Midnight's People Politics

รัฐศาสตร์และโลกาภิวัตน์
ทฤษฎีเกมแห่งอำนาจ และทฤษฎีโลกแบน
ชำนาญ จันทร์เรือง
นักวิชาการทางกฎหมายและรัฐศาสตร์ สมาชิกมหาวิทยาลัยเที่ยงคืน

บทความ ๒ เรื่องที่เผยแพร่บนหน้าเว็บเพจนี้ เคยได้รับการตีพิมพ์แล้ว
กองบรรณาธิการได้รับมาจาก อ.ชำนาญ จันทร์เรือง ประกอบด้วย
๑. ทฤษฎีเกมแห่งอำนาจ ๒. ฤาว่าโลกเรานี้แบน
เรื่องแรกเป็นการนำเอาทฤษฎีเกมมาอธิบายปรากฎการณ์และการต่อสู้กันทางการเมือง
ส่วนเรื่องที่สองเป็นการวิเคราะห์ความเปลี่ยนแปลงของโลกในยุคโลกาภิวัตน์
ที่เสมือนทำให้โลกของเราแบนอีกครั้งหนึ่ง
midnightuniv(at)yahoo.com

(บทความเพื่อประโยชน์ทางการศึกษา)
มหาวิทยาลัยเที่ยงคืน ลำดับที่ 1016
เผยแพร่บนเว็บไซต์นี้ครั้งแรกเมื่อวันที่ ๒๕ สิงหาคม ๒๕๔๙
(บทความทั้งหมดยาวประมาณ 6 หน้ากระดาษ A4)

ทฤษฎีเกมแห่งอำนาจและทฤษฎีโลกแบน
ชำนาญ จันทร์เรือง - นักวิชาการทางกฎหมายและรัฐศาสตร์

1. ทฤษฎีเกมแห่งอำนาจ (Game of Power Theory)
ฮาโรลด์ ลาสเวลล์ (Harold Lasswell) กล่าวไว้ว่า "การเมือง เป็นเรื่องของการได้มาซึ่งอำนาจ เพื่อที่จะตัดสินว่าใครจะได้อะไร เมื่อใด และอย่างไร"

จริง ๆ แล้ว ทฤษฎีเกมนี้เริ่มนำมาเผยแพร่ในปี ค.ศ. ๑๙๒๘ โดยนักคณิตศาสตร์
ชื่อ จอห์น ฟอน นิวแมน (John Von Newmann) ที่นำมาอธิบายเรื่องการแข่งขันกันทางเศรษฐกิจ
จนทำให้เขาได้รับสมญานามว่าเป็นบิดาของทฤษฎีเกม โดยทฤษฎีเกมนี้จะเป็นการศึกษากระบวนการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ขัดแย้งกัน (conflict situations)

ทฤษฎีคณิตศาสตร์ของนิวแมนนี้เรียกว่า "minimax" มีหลักว่า ผู้แข่งขันควรวิเคราะห์ความเคลื่อนไหวก้าวต่อไปของตนในทุก ๆ ความเป็นไปได้ เพื่อคำนวณว่า ความเคลื่อนไหวใดที่อาจเปิดโอกาสให้คู่แข่งขันสามารถสร้างความสูญเสียให้แก่เราได้มากที่สุด ด้วยความคิดแบบนี้ กลยุทธ์ที่ดีที่สุดก็คือเราจะต้องเลือกการเคลื่อนไหวที่ "จะก่อความสูญเสียสูงสุดน้อยที่สุด" (minimum maximum possible loss) เพราะหากเราจะต้องแพ้ก็จะได้ไม่เจ็บปวดมากนัก

เมื่อทฤษฎีเกมของนิวแมนรวมเข้ากับความคิดของออสการ์ มอร์เกนสะเติร์น (Oskar Morgenstern) จึงเกิด "Theory of Games and Economic Behavior ขึ้น โดยถูกนำไปใช้ในศาสตร์ต่าง ๆ อย่างมากมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านการเมือง การทหาร ฯลฯ ในด้านการเมืองนั้นก็มีการนำไปใช้ในการศึกษาพฤติกรรมทางการเมือง การแย่งชิงอำนาจทางการเมือง การแย่งชิงตำแหน่งในหน่วยงาน ฯลฯ

จากที่กล่าวมาข้างต้น เมื่อนำมาวิเคราะห์กับสถานการณ์บ้านเมืองของไทยเรา
ในปัจจุบันจะเห็นได้ว่า เป็นการเล่นเกมแห่งอำนาจอย่างชัดเจน โดยมีผู้เล่นอยู่หลาย ๆ ฝ่าย ซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น ๓ ฝ่าย ใหญ่ ๆ คือ

ฝ่ายแรก คือฝ่ายที่เชียร์คุณทักษิณซึ่งก็แน่นอนว่าคือฝ่ายที่ชื่นชอบในฝีไม้ลายมือของคุณทักษิณ และในที่นี้หมายความรวมถึงผู้ที่ชื่นชอบพรรคไทยรักไทยด้วย โดยอนุมานเอาว่า ๑๖ ล้านเสียงที่ลงคะแนนให้การเลือกตั้งคราวที่ผ่านมา อยู่ฝ่ายแรกนี้

ฝ่ายที่สอง ก็หมายถึงฝ่ายพันธมิตรฯ รวมถึงพรรคประชาธิปัตย์ (ในคราวที่เรียกร้อง มาตรา ๗) โดยมองว่าคุณทักษิณคือเป้าหมายอันดับแรกสุดที่จะต้องถูกกำจัดให้ออกจากเวทีการเมืองไทย เพราะเห็นว่าเป็นภัยร้ายแรงต่อชาติ จึงเลือกเอาวิถีทางที่คิดว่าอาจไม่เป็นประชาธิปไตยนักแต่เมื่อเทียบความเสียหายแล้ว ถ้าให้คุณทักษิณอยู่ต่อไปจะเสียหายมากกว่า จึงมีการเรียกร้องให้คุณทักษิณลาออกหรือเว้นวรรคอยู่อย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

ฝ่ายที่สาม ส่วนใหญ่แล้วจะเป็นฝ่ายนักวิชาการหัวก้าวหน้าที่เห็นว่า ทั้งฝ่ายแรกและฝ่ายที่สอง ล้วนแล้วแต่เป็นภัยต่อการปกครองในระบอบประชาธิปไตยในระยะยาว แต่ฝ่ายที่สามนี้ก็ถูกตอบโต้ว่าเป็น "กระฎุมพีบนหอคอย" เช่นกัน ซึ่งฝ่ายที่สองกับฝ่ายที่สามนั้นตอนแรก ๆ ดูเหมือนว่าจะพอไปกันได้ แต่ในที่สุดก็มีการแตกขั้วกันออกมาอย่างชัดเจน

แต่เมื่อเรานำทฤษฎีเกมเข้ามาวิเคราะห์แล้วจะเห็นได้ว่า "เป็นเกมแห่งการแย่งชิงและรักษาอำนาจ" ดี ๆ นี่เอง แต่ว่าเกมแห่งอำนาจของการเมืองไทยนี้มีปัจจัยที่จะต้องนำมาศึกษาและวิเคราะห์ เพื่อประกอบในกลยุทธ์ที่จะใช้ต่อสู้เพื่อแย่งชิงและรักษาอำนาจที่ว่านั้น ซึ่งมีปัจจัยแตกต่างและมากกว่าบ้านเมืองอื่นพอสมควร

ที่ว่าแตกต่างจากบ้านเมืองอื่นก็คือ โดยปกติแล้วการตัดสินเกมแห่งอำนาจเพื่อ
ชัยชนะทางการเมืองในบรรดาประเทศประชาธิปไตยทั่ว ๆ ไปแล้ว ผู้ที่ทำหน้าที่เป็นผู้ชี้ขาดก็คือ
ผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง ผู้ที่ทำหน้าที่คอยตรวจสอบและรักษากติกาก็คือ องค์กรที่จัดการเลือกตั้งและองค์กรตุลาการ ที่พิจารณาพิพากษาคดีในกรณีที่มีปัญหาในด้านความชอบด้วยกฎหมายเกิดขึ้น. แต่ของไทยเรานอกเหนือจากปัจจัยที่ว่ามานี้แล้วยังมีปัจจัยอื่นที่จะต้องนำมาพิจารณาอีก อาทิ กลุ่มผลประโยชน์ต่าง ๆ ที่อยู่เบื้องหลังพรรคการเมือง กลุ่มอำมาตยาธิปไตย กลุ่มพลังอำนาจทั้งในระบบและนอกระบบ ตลอดจนผู้คนที่ประชาชนให้ความเคารพนับถือในสังคม ฯลฯ

ฉะนั้น ทฤษฎีเกมแห่งอำนาจที่จะใช้อธิบายการต่อสู้แย่งชิงอำนาจในวิกฤติการณ์ของการเมืองไทยในคราวนี้ จึงอธิบายได้ว่า มิใช่เป็นเพียงการต่อสู้แย่งชิงอำนาจระหว่างกลุ่มของพรรคการเมืองเท่านั้น ผลของการแพ้ชนะในการต่อสู้ทางการเมืองในครั้งนี้จึงมิใช่ zero-sum games หรือ the winner take all แต่จะเป็น nonzero-sum games เพราะจวบจนถึงปัจจุบันนี้ยังมองไม่เห็นว่าใครจะเป็นผู้ได้รับประโยชน์จากชัยชนะในการต่อสู้ในครั้งนี้ มีแต่มองเห็นความเสียหายที่เกิดขึ้นต่อทุกฝ่ายจนบางคนต้องติดคุกติดตารางสังเวยเกมแห่งอำนาจนี้

ที่สำคัญก็คือประเทศชาติซึ่งเปรียบเสมือนเวทีของการเล่นเกมแห่งอำนาจนี้ ต้องพลอยได้รับผลแห่งความเสียหายอย่างมิอาจประเมินได้เพราะเหตุแห่งการที่ผู้เล่นเกมหวังมุ่งแต่เพียงชัยชนะโดยไม่คำนึงถึงความเสียหายที่ตามมานั่นเอง

2. ฤาว่าโลกเรานี้แบน (The World is Flat)
ผมได้มีโอกาสอ่านหนังสือหนาปึกเกือบหกร้อยหน้าชื่อ THE World is FLAT โดย Thomas L. Friedman ที่พรรคพวกซื้อมาฝาก เพียงครั้งแรกที่เห็นชื่อเรื่องไม่นับรวมสติ๊กเกอร์ที่บ่งบอกว่าเป็นหนังสือขายดีอันดับหนึ่งแล้ว ก็ให้เป็นฉงนในชื่อเรื่องที่แปลเป็นไทยว่า "โลกแบน" และได้มีโอกาสอ่านสรุปสาระสำคัญของหนังสือเล่มนี้ที่สภาพัฒน์ฯ ได้สรุปไว้ทำให้ทราบว่า

ในปี ค.ศ. 1492 เมื่อ Christopher Columbus เดินเรือเพื่อหาเส้นทางไปอินเดีย แต่ด้วยความผิดพลาดโดยบังเอิญไปพบทวีปอเมริกาเข้า จากเหตุการณ์ดังกล่าวจึงเป็นที่มาของความเชื่อว่าโลกเรานี้กลมแทนความเชื่อว่าโลกเรานี้แบนมาแต่เดิม

ในปัจุจุบันยุคของโลกาภิวัตน์ อินเดียกลับกลายเป็นศูนย์กลางของ Business Process Outsourcing (BPO) ให้บริการต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการรับเขียน Software กรอกแบบภาษี วิเคราะห์ผล X-ray ติดตามกระเป๋าเดินทางที่สูญหายให้แก่สายการบิน โดยให้บริการแก่บริษัทต่าง ๆ ทั่วโลกผ่านทาง Internet ส่วนประเทศจีนมีแรงงาน ที่สามารถพูดภาษาญี่ปุ่นหลายพันคนกําลังให้บริการ BPO แก่บริษัทต่าง ๆ ของประเทศญี่ปุ่น ประสบการณ์เหล่านี้เปรียบเสมือนว่าปัจจุบันเราอยู่ในโลกที่แบน และผลที่เกิดขึ้นก็คือ การเผชิญหน้ากันในสนามการแข่งขันภายใต้สภาพแวดล้อมเดียวกัน (level playing field)

กระแสโลกาภิวัตน์ที่ผ่านมาในประวัติศาสตร์มี 3 ช่วง ได้ แก่

ในหนังสือนี้ผู้เขียนได้กล่าวถึงเหตุการณ์สําคัญ ที่ทําให้โลกแบน ได้แก่

(1) 11/9/89 The wall came down and Windows came up. วันที่ 9 พฤศจิกายน ค.ศ. 1989 (11/9) กําแพงเบอร์ลินถูกทําลาย ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ ของการเริ่มโลกไร้พรมแดน และหลังจากนั้นอีก 5 เดือน โปรแกรม Windows 3.0 เริ่มวางตลาด

(2) 8/9/95 People to people connectivity วันที่ 9 สิงหาคม ค.ศ. 1995 บริษัท Netscape เข้าเป็นบริษัทมหาชน ซึ่งทําให้เกิดสิ่งสําคัญ 3 เรื่อง

(3) Work Flow Software (Application to application connectivity) การที่มีมาตรฐานและการเชื่อมโยงให้เกิดการสื่อสารกันได้ ระหว่างผู้ที่ใช้คอมพิวเตอร์ต่างกันและโปรแกรมต่างกันได้ ทําให้เกิดการแปลี่ยนแปลงในกระบวนการทํางาน (work flow) อย่างมาก การแบ่งปันความรู้และการร่วมงานกันเกิดขึ้นระหว่างคนที่อยู่ต่างสถานที่ ต่างเวลา อย่างไม่เคยเกิดขึ้นในประวัติศาสตร์

(4) Open-sourcing เช่นการเปิดให้ใช้โปรแกรม Linux ฟรีแก่คนทั่วไป ทําให้เกิดรูปแบบใหม่ของการสร้างสรรค์(new industrial model of creation) และการร่วมทํางานกัน

(5) Outsourcing เป็นรูปแบบใหม่ของการร่วมกันในกระบวนการทํางาน โดยกิจกรรมต่าง ๆ ของบริษัท สามารถแยกออกไปทํานอกบริษัทในที่อื่นได้

(6) Offshoring การที่จีนเข้าร่วม WTO กระตุ้นการย้ายฐานการผลิตหรือแยกกิจกรรมต่าง ๆ ของบริษัทไปต่างประเทศ (offshoring) ที่มีต้นทุนถูกกว่ามากขึ้น

(7) Supply Chaining การบริหารห่วงโซ่อุปทานในปัจจุบันทําได้อย่างมีประสิทธิภาพมาก บริษัท Wal-Mart ซื้อของจากประเทศจีนเป็นมูลค่าอันดับที่ 8 เมื่อเทียบกับประเทศคู่ค้าของจีน (มากกว่าการส่งออกของจีนไป คานาดา หรือ ออสเตรเลีย)

(8) Insourcing คือการที่บริษัทเข้าไปทํางานต่าง ๆ ในบริษัทอื่น เช่น UPS ซึ่งขณะนี้รับทํางาน logistics ให้กับหลายบริษัท การดูแลและให้บริการแก่ลูกค้าซ่อมเครื่องคอมพิวเตอร์ของ Toshiba หรือการให้บริการลูกค้าสั่งซื้อรองเท้าทาง nike.com นั้นจะดําเนินการโดย UPS ตั้งแต่การตอบโทรศัพท์ ซ่อมของ ห่อของ ส่งของจนถึงการเก็บเงิน

(9) Informing เราสามารถหาข้อมูลให้ตัวเองได้อย่างง่ายดายจาก Internet และ search engine เช่น Google

(10) The Steroids Wireless and Voice over the Internet เป็นเครื่องมือที่เหมือนยาชูกําลังที่จะทําให้การร่วมงาน ในรูปแบบต่างๆ ทําได้โดยมีประสิทธิภาพมาก เนื่องจากเราจะสามารถเชื่อมต่อกับใครก็ได้ ที่ไหนก็ได้ ด้วยเครื่องมือที่หลากหลาย

ทั้ง 10 เรื่องนี้เป็นปัจจัยที่ทําให้โลกแบนขึ้นและเรียกปัจจัยเหล่านี้ว่า "flatteners" โดย flatteners ทั้ง 10 ประการได้มีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน เช่น informing มีผลต่อ outsourcing; outsourcing มีผลต่อ insourcing; insourcing มีผลต่อ offshoring เป็นต้น ซึ่งเป็นกระบวนการร่วมและแลกเปลี่ยนงานและความรู้กันทั่วโลกโดยไม่ขึ้นกับความแตกต่างระหว่าง เวลา ระยะทาง หรือแม้กระทั่งภาษา

หนังสือเล่มนี้ได้ยกตัวตัวอย่างว่า ในยุค globalization 1.0 การซื้อบัตรโดยสารเครื่องบินจะต้องซื้อผ่านบริษัทจําหน่ายบัตรโดยสาร ซึ่งให้บริการลูกค้า พอถึงยุค globalization 2.0 เริ่มมีเครื่องขายตั๋วอัตโนมัติ ที่สนามบินที่ลูกค้าสามารถซื้อได้ด้วยตนเอง ส่วนยุค globalization 3.0 ลูกค้าสามารถซื้อผ่าน internet และสั่งพิมพ์บัตรโดยสารเองที่บ้านและนําไปขึ้นเครื่องบินได้เลย นั่นคือ ลูกค้าได้ปรับเปลี่ยนพฤติ กรรมเป็นแนวราบ โดยทํางานแทนพนักงานของบริษัทได้ด้วยตนเอง

จากเนื้อหาที่กล่าวมาโดยย่อนี้ทำให้เราที่ถึงแม้ว่าจะอยู่ในโลกที่โดยสภาพภูมิศาสตร์ที่เป็นสัณฐานกลม แต่การติดต่อเชื่อมโยง ค้าขาย ฯลฯ ทำได้ทั่วถึงกันไม่ว่าจะอยู่จุดใดของโลก ฉะนั้น คำกล่าวที่ว่า The World is Flat หรือโลกเรานี้แบน(ราบ) เหมือนความเชื่อในสมัยโบราณคงไม่ผิดไปจากความเป็นจริงเลย