Media and Politics
The Midnight University

สื่อพม่าพลัดถิ่น การต่อสู้เพื่อมาตุภูมิ
รายงานเบื้องต้นเกี่ยวกับสื่อพลัดถิ่นของพม่าและชนกลุ่มน้อย
อัจฉรียา สายศิลป์
นักศึกษาปริญญาโทหลักสูตรภฺมิภาคศึกษา
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

บทความบนหน้าเว็บเพจนี้ ได้รับมาจากผู้เขียน
เป็นเรื่องเกี่ยวกับความเป็นมาของสื่อพม่าพลัดถิ่น ซึ่งพยายามต่อสู้เพื่อเสรีภาพ และประชาธิปไตย
และการหวนกลับไปฟื้นฟูประเทศมาตุภูมิ
สำหรับบทความชิ้นนี้เป็นเพียงการรายงานเบื้องต้น
ซึ่งนำมาจากส่วนหนึ่งของงานวิจัยของผู้เขียนเรื่อง
การจัดการความสัมพันธ์ในพื้นที่สื่อพลัดถิ่น: กรณีศึกษาองค์กรข่าวพลัดถิ่นจากประเทศพม่าในประเทศไทย
midnightuniv(at)gmail.com

(บทความเพื่อประโยชน์ทางการศึกษา)
ข้อความที่ปรากฏบนเว็บเพจนี้ ได้มีการแก้ไขและตัดแต่งไปจากต้นฉบับบางส่วน
เพื่อความเหมาะสมเป็นการเฉพาะสำหรับเว็บไซต์แห่งนี้
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ลำดับที่ 1072
เผยแพร่บนเว็บไซต์นี้ครั้งแรกเมื่อวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน ๒๕๔๙
(บทความทั้งหมดยาวประมาณ 11 หน้ากระดาษ A4)

รายงานเบื้องต้นเกี่ยวกับสื่อพลัดถิ่นของพม่าและชนกลุ่มน้อย
อัจฉรียา สายศิลป์ : นักศึกษาปริญญาโท สาขาภูมิภาคศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

การเมืองร่วมสมัยของประเทศพม่า
นับจากเหตุการณ์นองเลือดเมื่อปี ค.ศ. 1988 ในกรุงร่างกุ้ง ที่รัฐบาลทหารพม่าได้ทำการปราบปรามนักศึกษาและประชาชนอย่างรุนแรง จนทำให้ประเทศพม่ากลายเป็นประเทศที่ทั่วโลกให้ความสนใจติดตามความเคลื่อนไหวทางการเมืองจนถึงปัจจุบัน ที่แม้ว่าความพยายามผลักดันพม่าไปสู่ประชาธิปไตยจากนานาประเทศจะเป็นความพยายามที่ยังไม่สัมฤทธิ์ผล แต่อย่างไรก็ตาม ความหวังและความพยายามของชาวพม่าส่วนหนึ่งที่ต้องการเห็นการเปลี่ยนแปลงของประเทศพม่าในทางที่ดีขึ้นยังมีอย่างต่อเนื่อง

ในเวลาเดียวกัน สถานการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐบาลทหารพม่า หรือที่รู้จักกันในชื่อ State Peace and Development Council (SPDC) กับชนกลุ่มน้อยหลายกลุ่ม ที่ซึ่งรัฐบาลทหารพม่าพยายามที่จะควบคุมก็ยังอยู่ในภาวะล่อแหลม ทำให้พม่าเป็นอีกประเด็นที่ยังอยู่ในความสนใจของประชาคมโลก โดยเฉพาะในกลุ่มประเทศที่ปกครองด้วยระบอบประชาธิปไตย ซึ่งนำโดยสหรัฐอเมริกาที่แสดงความคิดเห็นต่อต้านรัฐบาลพม่าอย่างชัดเจน และสนับสนุนกลุ่มขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมในเรื่องพม่า

ในทางตรงสหรัฐอเมริกาได้อนุญาตและรับผู้ลี้ภัยทางการเมืองไปพำนักอาศัยในประเทศของตน ส่วนทางอ้อม คือ การสนับสนุนทางการเงินผ่านองค์กรต่างๆ และการใช้สื่อกระแสหลักของตนนำเสนอความเคลื่อนไหว การต่อสู้ที่เด่นชัดในสายตาของนานาชาติคือ พรรคเอ็นแอลดี (National League for Democracy) ซึ่งมีนางออง ซาน ซู จี ซึ่งมีตำแหน่งเป็นเลขาธิการในพรรค ที่ถูกนำเสนอจากสื่อมวลชนทั่วโลก ในฐานะนักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย(ปัจจุบันยังถูกสั่งกักบริเวณในบ้านพักโดยรัฐบาลเผด็จการทหาร อันเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งที่สะท้อนถึงสถานการณ์การละเมิดสิทธิมนุษยชนในพม่าที่รุนแรงและต่อเนื่อง)

สำหรับการต่อสู้ที่เกี่ยวข้องกับประเทศพม่านั้น ไม่ได้มีเพียงนางออง ซาน ซู จี ที่ใช้การต่อต้านแบบสงบ (Passive Resistance) เท่านั้น หากแต่ยังมีกลุ่มคนอีกหลายกลุ่มที่แสดงตัวตนและจุดยืนในการต่อสู้อย่างชัดเจนเช่นกัน ตั้งแต่กลุ่มต่อต้านรัฐบาลทหารพม่า ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มนักเคลื่อนไหวทางการเมือง กลุ่มชนกลุ่มน้อยที่เรียกร้องสิทธิในการปกครองตนเอง และกลุ่มองค์กรเพื่อประชาธิปไตย ในหลายๆประเทศ ซึ่งมีการเคลื่อนไหวในรูปแบบที่หลากหลาย

ในทางตรงข้ามก็มีกลุ่มที่สนับสนุนรัฐบาลทหารพม่าให้คงอำนาจอยู่ได้จนกระทั่งในปัจจุบัน ได้แก่ กลุ่มทุนจากประเทศในเอเชียที่มีผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจแก่รัฐบาลทหาร เช่นจากประเทศจีน อินเดียกับประเทศต่างๆ ที่เป็นประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะไทย (โกสุมภ์ สายจันทร์ 2549)และชนกลุ่มน้อยบางกลุ่มในพม่าเองที่เข้าร่วมกับรัฐบาลทหารพม่า ขณะที่ประชาชนในประเทศพม่าส่วนใหญ่มักจะไม่มีโอกาสแสดงตนในฐานะผู้ต่อสู้ แม้กระทั่งการรวมกลุ่มทางสังคมและวิชาชีพต่างๆ ก็แทบจะไม่ปรากฏนักเพราะถูกควบคุมด้วยอำนาจรัฐอย่างเข้มงวด(Liddell 1999)

สื่อมวลชนใต้เงารัฐบาลทหารพม่า
นอกจากกลุ่มที่เคลื่อนไหวต่อต้านรัฐบาลทหารพม่าแล้ว กลุ่มสื่อมวลชน เป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่รัฐบาลทหารพม่าควบคุมการทำงานอย่างเข้มงวด ดังจะเห็นว่าปัจจุบัน สื่อหลักที่นำเสนอเรื่องราวเหตุการณ์ของประเทศพม่า จึงมีเพียงสื่อที่ผลิตโดยรัฐบาล ส่วนสื่ออื่นๆ ในพม่านั้น ต้องผ่านการควบคุมตรวจสอบเนื้อหาอย่างเข้มงวด ก่อนการนำเสนอกิจการของประเทศ

โดยเหตุที่รัฐบาลทหารพม่าได้มีการควบคุมการแสดงความคิดเห็นของประชาชน ทำให้ข่าวสารเหตุการณ์ของประเทศพม่าที่นำเสนอออกสู่ภายนอกมีปริมาณน้อยมาก และการผลิตสื่อโดยรัฐบาลทหารพม่าเอง เช่น หนังสือพิมพ์ "นิวไลท์ออฟเมียนมาร์" ก็นำเสนอข่าวสาร เรื่องราวต่างๆ ในฐานะสื่อของรัฐ รวมทั้งสภาพสังคม เศรษฐกิจภายในประเทศ มีการนำเสนอไม่ครอบคลุมทุกประเด็น นำมาซึ่งการไม่สามารถประเมินปัญหาที่เกิดขึ้นในพม่าได้อย่างชัดเจน ซึ่งอาจจะก่อให้เกิดผลกระทบต่อประเทศเพื่อนบ้าน ทั้งในภูมิภาคเดียวกัน และในระดับประชาคมโลกด้วย

ตัวอย่างเช่น สถานการณ์โรคติดต่อ ที่มีการระบาดอย่างรุนแรง เช่น มาลาเรีย ไข้เลือดออก เป็นต้น, ปัญหายาเสพติด, และการกลายเป็นผู้พลัดถิ่นของประชาชนในพม่า จนเกิดการอพยพเข้าไปยังประเทศใกล้เคียง ไม่ว่าจะเป็นประเทศไทย อินเดีย บังกลาเทศ ในฐานะแรงงานข้ามชาติ และผู้ลี้ภัยจากการสู้รบ(Refugees) ที่เข้าไปอาศัยในประเทศต่างๆ ทั่วโลก เฉพาะเพียงในประเทศไทยมีจำนวนผู้ลี้ภัยจากพม่าเข้ามาพักพิงกว่า 150,000 คนในปี ค.ศ. 2003 จากรายงานของ Burmese Border Consortium (อ้างในพรพิมล 2548)

Bertil Lintner (2001) ได้เขียนบทความชื่อ "Denial of Access" นำเสนอสถานการณ์การควบคุม ปิดบังข่าวสารของรัฐบาลทหารพม่าว่า ในปี ค.ศ. 1997 คณะกรรมการปกป้องผู้สื่อข่าวได้กล่าวถึงผู้นำประเทศพม่าคือพลเอก Than Shwe กับ ผู้นำของอินโดนีเซียขณะนั้นคือพลเอก Soeharto ว่าเป็น "ศัตรูสองคนที่สำคัญที่สุดของสื่อมวลชน" ในทวีปเอเชีย และหลังจากนั้นพลเอก Soeharto ได้ลงจากอำนาจทำให้อินโดนีเซียได้เปิดสู่ยุคของเสรีภาพและการเปิดกว้าง แต่สำหรับพม่านั้นสถานการณ์ กลับยิ่งเลวร้ายลง ทั้งนี้เพราะไม่เพียงแต่การเข้าไม่ถึงข้อมูลข่าวสารแล้ว ข้อมูลที่เป็นสถิติทางการ แม้กระทั่งข้อมูลพื้นฐานเช่น ปริมาณผลผลิตข้าวการเติบโต,ด้านอุตสาหกรรม, และอัตราการรู้หนังสือของประชาชน ฯลฯ ก็ล้วนแล้วแต่เป็นความลับทางราชการทั้งสิ้น

ดังนั้น เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น (Freedom of Expression) ของประชาชนในพม่า โดยเฉพาะสื่อมวลชน อันเป็นปัจจัยสำคัญของกระบวนการพัฒนาประชาธิปไตยนั้น ได้ถูกปิดกั้นโดยรัฐบาลทหารพม่า จนอยู่ในระดับที่น่าเป็นห่วง จากการรายงานขององค์กรสื่อไร้พรมแดน (Reporter Sans Frontier) รายงานว่า ในปี ค.ศ.2005 ประเทศพม่าให้สิทธิเสรีภาพแก่สื่อมวลชนอยู่ในอันดับที่163 จาก167 อันดับ (RSF Worldwide Press Freedom Index: 2005) ซึ่งการคุกคามและจำกัดเสรีภาพของสื่อมวลชนของรัฐบาลพม่านั้น ยิ่งทำให้ทั่วโลกเล็งเห็นถึงการละเมิดสิทธิมนุษยชนในพม่ามากขึ้นนั่นเอง

ข่าวสารที่เกี่ยวกับพม่าในสื่อมวลชนกระแสหลัก
1. ข่าวสารที่เกี่ยวกับพม่าสื่อมวลชนไทย แม้ว่าประเทศพม่ากับประเทศไทยจะเป็นประเทศเพื่อนบ้านที่มีพรมแดนยาวติดต่อกันถึง 1, 609 กิโลเมตร นับตั้งแต่จังหวัดเชียงรายจนถึงจังหวัดระนอง และมีประวัติศาสตร์ร่วมกันมายาวนาน แต่ความเข้าใจระหว่างประชาชนทั้งสองประเทศยังยึดติดอยู่กับตำราประวัติศาสตร์ ซึ่งเน้นย้ำอยู่กับเรื่องราวของชนชั้นปกครอง สถาบันกษัตริย์ การสู้รบ ดังนั้นปัจจุบันข่าวสารจากประเทศพม่าในประเทศไทย ก็ยังมีปรากฏอย่างจำกัด

พุทธณี กางกั้น (2544) ได้เสนอไว้ในบทความเรื่อง "พม่า: รากอันหยั่งลึกของการไม่เป็นข่าว"ว่า เรื่องราวของพม่าในสื่อไทยนั้นมีปรากฏอยู่บ้าง แต่ก็มักจะเป็นการตอกย้ำอคติในด้านลบ ที่ถูกปลูกฝังมาจากระบบการศึกษา ประวัติศาสตร์ และละเลยที่จะมองในเรื่องราวอื่นๆ ซึ่งคนที่มาจากพม่าต้องประสบเมื่อต้องพลัดถิ่นมาอยู่ในไทย ดังนั้น จากการทำงานของสื่อที่มีความเข้าใจในประเด็นพม่าที่มีความซับซ้อนแต่เพียงผิวเผิน ประกอบกับนโยบายของรัฐไทยที่มีต่อพม่าก็เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และธรรมชาติของงานข่าวที่ต้องรวดเร็วมาก ทำให้ความเข้าใจในประเด็นเกี่ยวกับพม่าเพื่อนบ้านปราศจากความต่อเนื่อง

นอกจากนี้ การสัมมนาเรื่อง "สื่อสันติภาพ ในลุ่มแม่น้ำโขง" จัดโดยคณะการสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เมื่อเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2006 มีนักวิชาการและนักสื่อสารมวลชนซึ่งเข้าร่วม ในฐานะวิทยากรบางท่านแสดงความเห็นว่า สื่อไทยนำเสนอเรื่องเพื่อนบ้านน้อย โดยเฉพาะประเด็นพม่า อันเนื่องมาจากการประสานงานระหว่างองค์กรสื่อยังไม่เข้มแข็งเพียงพอ ขาดความเข้าใจในสถานการณ์ และที่สำคัญคือความไม่เข้าใจภาษาซึ่งกันและกัน ทำให้สื่อไทยมีขีดจำกัดในการทำข่าวของเพื่อนบ้านและต้องพึ่งพิงข่าวจากสำนักข่าวต่างชาติอื่นๆ เป็นหลัก

2. ข่าวสารที่เกี่ยวกับพม่าในสื่อมวลชนสากล ประเด็นเกี่ยวกับประเทศพม่าที่ปรากฏในสื่อมวลชนสากล ในภาษาอังกฤษนั้น มีความต่อเนื่องทั้งในประเด็นของการเคลื่อนไหวทางการเมืองของกลุ่มฝ่ายต่อต้านรัฐบาล, ข่าวการละเมิดสิทธิมนุษยชน, การเรียกร้องของกลุ่มองค์กรช่วยเหลือต่างๆ, ประเด็นผู้ลี้ภัย, การสู้รบของชนกลุ่มน้อย, แต่อย่างไรก็ตาม ก็จำกัดเฉพาะข่าวที่เป็น "ประเด็น" โดยการจัดวาระของสื่อสากลเหล่านั้น

ณัฐวดี ดวงตาดำ (2549)ได้นำเสนอใน "การสร้างภาพลักษณ์นางอองซาน ซูจี ผ่านการรายงานข่าวของสื่อมวลชนข้ามชาติ ค.ศ.1988-2003" กล่าวถึงการรายงานข่าวสารของสื่อมวลชนข้ามชาติในเรื่องของประเทศพม่า โดยเฉพาะภาพลักษณ์ของนางออง ซาน ซูจี ไว้ว่า สาเหตุหนึ่งที่ทำให้นางออง ซาน ซูจี เป็นที่รู้จักไปทั่วโลก เนื่องมาจากการรายงานข่าวของสื่อมวลชนข้ามชาติ ที่คอยติดตามและรายงานความเคลื่อนไหวของเธอให้โลกได้รับรู้ตลอดมา นับตั้งแต่เธอเริ่มมีบทบาททางการเมืองเมื่อปี ค.ศ. 1988 จนถึงปัจจุบัน การรายงานข่าวของสื่อมวลชนข้ามชาตินี้ เป็นหนึ่งในกระบวนการสื่อสารระหว่างประเทศในปัจจุบัน อันเป็นการแสวงหาความสนับสนุนและร่วมมือทางการเมืองของนางอีกทางหนึ่งด้วย

นอกจากนั้น การสื่อสารระหว่างประเทศดังกล่าว ยังได้ทำให้โลกกลายเป็นหมู่บ้านโลก (Global Village) ที่เชื่อมชีวิตวัฒนธรรม เศรษฐกิจ การเมือง เข้าด้วยกัน ด้วยเทคโนโลยีการสื่อสารสมัยใหม่ จนอาจกล่าวได้ว่า ปรากฏการณ์ด้านการสื่อสารระหว่างประเทศในปัจจุบัน คือ ทรัพยากรแห่งอำนาจทางการเมืองที่สำคัญที่สุดในบรรดาทรัพยากรแห่งอำนาจทั้งปวง และณัฐวดี ( 2549) ได้ให้คำนิยามองค์กรข่าวที่ก่อให้เกิดกระแสการไหลเวียนของข่าวสารทั่วโลก ว่า องค์กรสื่อข้ามชาติ ที่เป็นหลักและครอบครองการนำเสนอข่าวไปทั่วโลก ด้วยปัจจัยทางด้าน ประสบการณ์ ความชำนาญ บุคลากร และเทคโนโลยีทันสมัย ที่ทำให้เข้าถึงเหตุการณ์ และรายงานข่าวได้อย่างรวดเร็ว

อย่างไรก็ตามจากการศึกษาในเรื่องการสร้างภาพลักษณ์ของนางออง ซาน ซูจี ผ่านการรายงานข่าวของสื่อข้ามชาติเหล่านี้ ณัฐวดี (2549) ได้ให้ความเห็นว่า เป็นมุมมองในฐานะที่เป็น "คนนอก" ผู้มองเข้าไปในสังคมพม่า มากกว่าที่จะศึกษาวิเคราะห์จากคนในหรือสื่อในสังคมพม่าเอง

ผู้ศึกษาเห็นว่า แม้ว่ามุมมองจากชาวพม่าที่เป็น "คนใน" มีความสำคัญในเรื่องการให้ข้อมูลที่ชัดเจน แต่ด้วยข้อจำกัดเรื่องการสื่อสารที่ถูกควบคุมอย่างเคร่งครัดในพม่าดังกล่าว ทำให้การสื่อสารจากภายในอย่างชัดเจนเป็นไปได้ยาก "สื่อพลัดถิ่น" จึงเป็นช่องทางในการสื่อสารที่สำคัญอีกทางหนึ่งระหว่างภายในและภายนอกประเทศ และเชื่อมเครือข่ายต่างๆเข้าด้วยกัน

สื่อพลัดถิ่น : นิยามความหมาย
สื่อพลัดถิ่น
เนื่องจากยังไม่มีการศึกษาเรื่องสื่อพลัดถิ่นโดยตรงในประเทศไทยมาก่อน ผู้ศึกษาจึงเริ่มศึกษาในเรื่องนี้จากการแสวงหานิยามความหมายของสื่อพลัดถิ่น โดยสำรวจจากมุมมองทางทฤษฎีและแนวคิดจากงานวิจัยและเอกสารที่เกี่ยวข้องสองชุด

๑. แนวคิดเรื่องลักษณะของสื่อกระแสหลักและสื่อทางเลือก
Noam Chomsky ได้บรรยายที่สถาบัน Z media Institute เมื่อปี ค.ศ.1997 และสรุปปัจจัยที่ทำให้สื่อกระแสหลักอยู่ในกระแสหลัก Chomsky ยกตัวอย่างสื่อสำคัญๆ อาทิ สื่อภาคบันเทิงเช่น ฮอลลีวู้ด หรือละครน้ำเน่า สื่อชั้นสูง หรือบางครั้งก็เรียกกันว่า เป็นสื่อที่กำหนดวาระข่าวสารในสื่ออื่นที่เหลือ ตัวอย่าง เช่น หนังสือพิมพ์นิวยอร์คไทมส์ และ CBS

Chomsky จัดสื่อชั้นสูงเหล่านี้ว่าอยู่ในกลุ่มสื่อกระแสหลัก มีลักษณะที่เห็นได้ชัดคือ เป็นสื่อหลักสำคัญในกลุ่มสื่อด้วยกัน ทำกำไรได้ องค์กรอยู่ในรูปของบริษัทและมีกลุ่มธุรกิจที่ใหญ่กว่าเป็นเจ้าของซ้อนอยู่ หรือมีหุ้นส่วนในธุรกิจสื่อ ทิศทางและความโน้มเอียงขององค์กรสื่อเป็นไปในทางเดียวกับแนวคิดของขั้วอำนาจใหญ่ๆ ทั้งหลายในสังคม ไม่ว่าจะเป็นรัฐบาล นักวิชาการ บริษัทเอกชน เนื่องจากสื่อได้เรียนรู้และมีการปะทะสังสรรค์กับขั้วอำนาจเหล่านี้เสมอในฐานะแหล่งข่าว ตัวสื่อหรือเนื้อหาที่เผยแพร่ผ่านสื่อไม่ใช่ผลผลิตที่องค์กรสื่อขายให้กับผู้รับสาร แต่ผู้รับสารต่างหากที่เป็นผลผลิต

Michel Albert (2003) ได้ให้ทรรศนะว่า สิ่งที่แยกสื่อทางเลือกออกจากสื่อกระแสหลัก น่าจะอยู่ที่วิธีการจัดตั้งและทำงานขององค์กร ซึ่งวิธีก่อจัดตั้งและทำงานของสถาบันสื่อกระแสหลัก มี 3 ประการคือ

ส่วนสื่อทางเลือก มีวิธีการจัดตั้งและทำงานดังนี้

อนุช อาภาภิรม (2545) ได้ให้ความเห็นเพิ่มเติมว่า การทำงานของสื่อทางเลือกนั้น มีลักษณะของการเคลื่อนไหวทางสังคมอยู่ในตัว ในขณะที่สื่อกระแสหลักดำเนินการเคลื่อนไหวเพื่อกำไรและคงสถานะเดิม สื่อทางเลือกดำเนินการเคลื่อนไหวเพื่อผู้รับฟังและการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ในระยะหลังได้มีการเคลื่อนไหวเพื่อสนับสนุนกันและกัน ซึ่งเห็นได้ว่าสื่อทางเลือกขยายตัวและเข้มแข็งขึ้นตามขบวนการทางสังคม ขณะเดียวกันขบวนการทางสังคมก็ขยายตัวและเข้มแข็งขึ้นตามสื่อทางเลือก นั่นคือขบวนการสังคมกับการสื่อสารและรณรงค์ได้บรรจบเข้าด้วยกัน บางคนเรียกว่าเป็นขบวนการสังคมใหม่ (New Social Movements)

จากคำจำกัดความของยูเนสโก (Lewis 1993 อ้างใน พิรงรอง รามสูตร รณะนันทน์ 2547) สื่อทางเลือก หมายถึงโครงสร้างการสื่อสารและแนวปฏิบัติ ที่ถูกสร้างเพิ่มเติม เนื่องจากแนวทางของสื่อสารกระแสหลักไม?สามารถตอบสนองความต้องการสื่อสารของคนบางกลุ่มได้ คำจำกัดความสื่อทางเลือกจึงมักถูกเปรียบเทียบในลักษณะคู่ตรงข้ามกับสื่อกระแสหลัก. ในประเทศไทยนั้นได้มีการแยกย่อยสื่อทางเลือกออกไปอีกเช่น สื่อภาคประชาชน สื่อชุมชน(อ้างในพิรงรอง รามสูตร รณะนันทน์ 2547)

เมื่อจำแนกตามประเภทสื่อดังกล่าวมา จากการสำรวจเบื้องต้นผู้ศึกษามีความเห็นว่า สื่อพลัดถิ่นจากประเทศพม่า มีลักษณะหลายประการที่ใกล้เคียงกับสื่อทางเลือก กล่าวคือ ไม่ได้ตั้งขึ้นเพื่อแสวงหากำไรสูงสุด, ไม่ขายผู้รับสารให้แก่บริษัทที่ลงโฆษณา, นำเสนอเนื้อหาสาระที่โดยมากจะแตกต่างจากเนื้อหาที่พบได้ทั่วไปในสื่อกระแสหลัก, แต่อย่างไรก็ตามก็มีบางส่วนที่เหมือนกับสื่อกระแสหลัก หรือสื่อกระแสหลักนำไปอ้างอิงและเผยแพร่ซ้ำ มีความพยายามเป็นอิสระจากสถาบันสังคมอื่น โดยเฉพาะบรรษัทขนาดใหญ่ แต่มีความสัมพันธ์กับองค์กรที่สนับสนุนระบอบประชาธิปไตย (pro-democracy) และส่งเสริมทางด้านสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะเรื่องเงินทุน มีความสัมพันธ์กับผู้?รับสารแตกต่างจากสื่ออื่น กล่าวคือผู้อ่านผู้ฟังเข้ามามีส่วนร่วมในการควบคุมสื่อหรือเปิดให้ผู้รับสารรับสารเข?ามามีส่วนร่วมในการแสดงความคิด เห็นความต้องการได้

ระดับการแพร่?กระจาย ของสื่อมีความหลากหลาย อาจมีทั้งระดับท้องถิ่น ระดับชาติและระดับโลก แต่ในบางประเด็นผู้ศึกษายังต้องศึกษาข้อมูลต่อไปให้ชัดเจนขึ้น นั่นคือ เรื่องแนวคิด, เป้าหมาย, โครงสร้างองค์กร และวิธีการทำงาน และในข้อที่กล่าวถึงความเกี่ยวข้องกับขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคม ซึ่งอนุช อาภาภิรม (2545) ได้ให้ความเห็นว่าสื่อทางเลือกนั้นเป็นส่วนประกอบสำคัญของขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคม

๒. ในบริบทของการพลัดถิ่น
แนวคิดเรื่องการพลัดถิ่นนั้น มีการถกเถียงและทำการศึกษาอยู่ในหลากหลายแนวทาง คนพลัดถิ่นในฐานะ "คำศัพท์ (term)"นั้น ด้านหนึ่งทำให้เกิดการขยายกว้างออกไปของกลุ่มคนที่อาจเรียกได้ว่าเป็นคนพลัดถิ่น ดังคำกล่าวของ Tololyan (อ้างใน ฐิรวุฒิ เสนาคำ2547)

คำนิยามในภาษาไทยในเรื่องสื่อพลัดถิ่น อาจไม่สามารถจำแนกได้ชัดเจนถึงลักษณะของการพลัดถิ่น ที่อาจจะมีทั้งความหมายแคบและความหมายกว้าง งานศึกษาจำนวนมากยังคงผูกโยงคนพลัดถิ่นไว้กับ "การถูกขับหรือบังคับให้ออกจากมาตุภูมิ" ซึ่งมีตัวอย่างที่เด่นชัด เช่น ชาวยิวพลัดถิ่น, ชาวอาร์เมเนียนพลัดถิ่น, ชาวคาริบเบียนพลัดถิ่น เป็นต้น โดยมีประสบการณ์ความเจ็บปวด ขมขื่นและเป็นเหยื่อ

สำหรับ Cohen (1996) ได้พยายามอธิบายภาพการอพยพของคนพลัดถิ่นอื่นๆ ด้วยการจัดจำแนกประเภทออกเป็น

ซึ่งทำให้ประสบการณ์ของคนพลัดถิ่นไม่ได้มีเพียงด้านลบหรือเต็มไปด้วยความเจ็บปวด เท่านั้น หากแต่กลับมีอีกแง่มุมของประสบการณ์ที่การเคลื่อนย้าย เป็นทางเลือกซึ่งอาจจะนำมาสู่การมีชีวิตที่ดีขึ้น เช่น แรงงานจากเอเชียใต้, พ่อค้าชาวจีน, กลุ่มผู้เชี่ยวชาญทางวิชาชีพสาขาต่างๆ จากประเทศแถบเอเชียที่ไปทำงานในประเทศยุโรป เป็นต้น (ฐิรวุฒิ เสนาคำ2547)

ในประเทศไทยก็มีคนพลัดถิ่นจากหลายประเทศและหลายกลุ่มเข้ามาตั้งรกราก ด้วยเหตุผลทั้งการเมืองและเศรษฐกิจ ตั้งแต่ในสมัยโบราณ ทั้งชาวเอเชียและชาวยุโรป

สื่อพลัดถิ่นจากประเทศพม่า
การพลัดถิ่นของชนกลุ่มต่างๆ จากประเทศพม่าเข้ามาในประเทศไทยมีหลายรูปแบบ ดังจะเห็นได้จากงานวิจัยต่างๆ ทั้งผู้อพยพ, แรงงานข้ามชาติ, ผู้ลี้ภัยทางการเมือง, อันเนื่องมาจากภาวะทางการเมือง การสู้รบและความทุกข์ยากทางเศรษฐกิจ

ในกรณีของสื่อพลัดถิ่นอันมีจุดกำเนิดมาจากการลี้ภัยทางการเมืองนั้น ผู้ศึกษามีความเห็นว่า อยู่ในฐานะของ องค์กรสื่อ ที่ดำเนินงานโดยผู้ทำงานที่รวมตัวกันอยู่ในสถานะชุมชนคนพลัดถิ่น (Exile community) ตามความหมายของ Cohen (1996) (อ้างในฐิรวุฒิ เสนาคำ 2547 )ที่ได้แบ่งคนพลัดถิ่นออกเป็นห้าประเภท ประเภทที่ผู้ศึกษาเห็นว่าตรงกับกรณีศึกษาก็คือ คนพลัดถิ่นที่เกิดจากการบีบบังคับหรือตกเป็นเหยื่อ ซึ่งเป็นความหมายในแง่ลบ แต่ในกรณีของชาวพม่าพลัดถิ่น ที่ทำงานผลิตสื่อมีลักษณะที่เข้ากับทรรศนะของ Cohen คือ กระจายอยู่นอกมาตุภูมิ ตั้งแต่สองแห่งหรือสองประเทศขึ้นไป

การกระจายดังกล่าวเกิดจาการถูกขับหรือบังคับ มีความทรงจำร่วมกับถิ่นกำเนิด มีอุดมคติและพันธะร่วมกันในการรักษา ฟื้นฟู สร้างความปลอดภัยและมั่งคั่งแก่มาตุภูมิ มีสำนึกร่วมและกระบวนการเคลื่อนไหวเพื่อกลับสู่มาตุภูมิ มีสำนึกความเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่เข้มข้น มีความสัมพันธ์ที่ไม่ราบรื่นกับสังคมของประเทศที่ตนอาศัยอยู่ในปัจจุบัน มีความเห็นอกเห็นใจและสมานฉันท์กับคนพลัดถิ่นชาติพันธุ์เดียวกันที่อาศัยอยู่ในอีกประเทศ

Lisa Brooten (2006) ได้นำเสนอในบทความเรื่อง Political Violence and Journalism in a Multi-ethnic State: A Case Study of Burma (Myanmar) ว่า สื่อ โดยเฉพาะในด้านวารสารศาสตร์นั้นเป็นกุญแจสำคัญในการเปลี่ยนผ่านสู่การเปิดกว้างมากขึ้น และแสดงให้เห็นถึงความโปร่งใสในกระบวนการสู่ประชาธิปไตยและลดความรุนแรงทางการเมืองลง

การนำเสนอข่าวสารของสื่อ นับเป็นอีกพื้นที่หนึ่งของการเคลื่อนไหวทางสังคมรูปแบบใหม่ อันเป็นการรวมตัวของกลุ่มคนที่มีพลังน้อยกว่า เพื่อเป้าหมายในการเรียกร้องในเรื่องที่เป็นประเด็นร่วมกัน ดังที่ปรากฏอยู่ในสังคมประชาธิปไตยทั่วโลกตั้งแต่ ทศวรรษที่ 1970s ที่เห็นได้อย่างชัดเจนทั่วโลก อาทิ ขบวนการเคลื่อนไหวเรื่องสิทธิสตรี, การเคลื่อนไหวของกลุ่มเกษตรกร, ชนกลุ่มน้อย, และขบวนการเคลื่อนไหวเพื่อเรียกร้องประชาธิปไตย (ไชยรัตน์ เจริญสินโอฬาร2545)

ขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมหลายกลุ่มที่เกี่ยวข้องกับประเทศพม่านั้น มีเป้าหมายต่างๆ กัน แต่ขบวนการที่เห็นได้ชัดเจนผ่านสื่อต่างๆ ทั่วโลกนั้น ก็คือขบวนการเรียกร้องการพัฒนาไปสู่ประชาธิปไตย (Democratization) อันเป็นการเคลื่อนไหวที่มีระยะเวลายาวนานและขยายกลุ่มจาก กลุ่มของชาวพม่าทั้งบางส่วนในประเทศและส่วนใหญ่ที่พลัดถิ่นอยู่ในประเทศต่างๆ ทั่วโลก แผ่ออกไปถึงรัฐบาลประเทศต่างๆ นอกจากนั้นยังมีการเคลื่อนไหวของกลุ่มสิทธิมนุษยชน องค์กรระหว่างประเทศ พยายามเรียกร้องให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ด้วยยุทธวิธีต่างๆ ทั้งต่อรัฐบาลพม่าเอง รัฐบาลประเทศเพื่อนบ้าน รวมทั้งให้นานาประเทศเข้าแทรกแซงรัฐบาลพม่า เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้น

จากการสำรวจเบื้องต้นในพื้นที่ศึกษาในประเทศไทย พบว่ามีองค์กรข่าวพลัดถิ่นจากพม่าอยู่หลายองค์กร ซึ่งผู้ศึกษาแบ่งตามผู้ผลิตสื่อได้สองกลุ่มใหญ่ คือ

เมื่อแบ่งตามวัตถุประสงค์ของการผลิตสื่อ ก็พบว่าสื่อที่ผลิตโดยชาวพม่าพลัดถิ่นนั้น เน้นการนำเสนอเรื่องราวจากประเทศพม่า โดยไม่ได้จำกัดเฉพาะกลุ่มชาติพันธุ์ใดชาติพันธุ์หนึ่ง แต่นำเสนอเรื่องราวจากประเทศพม่า ในด้านการเมือง สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม โดยเฉพาะเรื่องราวการต่อสู้ของกลุ่มขบวนการต่างๆ อันเกี่ยวเนื่องกับพม่า และเรื่องราวอันเกี่ยวเนื่องจากการดำเนินนโยบายของรัฐบาลทหารพม่า รวมทั้งความเคลื่อนไหวจากรัฐบาลของประเทศต่างๆ รวมทั้งองค์การสหประชาชาติที่ต่อต้านนโยบายของรัฐบาลทหารพม่ามาตลอด

การทำงานของสื่อกลุ่มนี้ มีทั้งที่เป็นแบบการทำงานในลักษณะของ "องค์กรข่าว" (News Organization) ที่มีกระบวนการทำงานหาข่าว และนำเสนอข่าว บทความผ่านสื่อของตนเอง ทั้งยังนำเสนอผ่านสื่ออื่นๆ ทั้งในระดับประเทศ ภูมิภาคและระดับโลก และการเป็นศูนย์รวบรวมข่าวสารจากองค์กรข่าวต่างๆ ด้วย

ในขณะที่สื่อที่ผลิตโดยชนกลุ่มน้อย มักจะเน้นนำเสนอในฐานะตัวแทนของกลุ่มนั้น และเปิดพื้นที่สำหรับเรื่องราวของชนชาตินั้น และความเกี่ยวข้องกับรัฐ โดยเฉพาะเรื่องการถูกกระทำในฐานะผู้ที่มีกำลังน้อยกว่า และความพยายามในการต่อต้าน(Resistance) กับอำนาจรัฐพม่า แม้ว่าสื่อกลุ่มนี้จะมีการนำเสนอเรื่องราวของชนกลุ่มอื่นจากประเทศพม่าบ้างแต่ก็ไม่มากนัก

อย่างไรก็ตามแม้ว่าสื่อเหล่านี้จะไม่ได้อยู่ในกลุ่มของสื่อกระแสหลักโดยตรง ไม่ว่าจะในประเทศพม่าเอง หรือในประเทศไทย แต่ก็มีหลายครั้งที่ข่าวที่ปรากฏในสื่อพลัดถิ่นได้ถูกนำเสนอซ้ำ ติดตามเหตุการณ์และเผยแพร่ไปทั่วโลก โดยสื่อมวลชนกระแสหลักของประเทศต่างๆ รวมทั้งสำนักข่าวสากลอย่าง BBC, AP, และ AFP เป็นต้น

ในงานศึกษาของ Chris Tenove (อ้างในปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี 2549) ได้ชี้ให้เห็นถึงการเพิ่มขึ้นอย่างน่าสนใจของข่าวที่ผลิตโดยสื่อพลัดถิ่นหรือองค์กรพลัดถิ่นจากพม่า ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา ซึ่งกลายเป็นสื่อที่ค่อนข้างเชื่อถือได้ในแง่เนื้อหาข่าว พัฒนาการที่เริ่มมีความหลากหลายมากขึ้นในแง่ของเครือข่ายข้อมูลและการสื่อสาร ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการเข้าถึงการสื่อสารที่เริ่มยืดหยุ่นมากขึ้นในพม่า และการเพิ่มขึ้นของการเคลื่อนย้ายข้ามพรมแดน ตลอดจนการแข่งขันกันเองของบรรดาสื่อมวลชนในการเข้าถึงแหล่งข่าวและเนื้อหาข่าวที่ถูกต้องแม่นยำมากขึ้น

เมื่อจำแนกตามรูปแบบของสื่อ พบว่ามีทั้งสื่อสิ่งพิมพ์, สื่อวิทยุ, วีดิทัศน์, และที่แพร่หลายที่สุดในปัจจุบันก็คืออินเตอร์เนต ซึ่งกลายเป็นเทคโนโลยีสื่อที่สร้างเครือข่ายของกระบวนการเคลื่อนไหวเรื่องพม่าทั่วโลก

นอกจากนั้นผู้ศึกษาพบว่า สื่อพลัดถิ่นจากพม่านั้น มีการจัดตั้งองค์กรในหลายประเทศ รวมทั้งในพื้นที่ประเทศไทย ที่มีปัจจัยเรื่องการมีเขตแดนใกล้ชิดกับพม่า และมีการเคลื่อนไหวของกลุ่มต่างๆ เกิดขึ้นตามชายแดนอยู่เสมอ มีชนกลุ่มต่างๆ จากพม่าเข้ามาอยู่ในประเทศไทยในลักษณะแตกต่างกันเป็นจำนวนนับล้านคน รวมทั้งการเป็นที่ตั้งขององค์กรไม่แสวงหาผลกำไรที่ทำงานเกี่ยวกับพม่าหลายแห่ง ทำให้เป็นปัจจัยหนึ่งที่อำนวยต่อการสร้างเครือข่ายข้อมูลข่าวสารด้วย

รายชื่อสื่อพลัดถิ่นจากประเทศพม่า (สำรวจในเดือนกันยายน พ.ศ. 2549)