The Midnight University

ความเข้าใจในนิติรัฐศาสตร์
รัฐ,ชาติ,ประเทศในความหมายที่แตกต่าง
ชำนาญ จันทร์เรือง
นักวิชาการทางกฎหมาย

หมายเหตุ : บทความนี้ได้รับมาจากผู้เขียน
ทางกองบรรณาธิการได้รวบรวมเป็นส่วนหนึ่งของสารานุกรมมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
เพื่อใช้ในการอ้างอิงทางวิชาการ

(บทความเพื่อประโยชน์ทางการศึกษา)
บทความฟรี มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ลำดับที่ 731
เผยแพร่บนเว็ปไซต์นี้ครั้งแรกเมื่อวันที่ ๘ พฤศจิกายน ๒๕๔๘
(บทความทั้งหมดยาวประมาณ 3.5 หน้ากระดาษ A4)

รัฐ ชาติ และประเทศ
ชำนาญ จันทร์เรือง
คำว่า รัฐ ชาติ และประเทศ (state, nation and country) เรามักจะใช้สลับสับเปลี่ยนปะปนกันไปมาอยู่เสมอ ทั้งๆ ที่คำว่ารัฐ ชาติ และประเทศ มีความหมายทางรัฐศาสตร์ที่ค่อนข้างจะแตกต่างกัน

รัฐ (state) ในทางวิชาการด้านรัฐศาสตร์กำหนดไว้ว่าต้องมีองค์ประกอบอย่างน้อย ๔ ประการ คือ ประชากร ดินแดน รัฐบาลและอำนาจอธิปไตย ในความหมายของรัฐนั้นจะเน้นไปที่ความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทางการเมืองหมายความว่า ประชาชนอยู่ภายใต้ระบบการเมืองและอธิปไตยเดียวกัน รวมทั้งการมีเอกราชเต็มที่ รัฐจะมีสถานะของตนเองในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เพราะการที่จะเป็นรัฐๆ หนึ่งขึ้นมาได้จะต้องได้รับการยอมรับจากรัฐอื่นๆด้วย ฉะนั้น รัฐจึงสูญสลายหรือเกิดใหม่ได้ไม่ยากนัก เช่น สิงคโปร์ หรืออิสราเอล แม้กระทั่งติมอร์ตะวันออกก็เพิ่งก่อตั้งเป็นรัฐมาเมื่อไปไม่กี่ปีมานี้เอง

การที่จะพิจารณาว่าอย่างไรเป็นรัฐหรือไม่ จำนวนประชากรหรือขนาดพื้นที่มิใช่สิ่งสำคัญ นครรัฐวาติกัน มีเนื้อที่เพียง ๐.๔ ตารางกิโลเมตร ประชากรพันกว่าคนก็มีสภาพเป็นรัฐ สหภาพโซเวียตเคยเป็นรัฐใหญ่ที่สุดมีดินแดน ๒๒ ล้านตารางกิโลเมตร หรือ สหรัฐอเมริกามีพื้นที่ประมาณ ๙.๕ ล้านตารางกิโลเมตร ก็เป็นรัฐเช่นเดียวกันกับนครรัฐวาติกัน หรือ รัฐติมอร์ตะวันออก หรือแม้กระทั่ง สิงคโปร์ที่เป็นเกาะเล็กนิดเดียว

ชาติ (nation) นั้นจะเน้นไปที่ความผูกพันกันทางวัฒนธรรม ความผูกพันกันในทางเชื้อชาติ(race)หรือสายเลือด เผ่าพันธุ์ ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม ศาสนา หรือการยึดหลักประเพณีร่วมกัน ด้วยเหตุนี้ชาติจึงไม่สูญสลายไปง่ายๆ ดังเช่นความเป็นรัฐ ตัวอย่างใกล้ตัวก็คือแม้ว่าจะไม่มีรัฐมอญปรากฏบนแผนที่โลก แต่ในความเป็นจริง "ชาติมอญ" ยังคงอยู่ทั้งในพม่า หรือแม้กระทั่งในประเทศไทย คำว่าชาตินี้เองมักจะเป็นต้นเหตุของปัญหา เพราะแต่ละชาติก็อยากเป็นใหญ่ แต่ละชาติก็อยากสร้างรัฐ ทำให้เกิดลัทธิชาตินิยม และในหลายๆ ครั้งนำไปสู่สงครามกลางเมือง

ประเทศ (country) ส่วนคำว่าประเทศนั้น มีความหมายเน้นหนักไปในด้านดินแดน ดังนั้นประเทศจึงเป็นแหล่งรวมของชาติ และก่อให้เกิดรัฐขึ้น ตัวอย่างความแตกต่างระหว่างรัฐกับประเทศที่เห็นชัดก็คือไต้หวัน ซึ่งเมื่อดูองค์ประกอบต่างๆ แล้วไต้หวันมีประชากร ดินแดน และรัฐบาล แต่ขาดอำนาจอธิปไตยภายนอกซึ่งก็คือ การยอมรับจากรัฐอื่น ฉะนั้น ในเทางรัฐศาสตร์แล้วไต้หวันจึงอยู่สถานะที่มิใช่เป็นรัฐแต่มีสภาพเป็นประเทศ แม้ว่าจีนจะถือว่าไต้หวันเป็นเพียงมณฑลหนึ่งของจีนเท่านั้นก็ตาม

ปัญหาในเรื่องระหว่างความเป็นรัฐและชาติ
ปัญหาในเรื่องระหว่างความเป็นรัฐและชาตินั้นก็คือ การรวมกันเป็นรัฐนั้นมักจะประกอบไปด้วยคนหลายๆ ชาติ อาจจะมีชาติใดชาติหนึ่งมีอำนาจเหนือชาติอื่นๆ และมักจะมีการกดขี่ข่มเหงชาติอื่นๆ ภายในรัฐเดียวกัน หากไม่สามารถอยู่รวมกันอย่างสมานฉันท์แล้วก็อาจทำให้เกิดสงครามกลางเมืองได้ดังเช่นที่เกิดในพม่า บอสเนีย อิสราเอล หรือหากพูดกันตรงๆ แบบไม่เกรงใจแล้ว ก็คือเหตุที่กำลังเกิดขึ้นในภาคใต้ของไทยเราในปัจจุบันนั่นเอง

แต่ทั้งนี้มิได้หมายความว่า รัฐที่มีประชากรเป็นชาติเดียวกันจะไม่เกิดปัญหา ประเทศกัมพูชามีชาติเขมรเพียงชาติเดียว แต่ก็เกิดการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์กันอย่างมโหฬารในยุคเขมรแดง เพราะสาเหตุความเชื่อของลัทธิหรืออุดมการณ์ทางการเมืองตัวเดียวแท้ๆ

และเมื่อวิเคราะห์ถึงความเป็นชาติแล้วจะเห็นได้ว่าการที่จะเป็นคนชาติเดียวกันนั้นต้องประกอบหลอมรวมกันเป็นเนื้อเดียวกันหรือใกล้เคียงกันเช่น ภาษา ศาสนา วัฒนธรรม ฉะนั้น การที่รัฐไทยจะเกณฑ์คนอื่นที่มิใช่ผู้ที่ใช้ภาษา ศาสนา หรือวัฒนธรรมเดียวกัน มาผูกเป็นชนชาติเดียวกัน เห็นทีจะเป็นไปได้ยาก เพราะเราไปตั้งชื่อรัฐของเราเป็นรัฐไทยแทนรัฐสยามซึ่งประกอบไปด้วยคนหลายชนชาติไปเสียแล้ว

การที่มีประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยรัฐนิยมฉบับที่ ๑ เมื่อวันที่ ๒๔ มิถุนายน พ.ศ๒๔๘๒เปลี่ยนชื่อจากสยามมาเป็นไทยฉบับนี้เองที่ทำให้ทั่วทุกพื้นที่ของรัฐต้องกลายเป็น"คนไทย"ตั้งแต่นั้นมา

ความผิดพลาดของรัฐไทยเกี่ยวกับชาติอีกอย่างหนึ่งก็คือการไปยัดเยียดคนที่อยู่ในรัฐไทยต้องพูดภาษาไทยกับเราเท่านั้น ไม่สามารถที่จะรับคนที่พูดภาษาอื่นหรือภาษาท้องถิ่นแม้ว่าจะเกิดบนผืนแผ่นดินของรัฐไทยก็ตาม

มีความพยายามของรัฐไทยในหลายๆสมัยที่พยายามบังคับให้คนในรัฐไทยพูดภาษาเดียวกับคนกรุงเทพฯ ทั้งที่ถิ่นกำเนิดของเขาอาจจะอยู่บนภูเขาสูง ร้อยวันพันปีแทบจะไม่มีโอกาสใช้ภาษาของคนกรุงเทพฯเลย

ในทางกลับกันหากเขาเหล่านั้นเกิดบนผืนแผ่นดินอื่นแม้ว่าจะพูดภาษาไทยไม่ได้เลยหรือได้บ้างเล็กน้อยแต่มีความเชื่อมโยงกับบรรพบุรุษที่เป็นชนชาติไทยเพียงเศษเสี้ยว หากบังเอิญเป็นนางงามหรือเป็นนักกอล์ฟระดับโลกแล้ว เรากลับพยายามยัดเยียดความเป็นชนชาติไทยให้เขาทั้งๆที่ไม่รู้ว่าในมโนสำนึกของเขาเหล่าจะมีความรู้สึกนึกคิดในความเป็นชนชาติไทยสักกี่มากน้อย

ว่ากันตามความเป็นจริงแล้วชนชาติไทยที่อยู่ในรัฐไทยปัจจุบันมีความเกี่ยวพันฉันพี่น้องกับคนมอญ คนเขมร คนมลายู ยิ่งกว่าความเกี่ยวพันกับชนชาติไทยอาหมในแคว้นอัสสัม คนไตหรือคนไท ในสิบสองปันนา รวมไปถึงผู้ไทหรือไทดำในเวียดนามเสียอีก แม้ว่าจะมีภาษาพูดบางคำคล้ายคลึงกันก็ตาม แต่หากเราไปใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันจริงๆแล้ว อาจจะรู้สึกว่าเข้ากันไม่ได้เลยเพราะขนบธรรมเนียมประเพณีแตกต่างกันมากมายยิ่งกว่าพี่น้องมุสลิมที่อยู่ร่วมแผ่นดินรัฐไทยกันมายาวนานอย่างแน่นอน

การใช้กำลังเข้าปราบปรามแต่เพียงอย่างเดียวเพื่อแก้ปัญหาความขัดแย้งทางชนชาติ ไม่ว่าจะเป็นติมอร์ ไอร์แลนด์เหนือ อาเจห์ ฯลฯ เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่าไม่สามารถทำให้เกิดสันติสุขได้ แต่การเจรจา การยอมรับความหลากหลายทางเชื้อชาติ และวัฒนธรรมต่างหากที่จะทำให้เกิดการอยู่ร่วมกันอย่างสันติได้

การฆ่าคนให้ตายเป็นหมื่นๆ แสนๆ หรือเป็นล้านคน ไม่มีทางที่จะทำให้ปัญหาหมดสิ้นไปได้ การยอมรับว่าถึงแม้เขาจะเป็นคนลัวะ คนเมืองหรือลาวเหนือ คนลาวอิสาน คนแขกมลายู คนเจ๊กหรือจีนสยาม ฯลฯ ว่ามีสภาพดำรงอยู่ในรัฐไทยหรือรัฐสยามโดยไม่ดูถูกดูแคลนกันหรือไม่ปลุกกระแสให้เกลียดชังและเหยียดหยามชนชาติร่วมแผ่นดินเดียวกันต่างหากที่จะทำให้เราอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ

จริงอยู่การตั้งชื่อว่ารัฐไทยย่อมประกอบไปด้วยคนชาติไทยเป็นส่วนใหญ่ แต่ถามจริงๆ เถอะว่า จะมีสักกี่คนที่มีDNAไทยบริสุทธิ์ร้อยเปอร์เซ็นต์ ลองไล่ต้นตระกูลชาติกำเนิดดูที่เถอะ ล้วนแล้วแต่ผสมปนเปกันมาทั้งนั้น เพราะไม่เช่นนั้นแล้วนายกรัฐมนตรีของรัฐไทยคงไม่ดั้นด้นไปคารวะหลุมศพบรรพบุรุษถึงเมืองจีนหรอก

ฉะนั้น คำถามที่ว่า "เป็นคนไทย(แท้)หรือเปล่า" ก็คงไม่จำเป็นแล้วนะครับ

+++++++++++++++++++++++++++

การใช้สิทธิทางศาล
จริงอยู่การใช้สิทธิทางศาลเป็นสิทธิอันชอบธรรม ที่ไม่ว่าจะเป็นประชาชนคนธรรมดาหรือนายกรัฐมนตรี ย่อมมีสิทธิที่จะใช้ในการปกป้องสิทธิขั้นพื้นฐานของตนเอง เมื่อตนเห็นว่าถูกกระทบหรือถูกละเมิด แต่การใช้สิทธิทางศาล ย่อมจะต้องมีวัตถุประสงค์เพื่อเยียวยาแก้ไขสิทธิของตนที่ถูกละเมิด เพราะเจตนารมณ์ของการที่มีการบัญญัติให้มีการใช้สิทธิทางศาล เยียวยาผลแห่งการละเมิดนั้นเพื่อเป็นการเยียวยาให้กลับสู่สภาพเดิม(status quo)ให้มากที่สุดไม่ว่าจะเป็นการเยียวยาด้วยเงินหรือการกระทำหรือการละเว้นกระทำการ ซึ่งแน่นอนย่อมมิใช่การแสวงหากำไรจากการฟ้องคดี และกำไรจากการฟ้องคดีที่ว่านั้นอาจจะเป็นจำนวนเงินหรือทุนทรัพย์ที่เรียกร้องเกินกว่าความเสียหายที่เกิดขึ้นจริง หรือคิดว่าเกิดขึ้น หรือแม้กระทั่งการที่จะอาศัยกระบวนการยุติธรรมเป็นเครื่องมือในการข่มขู่หรือปิดปากฝ่ายที่ไม่เห็นด้วยกับตนเอง ย่อมมิใช่การใช้สิทธิทางศาลด้วยเจตนาบริสุทธิ์เป็นแน่

แน่นอนว่าในที่สุดแล้วเมื่อมีการฟ้องคดีแล้วศาลก็ต้องมีการไต่สวนมูลฟ้อง
ว่าคดีมีมูลเพียงพอที่ศาลจะมีคำสั่งรับคำฟ้องไว้พิจารณาได้หรือไม่ จนสุดท้ายคือการมีคำสั่งหรือ
คำพิพากษาออกมาในที่สุด ซึ่งทุกฝ่ายก็ต้องยอมรับเพราะบ้านเมืองเราปกครองด้วยระบอบนิติรัฐ
ถึงแม้ว่าจะไม่สมบูรณ์ร้อยเปอร์เซ็นต์ก็ตาม
(นำมาจากบทความเรื่อง "วิพากษ์สนธิ ลิ้มทองกุล" โดย ชำนาญ จันทร์เรือง)

Free Documentation License
Copyleft : 2005, 2006, 2007
Everyone is permitted to copy and distribute verbatim copies
of this license document, but changing it is not allowed.

ลิขซ้าย 2548, 2549, 2550 : สมเกียรติ ตั้งนโม
ผู้ที่นำข้อมูลวิชาการฟรีของมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน
ไปใช้ประโยชน์ทางวิชาการ เผยแพร่ หรืออ้างอิง โดยต้องไม่เกี่ยวข้องกับธุรกิจ ได้รับความยินยอมจากผู้เรียบเรียง สำหรับการนำไปใช้ประโยชน์ตามที่ระบุไว้ กรุณาอ้างอิงแหล่งที่มาตามสมควร โดยกรุณาระบุถึงเว็ปไซต์ และ URL มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน www.midnightuniv.org