามแนวทางที่คุรุเทพของเธอได้เสนอไว้

ต่อมาเมื่อปรียทรรศนีย์ อินทิรา ได้กลายมาเป็นอินทิรา คานธี นายกรัฐมนตรีของอินเดีย เธอก็ได้มาดำรงตำแหน่งนายกสภามหาวิทยาลัย (Chancellor) ของวิศวภารตี และมีบทบาทที่สำคัญในการทำให้รูปแบบแห่งการเรียนรู้ที่วิศวภารตี เป็นกระบวนการเรียนรู้ที่โดดเด่น เป็นเอกลักษณ์ของความเป็นอินเดีย

ในปัจจุบันนี้ "อานันทภาวนา" อันเป็นหอพักที่ปรียทรรศนีย์ เคยพักอยู่ก็ยังได้รับการดูแลรักษาไว้เป็นอย่างดี เมื่อผู้เขียนสอบถามสามล้อถีบว่า หอพักที่นางอินทิรา คานธี พักอยู่ที่ไหน เขารีบพาผู้เขียนไปชมอานันทภาวนา ด้วยความรู้สึกภาคภูมิใจ ที่สถานที่แห่งนั้นเคยเป็นที่พักของอดีตนายกรัฐมนตรีแห่งอินเดีย

จากห้องเรียนใต้ร่มไม้กลายเป็นมหาวิทยาลัยแห่งชาติ
ในปี ค.ศ. 1951 วิศวภารตีได้ถูกประกาศให้เป็นมหาวิทยาลัยในสังกัดของรัฐบาลกลาง (Central University) และมีสถานะเป็นสถาบันอุดมศึกษาแห่งชาติ (An Institution of National Importance) ที่จัดเป็นประเภทมหาวิทยาลัยวิทยาเขตเดี่ยว ที่มีการเรียน การสอน และเป็นที่พักอาศัยอยู่ในที่เดียวกัน (A unitary, Teaching and residential University)

สถานะความเป็นมหาวิทยาลัยที่ถูกตราขึ้นโดยกฎหมาย ทำให้สถานภาพของวิศวภารตี เปลี่ยนแปลงไปในสายตาของนักวิชาการและประชาชนทั่วไป นักวิชาการอินเดีย แม้ก่อนหน้านี้จะไม่ให้ความสำคัญต่อสถาบันการศึกษานี้มากนัก แต่เมื่อวิศวภารตีมีสถานะเป็นสถาบันอุดมศึกษาในสังกัดของรัฐบาลอินเดีย และมีความสำคัญระดับชาติ ทำให้นักวิชาการต่างรู้สึกว่าสถาบันแห่งนี้เป็นสถาบันชั้นนำ และมีความเชื่อมั่นในบทบาทและภารกิจของสถาบันการศึกษาแห่งนี้ ในส่วนของประชาชนทั่วไปต่างก็มีความรู้สึกว่า วิศวภารตีเป็นสถาบันการศึกษาชั้นสูงที่น่าภาคภูมิใจ และปรารถนาให้บุตรหลานของตนได้ไปศึกษาที่สถาบันการศึกษาแห่งนี้

ทั้งโดยสถานภาพทางกฎหมาย และโดยความรู้สึกสำนึกของประชาชน ทำให้วิศวภารตี ต้องปรับเปลี่ยนโครงสร้างทางการบริหารจัดการใหม่ เพื่อตอบสนองความต้องการของสังคม ระบบการบริหารและระบบการศึกษาถูกรื้อปรับให้เหมาะสมกับสภาวการณ์ใหม่ แต่ที่ยังไม่เปลี่ยนแปลงคือ เป้าหมายและวัตถุประสงค์ของวิศวภารตี ที่ถูกกำหนดไว้โดยท่านรพินทรนาถ ฐากูร ผู้ก่อตั้ง

มาถึง ณ วันนี้วันที่ผู้เขียนเดินทางไปเยี่ยมชมกิจการของวิศวภารตีทั้งที่ศานตินิเกตัน และศรีนิเกตัน การศึกษาเรียนรู้ ณ ศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้นี่ บรรยากาศแห่งการเรียนรู้ยังมีเสน่ห์และมนต์ขลังยิ่งนัก

ในด้านวิชาการ วิศวภารตีได้แบ่งส่วนแห่งการศึกษาเรียนรู้ออกเป็นคณะ (Faculty) และสถาบัน (Institution) เหมือนมหาวิทยาลัยอื่น ๆ ของอินเดีย หากแต่ชื่อเรียกคณะหรือสถาบันนั้นยังเรียกเป็นภาษาอินเดียตามที่ท่านผู้ก่อตั้งเคยเรียกคือ ใช้คำว่า "ภาวนา" (Bhavana) แทนคำว่า คณะ (Faculty) หรือสถาบัน (Institution)

คำว่า ภาวนา ที่ท่านรพินทรนาถ ฐากูร เรียกนี้ช่างมีความหมายที่ลึกซึ้งยิ่งนัก เพราะได้สื่อแสดงให้รู้ถึงวิถีแห่งการเรียนรู้แบบอินเดียโบราณ ที่เชื่อว่าความรู้อันแท้จริงจะเกิดขึ้นได้ก็ด้วยการภาวนา การภาวนาคือกระบวนการที่ทำให้สมอง (ความคิด) จิต (ความรู้สึก) และวิญญาณ (ความตระหนักรู้) ได้ผสานกันเป็นหนึ่งเดียว เพื่อให้เกิดพลังในการหยั่งถึงซึ่งความเป็นจริงที่เป็นสากล

ในปัจจุบันนี้วิศวภารตี ทั้งที่ศานตินิเกตันและศรีนิเกตัน มีการแบ่งส่วนการศึกษาออกเป็น 13 ส่วน ดังนี้

อาณาบริเวณที่ผู้เขียนยืนดูบรรยากาศดังที่กล่าวมานั้น เป็นเขตที่มีชื่อเรียกว่า "บาทภาวนา" (Patha - Bhavana) เป็นการเรียนการสอนในระดับประถมศึกษา บรรยากาศที่สัมผัสได้นั้นช่างเหมาะสมกับความหมายของชื่อเรียกเสียเหลือเกิน เป็นบรรยากาศของการเรียนรู้ด้วยการภาวนาให้เกิดรากฐานที่มั่นคงแห่งชีวิต

การศึกษาเรียนรู้ภายใต้ร่มไม้นี้ ยังเป็นไปเหมือนเมื่อครั้งที่ท่านคุรุเทพยังมีชีวิตอยู่ ห้องเรียนจะเริ่มต้นตั้งแต่เช้าตรู่ของแต่ละวัน ยกเว้นวันพุธซึ่งเป็นวันหยุด การเรียนรู้ในยามเช้านี้เป็นไปตามความเชื่อที่ว่า ยามเช้าเป็นช่วงที่จิตผ่องใสเบิกบาน เป็นสถานะที่เหมาะสมสำหรับการรับรู้ที่งดงาม และการเรียนรู้จะต้องเป็นไปด้วยจิตใจที่เบิกบาน การเรียน การร้องรำทำเพลง จึงเป็นไปด้วยกัน พร้อม ๆ กัน ภายใต้บรรยากาศที่โปร่งสบายด้วยธรรมชาติ ที่งดงามรอบ ๆ ตัวของผู้เรียน

การเรียนภายใต้ร่มไม้นั้นท่านคุรุเทพได้เคยอธิบายไว้ว่า อย่างน้อย ๆ มีเหตุผลที่ดี 2 ประการ คือ

ส่วนที่ศรีนิเกตัน เป็นพื้นที่แห่งการเรียนรู้ของนักศึกษาและประชาชนทั่ว ๆ ไปจากชุมชนต่าง ๆ ลักษณะของการเรียนรู้แตกต่างกันไปตามธรรมชาติของวิชาชีพ ที่ต้องมีเครื่องมือและอุปกรณ์ประกอบการศึกษา เช่น การเรียนวิชาชีพทอผ้า ก็เป็นไปภายในอาคารที่มีเครื่องมือทอผ้า มีครูซึ่งเป็นชาวบ้านผู้เชี่ยวชาญการทอผ้ามาคอยดูแลให้คำแนะนำแก่ผู้เรียน

ด้วยเวลาที่จำกัด ผู้เขียนได้มีโอกาสไปเยี่ยมชมเฉพาะในส่วนของการทอผ้า ตัดเย็บเครื่องหนัง การทำกระดาษ และเครื่องปั้นดินเผา แต่ได้ทราบจากคณะผู้บริหารที่ศรีนิเกตันว่ามีการศึกษาวิชาชีพอื่นอีกหลายสาขา

ทั้งที่ศรีนิเกตัน และศานตินิเกตัน ทำให้ผู้เขียนได้สัมผัสความหมายของชื่อที่เรียกว่า "วิศวภารตี" และทำให้ระลึกนึกถึงคำว่า "ตโปวนา" อันเป็นชื่อเรียกสถาบันอุดมศึกษาของอินเดียโบราณยุคพระเวท

ตโปวนา มีความหมายว่า ป่าอันเป็นพื้นที่ฝึกฝนอบรมขัดเกลามนุษย์ให้สะอาดบริสุทธิ์ เพื่อเป็นมนุษย์ที่ไม่มีพิษภัยต่อสรรพสิ่ง และมีแต่ความเป็นมนุษย์ที่เกื้อกูลต่อสรรพสิ่ง วิศวภารตี ไม่ว่าที่ศานตินิเกตันหรือที่ศรีนิเกตัน ล้วนเป็นพื้นที่แห่งการอบรมภาวนาให้มนุษย์ได้มีโอกาสกำจัดความหยาบกระด้างที่มีอยู่ภายในตัวตนของตนเองออกไป ให้เหลือไว้แต่ความละมุน อ่อนโยน ไม่สาก ไม่ระคาย เมื่อต้องไปสัมผัส-สัมพันธ์กับผู้อื่น

วิศวภารตีที่ท่านคุรุเทพ รพินทรนาถ ฐากูร ได้สถาปนาไว้ ช่างมีความหมายแห่งตโปวนา ที่เป็นพื้นที่ขัดเกลาความหยาบกระด้างให้ลดน้อยลง แล้วเพิ่มพูนความนุ่มละมุนในจิตใจของผู้ได้เข้าไปสัมผัสกับสถานที่แห่งนี้ การได้ไปเยือนวิศวภารตีทำให้ได้ประจักษ์ว่า ความอ่อนโยน นุ่มนวลภายในจิตใจของท่านมหากวี ผู้รจนาคีตัญชลี ยังมีเหลืออยู่ในทุกอณูอากาศของวิศวภารตี

และนี่คือโอกาสอันยิ่งใหญ่ที่ได้มาสัมผัสกับบรรยากาศเช่นนี้ในยามที่สถาบันอุดมศึกษาหลายแห่งบนโลกใบนี้เต็มไปด้วยความอยาก ความปรารถนา อันเร่าร้อนและวุ่นวาย การได้มาสัมผัสกับวิศวภารตี-ศานติเกตัน ทำให้ได้รู้ว่า ยังมีสถาบันอุดมศึกษาที่สงบเย็นตามความหมายแห่งชื่อว่า "ศานตินิเกตัน"

Visva Bharati - Santineketan
เพื่อที่จะให้เป้าหมายอันเป็นวัตถุประสงค์ทั้ง 4 ประการนี้ปรากฏเป็นจริง ศานตินิเกตัน จะเป็นศูนย์กลางแห่งการศึกษาเรียนรู้ร่วมกันทั้งในทางด้านศานา วรรณคดี ประวัติศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และศิลปของชาวฮินดู พุทธ เชน มุสลิม ซิกข์ คริสเตียน และอารยธรรมอื่น ๆ

ณ ที่นี้จะเป็นพื้นที่แห่งการศึกษาค้นคว้าของชาวตะวันออก ที่พร้อมจะเรียนรู้วิถีของชาวตะวันตกในทุกแง่มุม ที่จำเป็นต่อการประจักษ์แจ้งแห่งจิตวิญญาณ และเป็นการสร้างสมานฉันท์ระหว่างนักคิดและนักวิชาการชาวตะวันตกและชาวตะวันออก โดยไม่มีพรมแดนของเชื้อชาติและสัญชาติมาเป็นเครื่องกีดกั้น